Net als Maurice blader ik ook graag door oude tijdschriften en studies. Het voelt alsof je door een andere bril naar de wereld kijkt. Je ziet hoe vanzelfsprekendheden veranderen: waar wij nu eindeloos praten over duurzaamheid en efficiency, ging het toen over ontmoeting, openheid en gemeenschapszin.
Neem het Centraal Beheer-gebouw van Herman Hertzberger. In de vakbladen van begin jaren zeventig werd het geprezen als een radicale breuk met het traditionele kantoorgebouw. Geen lange gangen met dichte deuren, maar een raster van kubusjes van negen bij negen meter. Elk blok was een soort werkhuisje, verbonden met trapjes, loopbruggen en pleintjes. De critici spraken over een ‘kantoor als stad’: een plek waar je je eigen stek had, die maar altijd onderdeel bleef van een groter geheel. Medewerkers vertelden dat ze elkaar bijna automatisch tegenkwamen bij de koffiehoek of op een trap.
Ook over architect Frank van Klingeren las ik een boek en vurige artikelen. Zijn ontwerpen voor De Meerpaal in Dronten en ’t Karregat in Eindhoven werden bejubeld én betwist. Van Klingeren was een architect-constructeur die geloofde in de kracht van radicale openheid. “Niet scheiden, maar mengen”, schreef een criticus in Bouwkundig Weekblad in 1973. Theater naast sportzaal, naast café, naast vergaderhoek, alles liep door elkaar heen. Dat leverde soms herrie en chaos op, maar ook een energie die je nergens anders vond. Zijn gebouwen waren ontmoetingsmachines, plekken waar een gemeenschap écht leefde.
Een van zijn meer bescheiden maar niet minder bijzondere werken was de jeugdherberg Ockenburgh bij Den Haag. Ook daar ging het om ontmoeting: jongeren die elkaar vonden in een lichte, open ruimte, zonder al te veel scheidslijnen. Jaren later mocht ik mijn bijdrage leveren aan de herbouw van dit gebouw op de Haagse Binckhorst. Het voelde alsof je niet alleen een constructie terugbracht, maar ook een ideaal: dat architectuur ruimte moet maken om elkaar te zien. Oude stalen balken werden weer nieuw en de geest van Van Klingeren waaide opnieuw door het gebouw.
Foto: Herbouw jeugdherberg Ockenburgh op de Binckhorst in Den Haag (foto: Peter de Ruig / HVE Architecten)
In al deze ontwerpen zat een regel besloten, geen berekende waarde of voorgeschreven paragraaf, maar een culturele overtuiging. De regel dat mensen elkaar moeten kunnen ontmoeten. Een vanzelfsprekendheid die misschien wel meer invloed had op de samenleving dan menige technische bepaling.
Vandaag hanteren we andere regels. We berekenen zorgvuldig de energieprestatie van gebouwen, we optimaliseren de draagkracht van constructies, we minimaliseren CO2. Allemaal terecht en noodzakelijk. Maar waar is de regel gebleven die ontmoeting centraal stelt? Waar staat in onze handboeken dat een gebouw pas geslaagd is als het mensen dichter bij elkaar brengt?
Elke regel is een keuze. Soms gaat het om veiligheid en zekerheid, soms om efficiency of duurzaamheid. Maar echte vooruitgang vraagt om verbeelding: om tijdelijk buiten de regels te stappen, nieuwe mogelijkheden te onderzoeken en die vervolgens vast te leggen als nieuwe afspraken.
Zo werkt innovatie in techniek, waar een constructie soms buiten de Eurocodes valt en een eigen projectspecifieke aanpak moet worden opgesteld. En zo werkt het ook in architectuur en gebiedsontwikkeling. Eerst is er het experiment, een gebouw dat radicaal inzet op ontmoeting of een wijk die gericht is op gemeenschappelijkheid. Pas later volgt de standaardisatie, de opname in richtlijnen en beleidsdocumenten.
Dat maakt het terugblikken op oude bladen en gebouwen zo waardevol. Niet uit nostalgie, maar omdat het ons laat zien dat vanzelfsprekendheden verschuiven. In 1912 ging het om vertrouwen in cement uit een ‘gunstig bekende fabriek’. In de jaren zeventig om de kracht van ontmoeting en gemeenschapszin. Vandaag ligt de nadruk op duurzaamheid en efficiency.
Allemaal legitiem, maar niet voldoende. Als we vooruit willen kijken, moeten we ons afvragen: welke regel ontbreekt er nog? Welke vanzelfsprekendheid durven we opnieuw te formuleren? Misschien is dat wel de regel van ontmoeting. Want zonder ontmoeting geen uitwisseling van ideeën, geen samenwerking, geen vernieuwing.
Het is verleidelijk om te denken dat ontmoeting vanzelf wel ontstaat. Maar juist onze huidige manier van werken, hybride, digitaal, verspreid, laat zien dat dat niet het geval is. Ruimte voor ontmoeting moet je ontwerpen, net zoals je veiligheid of duurzaamheid ontwerpt. Het vraagt om plekken die niet alleen functioneel zijn, maar ook uitnodigen tot samenzijn.
Daarmee is ontmoeting geen vrijblijvende toevoeging, maar een randvoorwaarde. Een regel die niet in tabellen of berekeningen past, maar die minstens zo bepalend is voor de kwaliteit van onze leefomgeving.
Bladeren door oude bladen leert dat elke tijd zijn eigen regels heeft, technisch, cultureel, maatschappelijk. De kunst is om te herkennen welke regel wij dreigen te vergeten. Voor mij is dat de regel van ontmoeting. Laten we die opnieuw durven formuleren, niet als nostalgisch verlangen, maar als voorwaarde voor vooruitgang. Want alleen waar mensen elkaar zien, ontstaat de verbeelding die nodig is om samen verder te bouwen.
Reacties