Constructieve veiligheid in de infra Richtlijn voor het borgen van de constructieve veiligheid van infrastructurele projecten 1 De hoofdconstructeur is de spil in het projectteam en verenigt de rollen van ontwerpend constructeur en coördinerend constructeur in zich 1 52? CEMENT 3 2024 Niemand wil een gebeurtenis zoals bij de parkeergarage in Eindhoven of het AZ-stadion mee- maken. In de infrasector zijn er gelukkig geen incidenten van die omvang geweest met betrekking tot permanente constructies (er zijn bijvoorbeeld wel hijsincidenten ge- weest). Dat betekent echter niet dat een (bij- na) instorting niet kan plaatsvinden. Bij Design&Construct-projecten (D&C) in de infra is de aannemer verantwoordelijk voor ontwerp en realisatie. Het is daarom vanzelfsprekend dat de aannemer het initia - tief neemt om de constructieve veiligheid te borgen. Ook de opdrachtgever heeft een be- langrijke verantwoordelijkheid. Hij benoemt een regievoerder veiligheid in zijn organisa - tie. Tevens kan de opdrachtgever aanzienlijk bijdragen aan de veiligheid door rekening te houden met een reële planning en de ont- werpverantwoordelijkheid neer te leggen bij één partij (afhankelijk van de contractvorm: opdrachtgever, aannemer of constructeur). Inhoud richtlijn De G6, een onafhankelijke taakgroep van de Vakgroep Ingenieursbureaus Bouwonderne- mingen (VIB, zie kader), heeft het initiatief genomen om een richtlijn op te stellen die de essentie bevat van het borgen van con - structieve veiligheid bij infraprojecten. De focus ligt op de controle en de eindverant- woordelijkheid. De richtlijn is opgesteld vanuit het perspectief van de ontwerpend aannemer en sluit goed aan bij de organisa - tie en verantwoordelijkheden zoals die in de infra gebruikelijk zijn. Het gaat om zowel definitieve als tijdelijke constructies, van tender tot en met realisatie. De richtlijn gaat voornamelijk over D&C-projecten, deze komen het meest voor. Bij de andere contractvormen binnen de infrasector (RAW-bestek, E&C-contracten) zijn alleen de basisprincipes gegeven. Het is een richtlijn op hoofdlijnen. Vanwege de verschillende contractvormen en de onderlinge verschillen in interne orga - nisatie van de aannemers geeft de richtlijn niet voor elke situatie een gedetailleerde in - vulling. Bij uitzonderingen kan er in de geest van de richtlijn gehandeld worden. Con - structieve veiligheid moet in het DNA van de medewerkers zitten en is niet gebaat bij een gedetailleerde afvinklijst. Het gaat over hou - ding en gedrag van alle betrokkenen. Ten tijde van het afronden van de richtlijn is het Manifest Structureel Veiliger van het 'Programma Veiligheid in de bouw' [2] gepu - bliceerd. De richtlijn sluit nagenoeg volledig aan op dit manifest. Het manifest richt zich echter voornamelijk op woning- en utiliteits- bouw. Zie het kader 'Verschil woning- en utiliteitsbouw met de infra'. IR. LEO MOLENBROEK Raadgevend Adviseur ConstructiesHeijmans ING. HAIKE VAN LOTTUM Senior Specialist OntwerpMobilis auteurs Recent is de richtlijn 'Borging constructieve veiligheid in de infra' gepubliceerd. Deze richtlijn is opgesteld vanuit het perspectief van de aannemer van een traditioneel D&C-contract [1], waarbij het ontwerp en de realisatie door de aannemer worden uitgevoerd. In de richtlijn draagt één persoon de verantwoordelijkheid voor de constructieve veiligheid op een project gedurende alle fasen: de hoofdconstructeur. CEMENT 3 2024 ?53 5 Organogram Het onderstaande o\zrganogram laat in hoofdlijnen zi\zen in \felke delen van het proje\bt \bonstru\btieve ont\ferpdo\bumenten \forden gemaakt en \fie die \z\bontroleren. Het is \bru\biaal\z dat de hoofd\bonstru\bt\zeur de benodigde \bo\znstru\btieve do\bumenten krijgt\z, zodat hij zijn verant\foordelijkheid kan dra\zgen. Hiertoe moet \zhet uitvoeringsteam tijdig\z en aantoonbaar bi\zj het ont\ferppro\bes \forden betrokken. Er zijn vooral \bonstru\btieve rollen \feergegeven in het organogr\zam. Eigen organisatie en regievoerder veiligheid Es\balatie Toetsend constructeur Extra \bontrole Organogram constructieve rollen Ontwerpteam(s) Uitvoeringsteam(s) Beheer\f&\fonderhoud Alle \bonstru\btieve ont\ferpdo\bumenten van: ? Onderaannemers/l\zeveran\biers ? Partners ? Tijdelijke en hu\zlp\bonstru\bties ? Overige die niet in \zhet ont\ferpteam zitten ? Bou\ffaseringen ? Werkplannen ? Keuringen en af\fijki\zngen ? ? Informatie Ont\ferpleiders Hoo\fdconstructeur(s\H) ? Constru\bteurs ? Geote\bhni\bi ? Ont\ferpers ? ? Staf \brojectmanager Eén hoofdconstructeur Het is belangrijk dat er één persoon in het ontwerpteam als hoofdconstructeur eind - verantwoordelijk is voor de constructieve veiligheid op een D&C infra-project. Waar- om één persoon? In de praktijk is gebleken dat er één persoon op het project moet zijn, waarvan het projectteam weet dat diegene over de constructieve veiligheid gaat. Hij is ervan en kent het project door en door. De hoofdconstructeur is eindverant- woordelijk, de aansprakelijkheid berust bij het bedrijf waar de hoofdconstructeur in dienst is. De hoofdconstructeur is op het constructieve vlak de spil in het projectteam (zie organogram, fig. 2) en verenigt de rollen van ontwerpend constructeur en coördine- rend constructeur in zich. De hoofdcon - structeur is eigenaar van de constructieve veiligheid. Hij doet alles wat nodig is om de constructieve veiligheid te waarborgen. Hiertoe neemt hij zelf initiatief om ervoor te zorgen dat de constructieve veiligheid wordt geborgd. Dit eigen initiatief bestaat onder andere uit (conform [1]): het beoordelen van de haalbaarheid van de planning en de kwalificaties van het ontwerpteam; het aangeven van kaders aan de construc- teurs; het ophalen van randvoorwaarden vanuit het uitvoeringsteam; het warm toelichten van het constructief ontwerp aan het projectteam. De constructieve veiligheid is prioriteit voor de hoofdconstructeur. Zijn kerntaken zijn (conform [1]): toetsen van alle constructieve ontwerp- documenten (ook van deelconstructeurs, zoals onderaannemers, leveranciers en partners) en bewaken van de constructieve samenhang; toetsen tijdens de realisatie van keuringen en afwijkingen die een raakvlak hebben met constructieve veiligheid; 2 Organogram constructieve rollen G6 De G6 is een onafhankelijke taakgroep binnen de Vakgroep Ingenieursbureaus Bouwondernemingen (VIB) van Bou- wend Nederland. In de G6 zijn de ont - werpafdelingen van acht grote zelfont - werpende infrabouwbedrijven vertegen- woordigd. Dit zijn: Ballast Nedam, BAM, Boskalis, Dura Vermeer, Hochtief (inmid- dels niet meer vertegenwoordigd in de G6), Heijmans, Mobilis, Van Hattum en Blankevoort. De G6 streeft ernaar om bij te dragen aan duidelijke normen en richtlijnen in de infra die voor de bouw- praktijk goed bruikbaar zijn. Ook draagt de G6 bij aan onderlinge kennisdeling. 2 54? CEMENT 3 2024 doorgronden en beoordelen van de bouw- faseringen en de daarbij horende construc- tiefasen (en leveren van input voorafgaand aan het opstellen daarvan); toetsen van de werkplannen en inkoopspe- cificaties die een raakvlak hebben met con - structies; toetsen van het ontwerp van tijdelijke voor- zieningen en hulpconstructies (ontworpen door het ontwerpteam of deelconstructeurs); betrokkenheid vanaf begin tender tot einde realisatiefase. Een belangrijk aspect is dat alle constructieve ontwerpdocumenten, waaronder ook die van onderaannemers en leveranciers, ter controle moeten worden aangeboden aan de hoofdconstructeur, zodat hij zijn verant- woordelijkheid kan dragen. Tijdens de realisatiefase verricht de hoofdconstructeur op eigen initiatief, risico- gestuurd, inspecties op het werk. Voor nadere invulling zie de richtlijn. Relatie met KPCV en BRL 5022 De rolomschrijvingen in de richtlijn zijn aangehouden zoals deze door het Kennis- portaal Constructieve Veiligheid (KPCV [3]) zijn omschreven. Als alle partijen dezelfde rolomschrijvingen hanteren, voorkomt dat spraakverwarring en het vereenvoudigt de onderlinge afstemming. Wel is het zo dat de richtlijn géén onderscheid maakt tussen de ontwerpend constructeur en de coör di- nerend constructeur. De knip tussen respec- tievelijk het maken van het hoofdontwerp en het uitwerken van het hoofdontwerp bestaat niet bij de traditionele D&C-projecten in de infra. Alle ontwerpwerkzaamheden worden bij deze geïntegreerde contracten immers door de aannemer verricht. Daarom worden in de richtlijn de rollen ont werpend con- structeur en coördinerend constructeur samengevoegd tot de rol hoofdconstructeur. Voor de woning- en utiliteitsbouw is er de BRL 5022 (Engineering van bouwwerken in de woning- en utiliteitsbouw door de coördi - nerend constructeur) [4]. Een ingenieurs- bureau kan zich hiervoor laten certificeren door KIWA. Bij de richtlijn voor de infra is niet gekozen voor een BRL. Uitdagende functie De hoofdconstructeur heeft een belangrijke rol, er wordt veel van hem verlangd. Hij moet kennis en ervaring hebben met veel verschillende constructies, producten en materialen. Bovendien moet hij communi - catief vaardig zijn en stevig in zijn schoenen staan. Hij neemt immers soms moeilijke be- sluiten (hij heeft mandaat om het werk stil te leggen) en zal deze goed moeten kunnen verantwoorden. Het is dus belangrijk dat de hoofdconstructeur naast zijn inhoudelijke kennis ook over voldoende vaardigheden en competenties beschikt om zijn rol binnen een project met alle belangen te kunnen uit- voeren. Bij onderdelen waar hij geen of te weinig kennis van heeft, kan hij de controle door een specialist laten uitvoeren. Hij blijft echter altijd zelf eindverantwoordelijk. Onafhankelijke interne toets, extra vangnet Als extra vangnet vindt er nog een controle plaats door een zeer ervaren en deskundige constructeur, de toetsend constructeur. Deze controle kan achterwege blijven bij kleine projecten met beperkte complexiteit en risico's. De toetsend constructeur is on - afhankelijk (opereert buiten het ontwerp- team) en toetst op risicogestuurde basis en minimaal steekproefsgewijs de constructieve ontwerpdocumenten. Dat doet hij op hoofd - lijnen en op raakvlakken met andere disci - plines. De toetsend constructeur ontwerpt niet. In tegensteling tot de hoofdconstruc- teur, opereert hij buiten het ontwerpteam (fig. 2). De controle door een toetsend con - structeur betreft niet de eventuele controle door een technical inspection service (TIS). Dat is immers een externe controle. Ook ingenieursbureaus Regelmatig worden door de aannemers op D&C-projecten ingenieursbureaus ingescha - keld. Ook dan wordt er door het gehele ont- werpteam gewerkt volgens de richtlijn. De ingenieursbureaus zullen zich op deze pro- jecten aan de richtlijn moeten conformeren, voor zover ze in opdracht van de aannemers werken. De richtlijn sluit nagenoeg volledig aan op het Manifest Structureel Veiliger van het 'Programma Veiligheid in de bouw' CEMENT 3 2024 ?55 Status richtlijn De richtlijn is uitgegeven door de Vakgroep Ingenieursbureaus Bouwbedrijven (VIB) van Bouwend Nederland. Hij kan echter toe- gepast worden door alle bouwbedrijven in de infra. De richtlijn is geen norm en wordt niet verplicht door de opdrachtgevers. Toekomstperspectief De leden van de VIB hebben zich geconfor- meerd aan de richtlijn en hebben deze ge- implementeerd in hun processen. Er wordt al volop met de richtlijn gewerkt. Het KPCV wil meer aandacht geven aan de infra en gaat onder andere een link naar de richtlijn opnemen op haar website. Bovendien gaat het KPCV onderdelen van het gedachtegoed van de richtlijn opnemen in haar werkwijze. Hierna zal de VIB de richtlijn verder onder de aandacht brengen binnen de branche en de opdrachtgevers. Tot slot Voor de borging van de constructieve veilig - heid is het belangrijk dat er één persoon is die het overzicht heeft over en de verant- woordelijkheid draagt voor de constructieve veiligheid tijdens een project. Deze persoon is betrokken van tender tot en met realisatie en heeft een belangrijke rol. De G6 heeft een heldere en goed doordachte richtlijn opge- steld voor de borging van de constructieve veiligheid in de infra. Deze richtlijn stimu - leert een veilige werkwijze op een praktische manier, waardoor de constructieve veilig - heid wordt verbeterd. Het is belangrijk dat er één persoon in het ontwerpteam als hoofdcon - structeur eind - verantwoordelijk is voor de constructieve veiligheid VERSCHIL WONING- EN UTILITEITSBOUW MET DE INFRA In de woning- en utiliteitsbouw maakt de ont - werpend constructeur doorgaans namens de opdrachtgever het hoofdontwerp; vervolgens wordt dit hoofdontwerp regelmatig (in Engi- neer&Construct-projecten) nader uitgewerkt namens de aannemer door deelconstructeurs, waarbij de coördinerend constructeur de hoofdberekening maakt, de deeluitwerking toetst en de samenhang bewaakt. De aanne- mer is bij deze veel voorkomende E&C-projec - ten verantwoordelijk voor het uitwerken van het hoofdontwerp. In de infra is de aannemer bij een D&C-project verantwoordelijk voor zowel hoofdontwerp als uitwerking, dus voor het gehele ontwerp. Het verdelen van de verantwoordelijkheid over twee verschillende constructeurs is derhalve niet nodig en, in verband met een extra raak - vlak en kans op verlies van informatie, zelfs ongewenst. LITERATUUR 1?Borging constructieve veiligheid in de infra, Vakgroep Ingenieursbureaus Bouwondernemingen (VIB) van Bouwend Nederland. 2?Manifest Structureel Veiliger van het 'Programma Veiligheid in de bouw'. 3?KennisPortaal Constructieve Veiligheid (KPCV). 4?BRL 5022: Engineering van bouwwerken in de woning- en utiliteitsbouw door de coördinerend constructeur. ARTIKELEN OVER BORGEN CONSTRUCTIEVE VEILIGHEID In Cement is eerder de artikelen- serie 'Borgen constructieve veilig- heid' verschenen. Daarin wordt onder meer ingegaan op het Programma Veiligheid in de bouw, de rol van de coördinerend con- structeur, de BRL 5022, de invloed verschillende contractvormen en het Manifest Structureel Veiliger. BESCHIKBAARHEID De richtlijn is gratis beschikbaar op www.bouwendnederland.nl. 56? CEMENT 3 2024