Onderzoeks - techniek en betonconstructies Drie cases waarin onderzoekstechnieken zijn gebruikt om benodigde informatie te achterhalen 1 Voorzichtig aanboren van voorspankanaal voor endoscopische onderzoek 1 30? CEMENT 1 20 24 Voor het bepalen van de staat van het beton of het vaststellen van schades zijn er twee categorieën onderzoekstechnieken: niet-de- structieve en destructieve. Enkele voorbeelden van niet-destructieve onder- zoekstechnieken zijn: dekkingsmetingen, radaronderzoek en ultrasoononderzoek. Voorbeelden van destructieve onderzoeks- technieken zijn: vrijmaken wapening, kern- boringen (al dan niet voor laboratoriumon- derzoeken), hechtsterktemetingen, poten- tiaalmetingen, carbonatatiedieptemetingen en chloridegehalte bepalingen. In dit artikel zoomen we in op drie verschillende cases, waar een of meer on- derzoekstechnieken zijn gebruikt om de benodigde informatie te achterhalen. Soms leidt dit tot verrassende conclusies. Onderzoek carbonatatie Een groot deel van wapeningscorrosie in beton wordt veroorzaakt doordat carbona- tatie is gevorderd tot in de wapeningszone. We spreken hier over door carbonatatie geïnitieerde wapeningscorrosie. Juiste informatie over de carbonatatie- diepte in relatie tot de ligging van de wape- ning is dus van belang om uitspraken te kunnen doen over schade-oorzaken of het risico op toekomstige schades. Meetprincipe? Carbonatatie van beton kan eenvoudig worden gemeten door het beton op een vers breukvlak te besproeien met een indicatorvloeistof, te weten fenolftaleïne. Deze kleurloze vloeistof wordt paars bij een pH > 10. Bij een pH < 8,2 blijft deze kleurloos. Door de afstand te meten vanaf het beton- oppervlak tot aan het paars gekleurde beton, wordt de carbonatatiediepte bepaald (volgens NEN-EN 14630:2006 [1]). Het verse breukvlak wordt bij voorkeur verkregen door een kern met een diameter van 50 mm of meer uit het beton te boren en deze vervolgens over de lengte-as te breken. Direct na het breken van de kern wordt het breukvlak besproeid met fenolftaleïne, waar- na binnen een halve minuut de carbo-nata- tiediepte moet worden gemeten (fig. 2). Ook kan in het werk een vers breukvlak worden gecreëerd door het uitbreken van het beton tussen drie kleine boorgaten (Ø10-15 mm) (fig. 3 en foto 4) . De carbonatatie moet dan uiteraard op de breukvlakken worden be- paald en niet in de boorgaten. Betondekking? Tezamen met het bepalen van de carbonatatiediepte moet altijd de betondekking op de buitenste wapening worden bepaald. Dit kan met behulp van een dekkingsmeter (foto 5). Zonder informatie over de betondekking heeft meting van EDWARD ERMENS Senior Specialist Betononderzoek Nebest ING. REMCO VAN OSCH Specialist Niet-destructief Betononderzoek Nebest auteurs De vervangings- en renovatieopgave in de Nederlandse bouw is immens. Maar welke betonconstructies moeten nu daadwerkelijk worden vervangen? En welke kunnen met onderhoud toch nog langer in stand worden gehouden? Voor bijna alle beheerders bieden visuele inspecties de basis voor het in kaart brengen van de toestand van betonconstructies. Maar niet in alle gevallen levert een visuele inspectie voldoende informatie op. Soms is het bepalen van een schadeoorzaak en -prognose noodzakelijk om een onderhoud\ sstrategie te bepalen, of zijn er gebreken dieper in de constructie aanwezig die aan het oppervlak niet zichtbaar zijn. Hier kunnen aanvullende onderzoekstechnieken een uitkomst bieden. CEMENT 1 2024 ?31 Boorgat Ø 10 -15 mm Beton uitbreken en breukvlakken besproeien met fenolftaleïne Betonoppervlak 2 Meting carbonatatie op boorkernen?3 Principe carbonatatiemeting in het werk 4 Carbonatatiemeting in het werk?5 Meting betondekking CARBONATATIE Carbonatatie is een chemische reactie in het beton waarbij koolstofdioxide uit de lucht (CO?) reageert met calcium- hydroxide (Ca(OH)?, dat is opgelost in het poriewater van de cementsteen, tot calciumcarbonaat (CaCO?) en water. De reactie verloopt als volgt: CO? + Ca2? + 2OH ?? CaCO? + H?O De hydroxide-ionen (OH ?-ionen), die verantwoordelijk zijn voor de hoge pH-waarde van beton, worden hierbij omgezet, waardoor de pH-waarde daalt. De oorspronkelijke pH-waarde wordt verlaagd van circa 12-14 tot < 8,5. Bij een pH > 10-11 vormt zich een passi- veringslaagje op de wapening waardoor wapening ongevoelig wordt voor corro- sie, zelfs bij voldoende aanwezigheid van vocht en zuurstof. Bij een pH < 8,0-8,5 wordt dit passiveringslaagje aangetast en zal wapening, bij voldoende aanwe- zigheid van vocht en zuurstof, gaan cor- roderen. Bij een pH < 8,0-8,5 spreken we van gecarbonateerd beton, bij een pH > 10 is sprake van niet-gecarbonateerd beton. 2 3 4 5 32? CEMENT 1 20 24 de carbonatatiediepte weinig zin: pas wan- neer de carbonatatie de wapening heeft bereikt kan corrosie zich gaan ontwikkelen. Volgens CUR-Aanbeveling 72:2011 [2] kan voor die dekkingsmeting worden volstaan met zes meetwaardes per meetlocatie. Door de resultaten van de carbonatatie- en dek- kingsmetingen te combineren, kan met be- hulp van statistiek een inschatting worden gemaakt bij welk percentage van het beton- oppervlak de carbonatatie de wapening zal hebben bereikt. Wanneer men de resterende periode wil bepalen totdat de carbonatatie de wape- ning heeft bereikt, moeten volgens CUR-Aanbeveling 121:2018 [3] per meetloca- tie 12 betondekkingen te worden bepaald. Met behulp van de formule X = A · ?t kan dan vervolgens per meetlocatie het aan- tal jaren worden berekend totdat de carbo- natatie de wapening heeft bereikt. Hierin is X de carbonatatiediepte (mm) op tijdstip t ( jaar); A (mm/?jaar) is een empirisch be- paalde grootheid afhankelijk van de diffusie- weerstand van de cementsteen en de tijd (zie bijlage B in [3]). Met deze berekening is het mogelijk om voor een constructie de onder- grens te bepalen van het tijdstip waarop zich door carbonatatie geïnitieerde wapenings- corrosie gaat ontwikkelen. Case: Corridor Zee-Zevenaar? Vanwege een aantal oppervlakkige schade-indicaties, die eerder waren waargenomen bij visuele in - specties, is in 2020 door ProRail aan Nebest opdracht verstrekt voor het uitvoeren van nader onderzoek naar de restlevensduur van 77 kunstwerken in de corridor Zee-Zevenaar (eerder bekend als de Betuweroute) (foto 6). Onderdeel van dit onderzoek was het bepa- len van het risico op door carbonatatie geïnitieerde wapeningscorrosie in de toe- komst, door middel van het bepalen van de resterende duur van de initiatiefase (het totaal aantal jaren totdat carbonatatie de wapening heeft bereikt). Hiervoor zijn verspreid over de kunst- werken op de meest risicovolle, dan wel meest carbonatatiegevoelige locaties in totaal 324 betonkernen geboord. Hiervan is de carbo- natatiediepte bepaald, gecombineerd met dekkingsmetingen. Vervolgens is per boor- kern met behulp van eerdergenoemde for- mule berekend wat de resterende periode is totdat de carbonatatie de wapening zal bereiken. Hieruit bleek dat, ook bij de meest conservatieve benadering, bij meer dan 90% van de meetlocaties de carbonatatie pas na 82 jaar of meer de wapening zou gaan berei- ken (ten tijde van het onderzoek bedroeg de leeftijd van nagenoeg alle kunstwerken 6 Kunstwerk in corridor Zee-Zevenaar Informatie over de carbonatatie- diepte is van belang om uitspraken te kunnen doen over het risico op toekomstige schades 6 CEMENT 1 2024 ?33 18 jaar). Sterker nog, bij meer dan 85% van de meetlocaties bleek deze periode zelfs 100 jaar of (veel) meer te bedragen.Mede op basis van deze (conservatieve) berekeningen en de aanvullende onderzoeks- resultaten, is geconcludeerd dat binnen de resterende periode van de ontwerplevens- duur (nog circa 80 jaar) slechts zeer lokaal sprake zal zijn van de ontwikkeling van car- bonatatie geïnitieerde wapeningscorrosie. Belangrijkste gevolgtrekking hieruit was dat binnen de ontwerplevensduur van de kunst- werken geen rekening hoeft te worden ge- houden met grootschalige onderhoudsmaat- regelen, ondanks de eerdergenoemde oppervlakkige schade-indicaties. Potentiaalmetingen (halfcelmetingen) Potentiaalmetingen, ook wel halfcelmetingen genoemd, worden toegepast wanneer men corrosie-activiteit van de wapening wil op- sporen, nog voordat deze daadwerkelijk heeft geleid tot betonschades. Met de meet- methode kan in een relatief kort tijdbestek, op een nagenoeg non-destructieve wijze, veel inzicht worden gekregen in de corrosie-acti- viteit in een constructie(deel). Deze techniek is gebaseerd op het meten van de spannings- verschillen (potentiaalverschillen of potenti- alen) die ontstaan bij actieve corrosie. Corrosie is een elektrochemisch pro- ces, waarbij potentiaalverschillen ontstaan door de 'uitwisseling' van geladen deeltjes tussen een anode en kathode (fig. 7), waarbij zich aan de anodezijde daadwerkelijk corro- 7 Met potentiaal - metingen kan in een relatief kort tijdbestek inzicht worden gekregen in de corrosie- activiteit 7 Schematische weergave corrosieproces 8 Meetprincipe potentiaalmeting 8 sie ontwikkelt. Deze potentialen zijn meet- baar en kunnen met behulp van potentiaal- metingen worden gemeten. Op plaatsen waar een lage potentiaal (meer negatieve poten- tiaal) wordt gemeten, kan dan sprake zijn van een corrosiehaard. Bij de metingen wordt ge- meten met een meetelektrode met een vaste eigen potentiaal, een zogenaamde referentie- elektrode (ook wel halfcel genoemd). In Nederland wordt hier doorgaans een zogenaamde koper/kopersulfaat-meet- elektrode voor gebruikt. De meetelektrode wordt op het betonoppervlak geplaatst en is verbonden aan de '+' van een spanningsme- ter (voltmeter). Deze meter is bij potentiaal - metingen doorgaans voorzien van een data - logfunctie. De '-' van de voltmeter wordt met een speciale klem direct verbonden aan de wapening. Hiertoe moet een stukje wape- ning van enkele centimeters worden vrijge- maakt. Met de meetelektrode wordt het be- tonoppervlak afgetast in een vooraf bepaald raster. Hierbij wordt dan het potentiaal van de wapening gemeten (in mV) ten opzichte van het vaste potentiaal van de meetelektrode (koper/kopersulfaat-elektrode (CSE)). Het meetprincipe is weergegeven in figuur 8. In deze figuur zijn ook de equipotentiaallijnen (in mV/CSE) zichtbaar, die het 'spannings- verloop' ter plaatse van een corrosiehaard/ -cel weergeven. Als de (negatieve) spanning onder een bepaalde waarde komt, is er sprake van actieve wapeningscorrosie. Volgens ASTM C876-22b [4] gelden de volgende criteria (gemeten ten opzichte van een CSE): 34? CEMENT 1 20 24 > -200 mV: meer dan 90% waarschijnlijk geen actieve corrosie tijdens meting; tussen -350 mV en -200 mV: de aanwezig- heid van actieve corrosie tijdens de meting is onzeker; < -350 mV: meer dan 90% waarschijnlijk actieve corrosie tijdens meting. Verificatiemetingen? Bovengenoemde waar- des worden door veel factoren beïnvloed, zoals hoogte en kwaliteit van de betondek - king, temperatuur, vochtgehalte van het be- ton en chlorides in de betondekking. Het is dan ook van belang om op zijn minst één - maal per constructiedeel de gemeten waar- des te verifiëren. Dit kan door bij een maat- gevende potentiaalwaarde (meestal één van de lagere meetwaardes, in het algemeen bij een waarde van circa -250 mV of lager) de wapening op die meetlocatie vrij te maken en te beoordelen in hoeverre sprake is van wapenings corrosie. Indien sprake is van duidelijk ver- schillende expositie-omstandigheden bij een constructie, is het doorgaans nodig om meerdere verificaties uit te voeren of de metingen te scheiden per expositie-omstan - digheid. Aldus kan per situatie worden vast- gesteld vanaf welke potentiaalwaarde reke- ning gehouden moet worden met wapenings- corrosie bij de onderhavige constructie. 9 Verificatie potentiaalmeting; matige tot sterke wapeningscorrosie bij een meetwaarde van -544 mV SCHADE BIJ CORROSIE TRADITIONELE WAPENING Veel voorkomende schades aan betonconstructies zijn in een relatief vroeg stadium vast te stellen. Bij betonschades als gevolg van corrosie aan traditi- onele wapening, ontstaan betonschollen aan het opper- vlak. Deze ontstaan omdat het corrosieproduct in volume tot wel 10 keer zo groot kan zijn als het oorspronkelijke staalvolume. Met andere woorden: corrode- rende wapening zet uit en drukt de betondekking eraf. Hierdoor kunnen vaak nog tijdig maatre - gelen worden genomen om betonconstructies in stand te houden. Daarnaast ligt bij veel constructies de hoofdwape- ning niet in de eerste laag ten opzichte van het oppervlak, waardoor de constructieve ver- zwakking van de constructie door lokale en beperkte diame- terafname van de eerste wape- ningslaag vaak nog beperkt en beheersbaar is. Een voorbeeld van een verificatie is weerge- geven in foto 9. Case parkeergarage Rotterdam? De vloeren van een parkeergarage onder een voormalig kantoorpand in het centrum van Rotterdam vertoonden lokaal enkele schades met afge- drukt beton. Het pand was aangekocht door een projectontwikkelaar, die het geheel wilde gaan herbestemmen als high-end apparte- mentencomplex. Uiteraard paste hierbij geen parkeergarage met schades. Voorafgaand aan de grootschalige re- novatie van het complex was goed inzicht in de onderhoudstoestand van de parkeerga- rage gewenst, om de aard en omvang van de benodigde onderhoudsmaatregelen te kun- nen bepalen. Naast de gebruikelijke onder- zoeken naar de oorzaken van de al waarge- nomen schades (dekkingsmetingen, carbo- natatie, chloridegehaltes in de vloeren) zijn hier ook potentiaalmetingen uitgevoerd. Van - wege de aanwezigheid van enkele schades in de vloeren en de wetenschap dat de vloeren al circa 40 jaar waren blootgesteld aan dooi- zouten die met de auto's naar binnen waren gereden, bestond het vermoeden dat het corrosieprobleem in de vloeren mogelijk veel ernstiger was dan het zich liet aanzien. Potentiaalmetingen kunnen in een dergelijke situatie relatief snel uitsluitsel geven over 9 CEMENT 1 2024 ?35 de aanwezigheid van wapeningscorrosie in het gehele vloeroppervlak (ruim 1400 m², verdeeld over drie split-level parkeerlagen). Binnen één dag zijn de betreffende parkeer- vloeren volledig gemeten in een raster van 200 x 200 mm². De metingen zijn uitgevoerd met een zogenoemde wielelektrode, waarbij de meetelektrode is opgenomen in een meet- wiel (foto 10). Deze wielelektrode wordt over het te onderzoeken oppervlak gerold en meet per vooraf ingestelde meetafstand automa - tisch de potentiaalwaarde; in dit geval één meting per 200 mm. In totaal dus bijna 30.000 metingen in één dag! Met behulp van de datalogfunctie in de apparatuur is uit de meetresultaten een zogenaamde kleurenkaart gegenereerd en vervolgens geplot in een tekening van het onderzochte vloeroppervlak (fig. 11). Hier- mee is in één oogopslag duidelijk waar de zones met corrosie-activiteit zich bevinden (in dit geval bij meetwaardes < -375 mV, dit zijn in de plot de gele, oranje, rode en paarse vlakken). In deze situatie hebben de potentiaal- metingen snel duidelijkheid gegeven over de omvang van de wapeningscorrosie in de vloer. Deze was zeker omvangrijker dan al- leen de corrosie ter plaatse van de enkele schades die zichtbaar waren in de vloer, maar eveneens werd duidelijk dat het zeker geen generiek probleem was. Dit is belang- rijke informatie gebleken voor het bepalen van de meest economische en technisch juiste herstel- en onderhoudsmaatregelen. Vanwege de chloridenproblematiek is onder Met ultrasoon - onderzoek |kunnen holtes worden opgespoord in voorspankana - len en daarmee een potentieel risico op corrosie 11 10 10 Potentiaalmeting met wielelektrode 11 Kleurenkaart vloerdeel parkeergarage 36? CEMENT 1 20 24 andere geadviseerd om de parkeerdekken te voorzien van kathodische bescherming, maar mede door de potentiaalmetingen kon het oppervlak met kathodische bescherming aanzienlijk worden beperkt. Opsporen holle ruimten in voorspankanalen met ultrasoon- onderz oek Voorspanning in beton kan op verschillende manieren worden aangebracht. Een veel voorkomende wijze is voorspanning met nagerekt staal. Hierbij wordt de betoncon- structie voorzien van voorspankanalen met daarin hoogwaardig voorspanstaal. Nadat het beton is gestort en een vooraf bepaalde druksterkte heeft bereikt, wordt het staal op spanning gebracht met behulp van vijzels. Om het hoogwaardige (en voor corrosie ge- voelige) staal te beschermen, worden de holle ruimten in de kanalen nadien gevuld met een cementgebonden injectiemortel (injectiegrout). Door verschillende uitvoeringsrisico's tijdens het injecteren, kan het voorkomen dat de voorspankanalen onvoldoende zijn gevuld, waardoor holtes (al dan niet gevuld met water) achterblijven rondom het v oor- spanstaal. De verwerkbaarheid van de injec- tiegrout is hierbij een belangrijk aandachts- punt. De voorspankanalen met nagerekt staal worden vaak in parabolische verlopen aangebracht voor een goede werking van de voorspanwapening. Hierdoor ontstaan extra risico's op holle ruimten. Water kan in het laagste punt blijven staan of injectiegrout kan nazakken, waardoor in de hoogste delen van de kanalen holle ruimte achterblijven (fig. 12). Waar bij traditionele wapening corrosie vaak al snel zichtbaar wordt (zie kader 'Schade bij traditionele wapening'), is dat bij voor- spankanalen niet het geval. Er is voldoende ruimte om een corrosieproduct te kunnen ontwikkelen, zonder dat dit leidt tot zichtbare schades aan de buitenzijde van de construc- tie. Schade zal in bijna alle gevallen pas zicht- baar worden als sprake is van significante materiaalafname van het voorspanstaal en de constructie tekenen van bezwijken gaat vertonen. Omdat het voorspanstaal onder hoge spanning staat, zal bij beperkte diame- terafname al insnoering of breuk van de voorspanstaaf of -draad kunnen ontstaan. Veel eerder dan bij traditionele wapening. Constructief gezien is dit een groot risico. Hieruit volgt dat voor de instandhou- ding van betonconstructies met nagerekte voorspanning in kanalen met injectiegrout, het uitvoeren van uitsluitend visuele inspec- ties onvoldoende is. Ultrasoononderzoek kan hier een uitkomst bieden in het opspo- ren van deze holtes, die een groot risico zijn voor het ontstaan van corrosie aan het voor- spanstaal. Meetprincipe? Ultrasone pulse echo is een meettechniek die geschikt is voor het uitvoe- ren van eenzijdige metingen van betoncon- structies, waarmee op niet-destructieve wijze onder andere holtes kunnen worden gedetecteerd. In figuur 13 is een schematische weergave getoond van het meetprincipe. 12 12 Principe van geknikt voorspanverloop met risicovolle locaties op holtes CEMENT 1 2024 ?37 De meetapparatuur bevat meerdere trans- ducers, die zowel zenden als ontvangen. Vanaf het betonoppervlak worden ultrasone pulsen de doorsnede ingestuurd, waarbij de terugkerende echo's worden geregistreerd. Een ultrasoon signaal (een golfvormig signaal) kan zich goed voortplanten in vaste materialen zoals beton en staal, maar voor- planting door lucht is niet mogelijk, waar- door 100% weerkaatsing plaatsvindt. Ultrasoon betekent hoogfrequent en een hogere frequentie geeft een kleinere golf - lengte. Dit stelt ons in staat relatief kleine holtes in kaart te brengen. Over het algemeen kunnen we stellen dat als de holte niet kan worden gevonden, deze waarschijnlijk te klein is om significante invloed te hebben op het functioneren van het constructieonder- deel. De meettechniek op zichzelf geeft geen absolute antwoorden. Uit de metingen volgt meestal een van de resultaten zoals in figuur 14 tot 16 weergegeven. Deze vormen de basis voor interpretatie van de metingen. Indien verstoringen in het signaal worden waargenomen die verdacht zijn, is aanvullend destructief onderzoek wenselijk om de omvang en soort holtes vast te stellen. Hiervoor wordt meestal endoscopie (onder- zoek met een kleine camera die in een (te boren) gaatje wordt geschoven) of boorker- nenonderzoek uitgevoerd. Werkwijze beoordelen voorspankanalen Door een combinatie van meettechnieken kan de vullingsgraad worden bepaald en de staat van het voorspanstaal worden beoor- deeld. Stap 1: Lokaliseren voorspankanalen Het is belangrijk de exacte locatie van een voorspankanaal te bepalen, voordat deze kan worden doorgemeten met ultrasoon. Maatvoering op basis van oude tekeningen is vaak niet nauwkeurig genoeg. Met behulp van een betonradar kan de locatie van het voorspankanaal met voldoende nauwkeu- righeid worden bepaald (foto 17). Stap 2: Uitvoeren ultrasoonmetingen Ter plaatse van het voorspankanaal wordt de doorsnede doorgemeten met behulp van ultrasone pulse echo. Metingen worden uit- 13 Schematische weergave meetprincipe pulse echo?14 Meting met zuivere reflectie van wapening (omcirkeld) en onderzijde plaat (omkaderd). Geen onvolkomenheden te verwachten op basis van meting 15 'Drukke' meting met veel verstoringen. Meestal een indicatie van matige betonkwaliteit en aanwezigheid van holtes 16 Meting met wegvallen van signaal, zonder reflectie tegen achterzijde van plaat. Meestal een indicatie van aanwezigheid van holtes 13 14 15 16 38? CEMENT 1 20 24 gevoerd in zogenaamde lijnscans. Hierbij wordt het apparaat over de lengte van het voorspankanaal op een vaste tussenstand steeds opnieuw tegen het betonoppervlak gedrukt. Vervolgens worden alle individuele meetpunten softwarematig aan elkaar ge- plakt tot een lijnscan (foto 18). Stap 3: Destructieve verificaties Ter plaatse van verdachte locaties wordt de vullingsgraad en staat van het voorspanstaal nader destructief beoordeeld. Het maken van kijkvensters door middel van hoge-druk- waterslopen, gevolgd door het openmaken van het voorspankanaal geeft de meest nauwkeurige informatie. Voor beperkter de- structief onderzoek wordt endoscopie toege- past (foto 1). Destructieve verificaties kun- nen ook gemaakt worden op locaties waar de meting niet verdacht is, ter bevestiging en kalibratie van een goede meting. Case kokerbrug met voorspankanalen? Voor het uitvoeren van een constructieve her - beoor deling voor de aanpassing van een k okerbrug met een overspanning van 150 m uit de jaren 80, is het noodzakelijk de staat van de voorspanning in kaart te brengen. 17 Voorspanverloop gedetecteerd met betonradar 18 Voorspankanalen doormeten met ultrasone pulse echo 17 18 CEMENT 1 2024 ?39 LITERATUUR 1?NEN-EN 14630:2006 - Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betonconstructies - Beproevingsmethoden - Bepaling van de carbonatatiediepte van verhard beton d.m.v. de phenolphthaleïne- methode. 2?CUR-Aanbeveling 72:2011 - Inspectie en onderzoek van betonconstructies. 3?CUR-Aanbeveling 121:2018 - Bepaling ondergrens verwachte restlevensduur van bestaande gewapende beton- constructies - Methode voor het bepalen van het einde van de initiatiefase bij bestaande civiele betonconstructies. 4?ASTM C876-22b ? Standard Test Method for Corrosion Potentials of Uncoated Reinforcing Steel in Concrete. Het voorspansysteem bestaat uit kanalen met nagerekt voorspanstaal (strengen), die nadien zijn gevuld met injectiegrout. De beoordelend constructeur heeft op basis van een theoretische voorstudie be- paald welke kabels in de koker risicovol zijn en onderzocht moeten worden. In het totale onderzoek is tevens de actuele voorspan- ning gemeten met behulp van de zogenoem- de kruisboogmethode. Daar gaan we in dit artikel niet op in, maar we zoomen uitslui- tend in op het opsporen van holtes en slecht gevulde delen van de voorspankanalen op basis van de methode zoals omschreven onder het kopje 'Werkwijze beoordelen voorspankanalen'. De ultrasoonmetingen toonden diverse indicaties op de aanwezigheid van holtes in de voorspankanalen. Uit het endoscopisch onderzoek blijkt dat op enkele locaties klein- schalige holtes zijn aangetroffen en ten min- ste op één locatie het voorspankanaal nau- welijks gevuld is met injectiegrout (foto 19), terwijl aan het oppervlak van het beton geen gebreken zijn waar te nemen. Het uitgevoer- de onderzoek is gebaseerd op een beperkte steekproef, waarbij minder dan 1% van alle voorspankanalen is onderzocht. Zelfs op basis van deze zeer beperkte steekproef zijn enkele holtes en constructieve risico's vast- gesteld. Is dit een 'gelukstreffer' of zal aan- vullend onderzoek aantonen dat er sprake is van een generiek probleem? De eerste resul- taten worden op dit moment verwerkt in de constructieve beoordeling. Daarna wordt besloten welke vervolgstappen noodzakelijk zijn. Ultrasoononderzoek lijkt op dit moment de enige praktisch toepasbare methode waar- mee op een snelle en nauwkeurige wijze holtes in voorspankanalen kunnen worden opgespoord. Verrassingen Diverse onderzoekstechnieken, hetzij de- structief, hetzij niet-destructief, kunnen za - ken aan het licht brengen die met een visuele inspectie niet waarneembaar zijn. Zo kan het zijn dat een brug er aan het oppervlak zo goed als puntgaaf uit ziet, terwijl onderhuids schades aanwezig zijn die veel impact kunnen hebben op de kwaliteit en het restlevensduur van het object. Door voldoende aandacht te besteden aan onderzoek, kunnen vervelende verrassingen worden voorkomen. 19 19 Endoscopie, holte in voorspankanaal 40? CEMENT 1 20 24