Dat beton een aanzienlijke milieu- impact heeft, met name door de winning van grote hoeveelheden grondstoffen en de uitstoot van CO 2 , zal bij eenieder bekend zijn. Het gebruik van duurzaam beton is dan ook cruciaal voor een toekomstbestendige bouw- sector. Het Betonakkoord is daarbij met concrete afspraken ? bijvoorbeeld in de vorm van plafond- en koploperwaarden voor MKI en CO 2 ? een belangrijke aanjager. In dit artikel meer over deze waarden. Van doelstelling naar methodiek Het Betonakkoord heeft een expertteam ingesteld (zie kader) om eenduidige uit- vraagcriteria te formuleren, waarmee de milieu-impact van beton wordt verlaagd. Het expertteam heeft vervolgens een methodiek vastgesteld met plafond- en koploperwaar- den voor de milieu-impact van een kubieke meter beton. Deze waarden zijn afhankelijk van onder meer toepassing, sterkteklasse en productie. Het betreffen betonmengsels bin- nen de huidige regelgeving, met bekende grondstoffen. Achterliggende gedachte is dat de plafondwaarden met beperkte aanpas- singen in het productie-/bouwproces voor de meeste partijen nu al mogelijk zijn. De koploperwaarden vergen vaak grotere aan- passingen, maar zijn technisch haalbaar. Categorieën In de methodiek worden de volgende catego- rieën (condities) onderscheiden, gerelateerd aan milieuklassen van het beton (zie kader): Ongewapend Binnen Buiten Agressief ING. NIKI LOONEN Adviseur TBI IR. NICK VERVOORT Innovatiemanager Heijmans auteurs Plafond- en koploperwaarden voor duurzaam beton Het Betonakkoord heeft op 24 juni 2025 een rapport gepubliceerd met plafond- en koploperwaarden voor de milieu-impact van beton. De intentie is dat deze waarden marktbreed worden toegepast, zodat opdrachtgevers eenduidig gaan uitvragen, aannemers hun bouwmethoden op duurzaam beton gaan inrichten en betonproducenten hun mengsels hierop afstemmen. De constructeur vervult daarbij een cruciale rol. Ook constructeur speelt rol bij beperken milieu-impact 54?CEMENT?6 2025 Deze categorieën zijn bepalend voor de hoe- veelheid cement ? dat voor het belangrijkste deel de milieu-impact van beton bepaalt. De minimale hoeveelheid cement is vastge- legd in de geldende normen. De categorie 'Agressief', van toepassing bij voor omstan- digheden met zeewater, dooizouten en wa- terzuiveringen, vraagt het meeste cement. 'Ongewapend' het minste en geldt onder andere voor werkvloeren. 'Binnen' geldt voor beton dat in het gebruik overwegend droog blijft en 'Buiten' voor min of meer al het andere beton. Afbakening?De invloed van wapening wordt niet meegenomen in de methodiek. De hoe- veelheid wapening is veel meer het gevolg van een toegepaste overspanning in het ont- werp of de te dragen belasting. De betonle- verancier kan hier niet of maar in beperkte mate op sturen. Zonder wapening geldt er uiteindelijk een gelijk speelveld voor trans- portbeton en prefab beton. Ook de invloed van slimme materiaal- besparingen (zoals bij kanaalplaten of koker- liggers) wordt buiten beschouwing gelaten. De hoge efficiëntie van dergelijke oplossingen komt terug in de MKI van het object of de MPG van het gebouw. De plafond- en koplo- perwaarden sturen op de mogelijkheid om duurzaam beton toe te passen in de betref- fende elementen. Daarmee worden alle be- tonoplossingen op een zelfde wijze aan een duurzaamheidseis onderworpen. Duurzame referentiemengsels In de methodiek is voor iedere categorie een duurzaam referentiemengsel vastgesteld, een soort 'dit vinden we normaal in deze situatie'- beton. Voor deze mengsels is op basis van betontechnologie bepaald hoeveel cement minimaal nodig is. Bij de plafondwaarden is ervan uit gegaan dat de toepassing van CEM III/A (hoogoven- cement met 35% tot 65% hoogovenslak) voor alle toepassingen mogelijk is. Bij de koplo- perwaarden is CEM III/B (66% tot 80% hoog- ovenslak) als uitgangspunt gehanteerd. Voor de referentiemengsels is tevens vastgesteld welke sterkte er minimaal mee kan worden gerealiseerd. Een en ander is uitgewerkt in tabel 1. 1 KJ Den Haag. De strook boven de balk is in hogere sterkte beton (C55/67) uitgevoerd, de vloer ertussen met normale sterkte (C30/37). Door kleurstof aan het sterkere beton toe te voegen kon men zich in de uitvoering niet vergissen. Alle hier zichtbare beton is volledig met CEM III/B-cement gerealiseerd en voldoet aan koploperwaarden PRAKTISCHE VERTALING VAN CATEGORIEËN NAAR MILIEUKLASSEN Ongewapend: X0 Binnen: XC1 Buiten: XC2 / XC3 / XC4 / XD1 / XD2 / XS1 / XF1 /XF3 / XA1 / XA2 Agressief: XD3 / XS2 / XS3 / XF2 / XF4 / XA3 1 Tabel 1?Samenstelling referentiemengsels Categorie (expositie) Referentie sterkteklasse Water-cement- factor Waterbehoefte [l/m³] Referentie cement- gehalte [kg/m³] Ongewapend C20/25 0,60 175 295 Binnen C25/30 0,55 175 320 Buiten C30/37 0,50 175 350 Agressief C30/37 0,45 175 390 CEMENT 6 2025 ?55 Plafond- en koploperwaarden: CO 2 en MKI Met voornoemde uitgangspunten zijn voor de referentiemensgels uit tabel 1 voor zowel de MKI als de CO 2 -impact (zie kader) plafond- en koploperwaarden berekend. Gebruik van MKI is meer ingeburgerd in de GWW-sector en CO 2 -impact wordt vaker gebruikt in de woning- en utiliteitsbouw. Per project kan een keuze worden gemaakt of wordt uitge- vraagd op MKI of CO 2 , afhankelijk van waar de opdrachtgever op wil sturen. De resulta- ten zijn verwerkt in tabel 2 en 3. De genoemde waarden gelden voor het beton zoals het uit de menger valt. Alleen de productiefase wordt meegenomen (LCA-fasen A1 t/m A3). Hierin zit namelijk vooral de impact van het materiaal beton. Verduurzaming van transport van beton (LCA-fase A4) en elektrificatie van de bouw- plaats (LCA-fase A5) zijn ook heel belangrijk, maar deze worden buiten beschouwing ge- laten. Hier kunnen ook specifieke eisen voor worden gesteld. Toeslagpercentages voor uitzonderingen In een aantal situaties is er aanleiding om meer ruimte te geven en de plafond- én kop- loperwaarden te verhogen met een toeslag. Bijvoorbeeld als beton met een hogere sterkteklasse wordt toegepast. Dat vergt Tabel 2?Plafond- en koploperwaarden voor MKI in ?/m³ beton (LCA A1 t/m A3) Categorie (expositie) Plafondwaarde Koploperwaarde 2025 2026 2027 2025 2026 2027 Ongewapend 10,2 9,5 8,8 7,4 7,1 6,7 Binnen 10,8 10,1 9,4 7,9 7,5 7,2 Buiten 11,7 10,9 10,1 8,4 8 7,6 Agressief 12,8 11,9 11 9,2 8,8 8,3 Tabel 3?Plafond- en koploperwaarden voor CO?-impact in kg/m³ beton (LCA A1 t/m A3) Categorie (expositie) Plafondwaarde Koploperwaarde 2025 2026 2027 2025 2026 2027 Ongewapend 157 145 133 109 103 97 Binnen 169 156 143 117 111 104 Buiten 183 169 155 126 119 112 Agressief 202 186 171 139 131 123 Tabel 4?Toeslagpercentages MKI en CO?-impact Ongewapend Binnen Buiten Agressief Sterkteklasse* C40/50 35% 25% 15% 5% C55/67 40% 30% 20% 10% C70/80 75% 60% 45% 35% Toeslag prefab i.v.m. hogere impact A3 door productie dan transportbeton** 2025 15% 14% 13% 12% 2026 10% 9% 9% 8% 2027 7% 6% 5% 4% Prefab snel ontkisten plafond- waarden koploperwaarde = 10%*** 2025 40% 30% 20% 10% 2026 25% 20% 15% 10% 2027 10% 10% 10% 10% Wintercondities (alleen koploperwaarden)**** 25% 20% 15% 10% * Interpoleren tussen sterkteklassen (kubusdruksterkte) is toegestaan. ** Het proces van produceren van prefab elementen vergt meer energie dan het aanmaken van beton in een betoncentrale. Indien dit energiegebruik in de impactberekening voor CO? en MKI is meegenomen, dan kan voor het prefab beton een toeslag worden aangehouden. *** Voor koploperwaarden moet al in 2025 10% worden aangehouden. Niet te combineren met toeslag voor sterkteklasse (hoogste toeslag mag worden toegepast). **** Alleen van toepassing op transportbeton, niet te combineren met toeslag voor sterkteklasse (maat- gevende toeslag mag worden toegepast). EXPERTTEAM In het expertteam hadden zitting: - Niki Loonen; Voorzitter (TBI) - Jeannette van den Bos (Rijkswaterstaat ? ? GPO) - Sebastiaan van Hellenberg Hubar ? (IMd Raadgevende Ingenieurs) - Jurgen Hielema (Rijksvastgoedbedrijf) - Ulbert Hofstra (SGS Intron) - Michaël Menting (Dura Vermeer) - Rob Vergoossen (Haskoning) - Nick Vervoort (Heijmans) - Alfons van Woensel (Bruil/Betonhuis) 56?CEMENT?6 2025 2 De plafond- en koploperwaarden zijn gepresenteerd tijdens het event 'Hoe groen is jouw prefab beton?', georganiseerd door TBI, Dura Vermeer, Heijmans en BAM (foto: Carlo Teunissen) MKI VERSUS CO? De MKI (milieukostenindicator) is een waarde waarmee alle milieueffecten van een materiaal worden uitgedrukt in één getal, in euro's. Deze milieueffecten worden bepaald met een LCA, waarbij verschillende milieu-impactcategorieën worden meegenomen. Een van die cate- gorieën is klimaatverandering. Klimaat- verandering is gerelateerd aan de uit- stoot van broeikasgassen, waarvan CO? de belangrijkste is. De hoeveelheid broeikasgassen wordt uitgedrukt in één getal: kg CO?-eq. DE KOERS NAAR 2030 De methodiek, inclusief toelichting en achtergrondinformatie, staat beschreven in het document 'De koers naar 2030', dat beschikbaar is op www.betonakkoord.nl. 2 immers meer cement en heeft daardoor een hogere impact, maar is wel efficiënter in gebruik. Ook voor prefab beton geldt een toeslag. Enerzijds omdat de productie meer energie vraagt (dit energiegebruik moet in de berekening dan wel zijn meegenomen). Anderzijds omdat er snel moet worden ont- kist. Beide toeslagen voor prefab worden afgebouwd van 2025 tot 2027. Tot slot geldt voor in het werk gestort beton ook een toe- slag voor het storten in de winter, want dan is er meer cement nodig. De toeslagen op de MKI en CO 2 -impact zijn gegeven in tabel 4. Voorbeeldberekeningen In een aantal gevallen kan de plafond- of koploperwaarde direct uit de betreffende tabel worden afgeleid op basis van de toe- passing. Bijvoorbeeld de plafondwaarde voor C20/25 beton in binnencondities of de koploperwaarde voor C30/37 beton in buiten- condities in het voorjaar. Voor veel andere situaties zijn er uitzonderingen die een hoge- re impact toelaten, waarvoor onderstaand twee voorbeeldberekeningen zijn uitge- werkt. Rekenvoorbeeld 1? Prefab beton met sterkteklasse C35/45 en milieuklasse XC1 (categorie Binnen) Koploperwaarde 2027 = 104 kg CO?/m³ Opslag sterkteklasse = 15/20 × 25% = 18,8% (interpolatie van 45 (C35/45) tussen 30 (C25/30) en 50 (C40/50)) Opslag A3 = 6% Opslag snel ontkisten = 10% ? lager dan opslag sterkte, dus niet meenemen. Koploperwaarde 2027 = 104 × (100% + 6% + 18,8%) = 130 kg CO?/m³ (124 kg CO?/m³ zonder A3) Rekenvoorbeeld 2? Voorgespannen heipaal of brugligger, beton met sterkteklasse C55/67 en milieuklasse XD3 (categorie Agressief ) Plafondwaarde MKI 2026 = ? 11,90 Opslag sterkteklasse = 10% Opslag A3 = 8% Opslag snel ontkisten = 10% ? gelijk aan opslag sterkte, dus niet meenemen. Plafondwaarde MKI 2026 = ? 11,90 × (100% + 10% + 8%) = ?14,04 (? 13,09 zonder A3) Wat als deze waarden markt- breed worden toegepast? Het expertteam heeft bepaald dat wanneer in het werk gestort beton grotendeels met koploperwaarden en prefab beton met pla- fondwaarden wordt geproduceerd, een CO 2 -reductie van 25% zal worden gereali- seerd in 2027. Bovenop de reducties die sinds 1990 al zijn gerealiseerd, brengt dit een reductie van 50% CO 2 in 2030 binnen handbereik. Met verdere aanscherping van de plafond- en koploperwaarden en imple- mentatie van innovatieve grondstoffen en betontechnologie kan de ambitie van het Betonakkoord van 70% in 2030 worden gerealiseerd. Rol constructeur De betonconstructeur vervult een cruciale rol in het vaststellen van de gewenste eigen- schappen van beton. Die verantwoordelijk- heid beperkt zich niet langer tot het vaststel- len van een sterkteklasse en een milieuklasse. Ook het bepalen van een milieu-impactcate- gorie in samenspraak met de opdrachtgever, en die verwerken in ontwerprapportages én constructietekening, gaat helpen om ver- duurzaming van beton het bepalende duwtje in de goede richting te geven. De producent zal vervolgens moeten aantonen dat aan de gewenste plafond- of koploperwaarden wordt voldaan.? CEMENT 6 2025 ?57