Jan Font Freide1201360interviewinterviewJanFont FreideHet belang van de juiste constructeursmentaliteit1CVJan Font Freide is een echte b?ta, dat is in zijn middelbare-schooltijd al duidelijk. Talen zijn een ramp. Het is dus haastvanzelfsprekend dat hij een technische studie kiest. Wel twijfelthij of het chemische technologie of bouwkunde moet worden.Zijn fascinatie voor gebouwen geeft uiteindelijk de doorslag:het wordt HTS Bouwkunde. "Gebouwen kun je voelen. Datsprak mij toen al veel meer aan dan het civiele werk. Dat vondik veel te grof. Het is juist de manier waarop gebouwen wordengemaakt die mij interesseert. Ook de traditionele kant van hetbouwen. Hoe je een houten kozijn tekent en maakt bijvoor-beeld."Vroege keuzesTijdens zijn studie bouwkunde kiest Font Freide voor deconstructieve kant. "Je kunt niet ?n architect zijn ?n installatie-adviseur ?n projectmanager ?n aannemer ?n constructeur. Jemoet dus helaas een keuze maken. Dat speelde vooral toen ikbesloot om na de HTS naar de TU te gaan. Werd het de archi-tectuur of constructies? Ik heb mezelf toen afgevraagd of ikeen goede architect kon worden. Wel een redelijke, dacht ik,maar niet een heel goede. Ik had wel het geloof dat ik een heelgoede constructeur kon worden."De keuze voor Eindhoven is niet lastig. Font Freide is geborenen getogen in Oisterwijk en blijft liever dicht bij huis. Maarook het soort opleiding speelt een rol. "In Eindhoven studeerje Bouwkunde en geen Civiele Techniek, zoals in Delft. InDelft krijg je de keuze iets met bruggen te doen. En die keuzewas bij mij al afgevallen."1 Jan Font Freide voor hetStrijkijzer in Den Haagfoto: Hans StakelbeekJan Font Freide werkt al zijn hele leven bij hetzelfdebureau: Corsmit Raadgevend Ingenieurs. Maareentonig kun je zijn baan allerminst noemen. Hij isbetrokken geweest bij zeer uiteenlopende projecten,met elk zijn eigen geschiedenis. Mede daardoorheeft hij zich ontwikkeld tot ??n van de betereconstructeurs van Nederland. Hij gaat zich dekomende jaren inspannen om alles wat hij heeftgeleerd over te dragen aan jonge mensen binnenzijn organisatie.naam ir. Jan Font Freideleeftijd 60opleiding HTS Bouwkunde,TU Eindhovenwerkgever Corsmit RaadgevendIngenieurs / Royal HaskoningDHV62interview22 Politieacademie Apeldoornfoto: Thea van den Heuvel3 Malietoren in Den Haagheeft aanvankelijk zelfs nog nooit van het bureau gehoord,maar reageert op een advertentie. Wel leest hij in Cement over??n van Corsmits projecten: Babylon. "Ik dacht, dat is een leukgebouw! Zulke gebouwen wil ik ook wel maken."Na een gesprek met Arie Hogeslag, destijds directeur vanCorsmit, wordt Font Freide aangenomen. Kort nadat FontFreide is begonnen, in 1978, maakt Hogeslag bekend dat hijvoor vier dagen in de week hoogleraar wordt in Delft. Deleiding van het bureau wordt overgenomen door JanVambersk? en Aad Kreunen.In die begintijd doet Font Freide veel projecten in Saoedi-Arabi?.Zelf is hij er nooit geweest. Die taak werd ingevuld doorVambersk?, als raadgevend ingenieur. Hijzelf heeft dan nog de rolvan constructeur. Vrij snel wordt Font Freide zelf ook raadgevendingenieur en al in 1985 wordt hij gevraagd adjunct-directeur teworden. Ook neemt hij een klein deel van het aandelenpakketover. Als Vambersk? voor de helft van de tijd naar de TU Delftgaat, wordt Font Freide directeur. Kreunen heeft dan al hetbureau verlaten. "Dit ging allemaal veel sneller dan ik had voor-zien. Ik was er helemaal niet mee bezig. Aanvankelijk wilde ik hetliefst voor een baas werken en nu was ik zelf baas. Ook had ikooit het idee een keer ergens anders te gaan werken. Al was hetalleen om te kijken wat de verschillen zouden zijn. Maar doordatmijn positie zo vaak en snel wijzigde, is dat er nooit vangekomen. Ik heb daar overigens nooit spijt van gehad. Ik kan mevoorstellen, als je altijd met dezelfde mensen werkt, dat je op eenHij windt zich in die tijd nog wel eens op over de houding vansommige medestudenten, die vooral bezig zijn op een makke-lijke manier de vereiste studiepunten bijeen te sprokkelen."Een groot deel van je vakken mocht je zelf bepalen. Je kon dusook kiezen voor bijvoorbeeld de filosofie van het Marxisme inde bouwkunst. Dat was aan mij niet besteed. Ik ging tochvooral voor de vakken waar ik echt wat aan had."Font Freide studeert af op constructies, bij professor Van derVlugt, destijds decaan van de faculteit. Als tweede richting kiesthij bouwfysica, of de natuurkunde voor het binnenmilieu, zoalsdat dan heet. In het kader van zijn afstuderen, doet hij onderzoeknaar de rotatiecapaciteit van betonbalken. Daarnaast werkt hij hetontwerp uit van een hypermarch?, naar het Franse voorbeeld.CorsmitNa een succesvolle afronding van zijn studie gaat Font Freideop zoek naar een baan. Hij schrijft welgeteld ??n sollicitatie-brief, naar Corsmit. Het is niet echt een bewuste keuze. Hijfoto:HansStakelbeekJan Font Freide 12013 633wapening kon bepalen en productietekeningen kon plotten.Dat was in die tijd heel vooruitstrevend." Hierbij komt ??n vanzijn liefhebberijen tot uiting: programmeren. Niet alleen voorandere bedrijven, ook voor Corsmit zelf ontwikkelt hij denodige programma's, veelal in de avonduren. Het gaat danbijvoorbeeld om programma's voor constructieberekeningen ofvoor de projectadministratie. "Een aantal ervan wordt nogsteeds gebruikt. Die stammen nog uit het DOS-tijdperk!"OvernameWat dat betreft heeft hij een afwisselende baan. Dat komtvooral ook door zijn positie binnen het bedrijf. Want naast hetdoen van projecten is hij ook manager. "Je moet zorgen datalles goed draait en dat de mensen tevreden zijn." Nu Corsmitis overgenomen door Royal Haskoning, tegenwoordig RoyalHaskoningDHV, speelt dat minder. Die overname kent eenlange geschiedenis. "Er hebben zich wel vaker ge?nteresseerdengemeld. Dat hebben we altijd afgehouden. Uiteindelijk kregengegeven moment wat anders wilt. Maar in ons vak werk je altijdmet een andere opdrachtgever, dus eigenlijk een andere baas. Enje hebt ook iedere keer weer andere collega's in je team zitten. Datmaakt het heel afwisselend."ProjectenFont Freide doet in al die jaren heel veel verschillende projecten.Er zitten erbij die hij min of meer plichtmatig afhandelt. Projectenwaarbij je als constructeur het verschil niet kunt maken. Maar debeste herinneringen bewaart hij aan de wat complexere projecten,zoals het Strijkijzer in Den Haag, het VNO-gebouw boven deMaliebaan en de politieacademie in Apeldoorn. E?n projectspringt er bovenuit: De Rotterdam. "Het is gevaarlijk om tezeggen ? mijn carri?re is immers nog niet voorbij ? maar ik ziedat toch als een kroon op mijn werk. Laten we zeggen de voor-lopige kroon. Er kunnen nog wel wat etages op!"Hij heeft als constructief ontwerper echt een belangrijkestempel kunnen drukken op het gebouw. Een belangrijkkenmerk van het constructief ontwerp is een aantal onconven-tionele oplossingen, vooral als gevolg van de enorme zettings-verschillen. Hij twijfelt geen moment aan de juistheid ervan."Ik ben ervan overtuigd dat we dit goed hebben gedaan. Nietdat we nooit fouten maken. Fouten maakt iedereen. Gelukkighebben wij een goede interne controle, waardoor ze meestalworden onderschept en kunnen worden gecorrigeerd. Enmocht het een heel uitzonderlijke keer niet meer gecorrigeerdkunnen worden, dan gaat het in de praktijk normaal gesprokentoch nog vrijwel altijd goed. Bij nadere beschouwing blijken erdan toch nog veel reserves in een gebouw te zitten."Het belangrijkste bij het constructief ontwerp volgens FontFreide is dat het constructeursgevoel goed moet zijn. "Je hebtbest de nodige verantwoordelijkheid. Je moet zelfvertrouwenhebben om daar tegen te kunnen. Ik hoor soms van construc-teurs dat ze er slecht tegen kunnen, dat ze slecht slapen. Datheb ik eigenlijk nooit gehad."ICTFont Freide doet niet alleen het constructieadvies voor gebou-wen. Ook is hij jarenlang adviseur geweest voor Syporex, leve-rancier van gasbetonproducten, voor Elementum, een woning-bouwfabriek en voor CD20, een modulair bouwsysteem. "Vandat systeem zijn wij al 20, 25 jaar het constructieve geweten.Voor ieder gebouw maken wij de constructieberekening. Enwe denken mee met verdere ontwikkelingen." Veel aandachtgaat er bij deze activiteiten uit naar automatisering. "VoorElementum hebben we in de jaren tachtig al een CAD-systeemontwikkeld dat op basis van de kenmerken van de woning de"Bij een brug is het vaak gewoon 1/8 ql2"Jan Font Freide12013644 Tweede verkeerstorenSchipholontwerp. Maar uiteindelijk denk ik dat, vooral nu de crisistoeslaat, het een juiste beslissing is geweest, zeker voor onzemensen. Als je alleen afhankelijk bent van constructies vangebouwen, alleen in Nederland, heb je het nu heel moeilijk. Alswij nu mensen `over' hebben, dan is er altijd wel een plekjeergens anders in de organisatie. Je kunt daarbij best switchen vandiscipline, van gebouwen naar infra bijvoorbeeld. Mechanicablijft mechanica. Sterker nog, een gebouw is vaak veel complexerdan een brug. Daarbij is het toch vaak gewoon 1/8 ql2."Na de overname door Royal Haskoning blijft de naam Corsmitbestaan. Ook de constructieactiviteiten van Haskoning voorgebouwen in Nederland gaan onder die naam verder. En nuzijn de activiteiten van DHV erbij gekomen. "Daarmee gaan wefeitelijk samen met D3BN, een bureau dat altijd een hele goedenaam heeft gehad in de constructiewereld. In 2013 zal medeom die reden de naam Corsmit verdwijnen. We gaan verder alsRoyal HaskoningDHV Structural Design. Ik hoop dat we in ditbedrijf de goede naam van Corsmit en D3BN kunnen voortzet-ten." Er werken nu circa 85 man bij deze adviesgroep, ongeveernet zoveel als toen Haskoning Corsmit overnam. Het aantallocaties wordt gereduceerd. Het kantoor in Den Haagverdwijnt. Die mensen trekken in bij het kantoor in Rotterdamof Amsterdam. De constructieve mensen van Eindhoven gaannaar Nijmegen. In Amsterdam blijft een club actief.De afdeling Structural Design zal nu steeds vaker opdrachtenkrijgen die deel uitmaken van grote multidisciplinaire projec-ten. Dat versterkt alleen maar de grote diversiteit van het werk,iets wat Font Freide enorm waardeert in zijn vak. "Ik bedoel,als ik ondeugend ben, dan word ik veroordeeld in een recht-bank die ik zelf heb gemaakt. Dan ga ik vervolgens in degevangenis, die ik zelf heb gemaakt. Als ik ziek word, wil iknaar het ziekenhuis dat ik zelf heb ontworpen. De ene dag benje bezig met een grote opslaghal, de andere dag met een tehuisvoor gehandicapte kinderen. Ik heb ook een moskee gedaan inUtrecht, een heel boeiend project. Niet alleen wat betreftgebouw, maar ook het contact met de opdrachtgever en devergaderingen met het bestuur van de moskee. Een hele aparteervaring. Je leert hoe mensen met een andere culturele achter-grond reageren, hoe gastvrij moslims zijn. Dat staat lijnrechttegenover het beeld dat vaak in de kranten wordt weergegeven.Ik herinner me nog een projectbezoek in Egypte. Ik had toenwij in 2006, via ??n van onze commissarissen, een verzoek vanHaskoning. We hadden zakelijk gezien de beste jaren ooitachter de rug. Wel zagen we dat het lastig was om goede,nieuwe mensen te krijgen; potenti?le toppers. Want startendeingenieurs willen meer dan alleen maar constructieadvies. Diewillen ook carri?re maken. Door verder te gaan met Hasko-ning konden we hen veel meer bieden. En dat blijkt nu ook hetgeval. Zo zit ??n van onze mensen nu in Vietnam. Een ander isvorige week nog even op en neer geweest naar Rwanda en weereen ander was even in Qatar voor een presentatie over stadionsvoor het WK. Zelf ben ik recent in Denemarken geweest ommet een Deense architect te proberen de opdracht voor eenziekenhuis in Belgi? te verwerven. Dit soort kansen krijg jeniet gauw als zelfstandig ingenieursbureau. Al met al is dewereld dankzij Haskoning veel groter geworden. Een andereontwikkeling die speelde, was dat veel monodisciplinairebureaus in de loop van de tijd vrijwel allemaal multidiscipli-nair werden. Zowel nationaal als internationaal. Natuurlijkzitten er nadelen aan de overname. Zo staan er nu mensen aande leiding die van huis uit geen constructeur zijn. Die onder-schatten nog wel eens het belang van een goed constructief"Constructeurs die bij ons in dienstzijn, verdienen best een netteboterham"4Jan Font Freide 12013 655 Computermodel van het CD20-systeem6 Reinier de Graaf ziekenhuis in Delftbron: EGM architectenonderlip van Arafat!'. Toen hebben we afgesproken dat ze mede volgende keer tijdens een storm weer zouden bellen.Zodoende stond ik enige tijd later midden in de nacht in dieverkeerstoren om het zelf te ervaren. En hij bewoog inderdaadbehoorlijk, meer zelfs dan uit de theorie volgde. Maar alles nogwel binnen de normen. Dan weer zo'n ervaring om nooit tevergeten: Op het moment dat ik in die toren was, kwam er eennoodsignaal binnen vanwege rookvorming in een cockpit vaneen net vertrokken vliegtuig. De hele verkeersleiding schoot inde emergency-stand. Binnen no time rukten er beneden onsenorme brandweerauto's uit. Maar op het moment dat hetvliegtuig landde, deed de piloot een raampje open en was hetprobleem opgelost!"Ook herinnert Font Freide zich nog de keuze voor prefab palenbij het Reinier de Graaf ziekenhuis in Delft. Een behoorlijkgewaagde keuze vanwege de trillingen. "In een ziekenhuis kiesje eerder voor geboorde palen. Maar dat liet het budget niettoe. Wij hadden netjes een trillingsrapport gemaakt en deopdrachtgever gaf akkoord. Toen alles eenmaal in productiewas, bleek het laboratorium dat bloed analyseert toch zo zijnbedenkingen te hebben. Dit vooral vanwege net nieuw aange-schafte apparatuur. Toen de druk werd opgevoerd, ben ikuiteindelijk zelf gaan kijken. Bleek dat dat apparaat zelf ooktrillingen maakte. De trillingen van het heien bleken in het niette vallen bij de trillingen van het apparaat zelf, dus geenprobleem. Toen ik nog wat verder rondliep, zag ik een laborantzitten die in een microscoop aan het turen was. "Jullie gaantoch geen trillingen maken he? Hier, kijk zelf maar eens." Bleekdat hij spermacellen aan het tellen was. Trillingen zouden zo'ntelling enorm kunnen verstoren. Hij heeft toen maar beslotendat hij ergens anders zou gaan tellen. Probleem opgelost!"een gebroken arm en moest kilometers door de snikhete woes-tijn reizen. In een bloedhete houten keet, zonder airco, zat eenzeer corpulente uitvoerder die gedurende de dag niet at endronk; het was ramadan. Toch bood die uitvoerder mij directeen glas limonade aan. Dat vind ik echt het toppunt van gast-vrijheid. Hij accepteert dat ik uit een andere cultuur kom. Watdat betreft, zou ik nog wel vaker naar het buitenland willen.Een kans die zich bij Royal HaskoningDHV zo nu en dan welvoordoet. Ik ben bijvoorbeeld ook al eens op bezoek geweestbij onze kantoren in Vietnam en Indonesi?. Ook willen weintensiever samenwerken met ons kantoor in India."HerinneringenEr zijn meer ervaringen die zijn carri?re hebben verrijkt. Hijherinnert zich nog de bouw van een tweede verkeerstoren opSchiphol. De bouw van een nieuwe toren zou nooit op tijd afzijn, waardoor ze besloten een bestaande radartoren om tebouwen tot bemande verkeerstoren. Dat vergde de nodigeinventiviteit. "Het is heel anders dan wanneer je uit het nietskunt bouwen. Uit de berekeningen bleek dat de toren behoor-lijk kon vervormen, maar dat het wel binnen de eisen bleef.Om het zekere voor het onzekere te nemen en klachten van degebruiker v??r te zijn, hadden we TNO gevraagd om eensecond opinion op onze berekeningen. Daaruit bleek dat hetontwerp inderdaad voldeed. Toch kwam er al na een week eenmailtje van de verkeersleiding dat de toren bewoog. Gelukkighadden we de rapporten van TNO. Kort na een volgende hardestorm kreeg ik toch weer een mail: `De toren bibberde als de"Met een middelmatige leiding krijg je inmijn ogen een middelmatig bureau"56Jan Font Freide1201366interview77 De Rotterdam, de voorlopige kroon op hetwerk van Jan Font Freidefoto: Tom Wolbrink / Foto Topaasvan mij. En daarbij gaat het vooral om de manier hoe je alsconstructeur met je vak moet omgaan. Dat je moet zorgen dat jeweet wat je doet. Dan hoef je je ook geen zorgen te maken. Duseen afgestudeerde hoeft niet per se veel rekenvaardigheid tehebben. Dat leer je eigenlijk vanzelf."Het is een filosofie die in het bedrijf zit en aan nieuwe mensenmoet worden overdragen. Dat is ook een taak die Font Freideheeft in de nieuwe organisatie. "Ik ga proberen de juisteconstructeursmentaliteit en onze bedrijfsfilosofie over tebrengen binnen Royal HaskoningDHV. Die filosofie houdt indat je creatief en inventief moet zijn. Dat je je kennis op peilmoet houden, bijvoorbeeld door mee te doen in CUR-, SBR- ofstufib-studiegroepen. Dat je goed opgeleide mensen moethebben. Dat leidinggevenden een TU-opleiding moeten hebben,gecombineerd met de juiste ervaring. Iemand die na zijn studieals constructeur gaat werken op een betonfabriek en daar alleenmaar dezelfde platen uitrekent, die zal nooit meer goed kunnenfunctioneren als ontwerpend constructeur. Op die manierstreven wij ernaar middelmatigheid te voorkomen. Uiteraardmoet de bureauleiding daarin het goede voorbeeld geven. Meteen middelmatige leiding krijg je in mijn ogen een middelmatigbureau.""Ik zie ernaar uit deze mentaliteit over te dragen aan dejongere constructeurs binnen Royal HaskoningDHV. Maar ikblijf voor een groot deel projecten doen. Dat zal met de komstvan DHV niet echt wijzigen. Gelukkig maar! Want dat vind iktoch het leukste deel van het vak. Natuurlijk gaat er ook eenhoop tijd op aan begeleiding en beoordeling van projecten vancollega's. Maar ik wil voorkomen dat ik een soort algemenevraagbaak wordt voor de hele organisatie. Ik wil vooral ookzelf blijven ontwerpen." Aan stoppen denkt Font Freide voor-lopig dan ook niet. "Ik zou niet weten wat ik al die tijd thuiszou moeten doen!" Jacques LinssenHet vakHet zijn leuke zijdelingse ervaringen die je als constructeurmeemaakt. "Het zijn dingen die je je hele leven bijblijven en hetvak extra leuk maken." Toch is niet alles positief. Font Freidebevestigt het beeld dat de constructeur in een lastige positie zit.Maar hij voelt er niet veel voor daar in dit interview veelaandacht aan te besteden. "Het zijn economische krachten waarje mee te maken hebt als constructeur en waar je niet veel gripop hebt. Maar je moet niet zielig blijven doen en je leven daar teveel door laten bepalen. Probeer er gewoon het beste van temaken. Bovendien wordt er al heel veel over gezegd. En vergis jeniet, constructeurs die bij ons in dienst zijn, verdienen best eennette boterham."Font Freide gelooft er niet in dat de incidenten op het gebied vanconstructieve veiligheid hier veel mee te maken hebben."Schades zijn van alle tijden. Als een constructeur gewoon netjeszijn werk doet, krijg je een beter gebouw dan dat je twintig jaargeleden bouwde, daar ben ik van overtuigd. Als ik nu zie hoeveeltekeningen wij maken voor ??n gebouw in vergelijking metvroeger. Ik heb eens die van De Bijenkorf in Den Haag uit hetarchief gehaald. Daar staat de hele constructie op drie tekenin-gen! En met de hand getekend. De incidenten zijn meer eengevolg van individuele fouten. En fouten worden altijd gemaakt."Ook vindt Font Freide de kwaliteit van pas afgestudeerden nietminder dan vroeger, zoals wel eens wordt beweerd. "Zoals ik alzei, kon je vroeger het jezelf heel makkelijk maken en dan kreegje ook een diploma. Nu zijn er minder uitschieters naarbeneden, denk ik. Het niveau is wat constanter. Bovendien zit dekwaliteit van de mensen niet zozeer in wat ze nou wel of niethebben geleerd, maar meer in hoe ze in het vak staan; of ze hetconstructeursgevoel hebben of niet. Bijvoorbeeld het gevoelvoor afmetingen. Dat moet je eigenlijk al hebben voordat jebegint met studeren. Verder leren jongeren het meeste doorprojecten te doen samen met meer ervaren collega's. Net zoals ikhet vak heb geleerd van Vambersk?, leren de jongeren nu het vak