Kees Quartel6201156interviewinterviewKees QuartelGehecht aan voorspanning12011CVQuartel is een vroege leerling als hij in 1968 van de lagereschool afkomt. De Mammoetwet is zojuist in werking getredenen hij belandt na een soort van voorselectie op de MAVO. Ditnieuwe schooltype biedt aansluiting op een vervolgtrajectMBO-HBO. MAVO voelt wel als een `mindere' opleiding danHAVO/VWO, maar "misschien was ik ook een middelmatigeleerling, omdat ik nog zo jong was."Op de MAVO gaat het heel goed en een vervolg HAVO-HTSligt in het verschiet. Zijn vader denkt echter dat hij via eendoorstroomklas ook naar het VWO en aansluitend de univer-siteit kan. "Mijn grootvader was een kleine aannemer in eenZuid-Hollands dorp. Mijn vader had het dus niet breed thuis.Bovendien had hij de oorlog meegemaakt, dus hij moest directna de ambachtsschool gaan werken in het familiebedrijf. Hijwilde echter meer en deed vervolgens allerlei avondopleidin-gen. Zo kwam hij kort na de Tweede Wereldoorlog bij eenfabriekje langs de Oude Rijn terecht, dat kleine, gewapendbetonnen elementen maakte voor de woning- en utiliteits-bouw. De directie van dit bedrijf, Duinker en Verruijt, wildeook iets met voorgespannen beton gaan doen en besloot in1948 Spanbeton op te richten. Mijn vader ging met hen mee.Werkend bij Spanbeton ervoer hij een enorme kloof metmensen die aan de TH geschoold waren. Rijkswaterstaatinge-nieurs bijvoorbeeld hadden een bijna onbereikbaar niveau: datwaren de `grote meneren' van de bouw. Mijn vader hield mijdus voor: `Als je zoiets kunt bereiken, dan moet je het altijdproberen!' Ik ben hem er nog altijd dankbaar voor dat hij medestijds die kant op heeft gestuurd."De naam `Quartel' hoort onlosmakelijk bij het bedrijf `Spanbe-ton'. Vader Arie werkte er vanaf de oprichting in 1948 tot aanzijn vroegpensionering in 1987; Kees is alweer sinds 1979 aanhet bedrijf verbonden. Voorgespannen beton loopt als een rodedraad door het gezinsleven. "Spanbeton was misschien wel heteerste woord dat ik hoorde in mijn bestaan." Door af en toe eenstapje voorbij de grens te durven te zetten, nemen de mogelijk-heden van het materiaal nog altijd toe. De ontwikkeling isduidelijk nog niet voorbij: "Het spannendste komt nog".naam ir. Kees Quartelleeftijd 55 jaaropleiding TH Delft, Civiele Techniekwerkgevers Spanbeton1 Kees Quartel in een productiehalbij Spanbeton foto: Ivar PelKees Quartel58 Kees Quartel58interviewfoto:IvarPelmens met een erg onderzoekend, maar daarmee ook niet zobreed wereldbeeld. Ik was dus heel snel genezen."Bij nader inzien heeft hij ook met Werktuigbouw niet zo'n affi-niteit, dus hij kiest voor Civiele Techniek. Is hij dan toch voor-bestemd? "Ik hoefde natuurlijk niet ook nog eens voor beton tekiezen; het kon ook waterbouw zijn." Op dat moment besluitde regering net tot de bouw van de stormvloedkering in deOosterschelde; de pijlerdam wordt voorbereid. "Dat had welmijn hart. Die grote bouwwerken, dat vond ik interessant."In 1979 is hij nog volop aan het studeren, als hij besluit te gaantrouwen. "Ik woonde in Delft, maar mijn vrouw had inmiddelseen baan gevonden in Alphen aan den Rijn. Ik verhuisde dusdie richting op. Om financieel ook te kunnen bijdragen aanonze huishoudpot, wilde ik wat bijklussen. Mijn vader tipte mijdat bij Spanbeton te gaan doen, en zo belandde ik voor twintiguur per week achter het tekenschot." Simon Schrama is deconstructeur met wie hij samenwerkt; zijn buurman als teke-naar is Gert Jan Mulder.Een carri?re heeft hij voor zichzelf nog niet uitgestippeld."Voor mij was het studeren en de loopbaan daarna ??n helegrote reis, waarbij de reis op zichzelf al boeiend was. Ik wasmeer aan het genieten van wat ik onderweg tegenkwam, dandat ik bezig was met het bereiken van de eindbestemming.Maar toen ik getrouwd was, begon een heel nieuwe fase.Werken bij Spanbeton was alleen bedoeld om geld te verdie-nen. Ik vond het ook niet zozeer stimulerend voor mijn oplei-ding, eerder behoorlijk belemmerend." Dan kondigt zichgezinsuitbreiding aan. Zoals gebruikelijk in die tijd stopt zijnvrouw met werken en Quartel weet zijn betrekking bij Spanbe-ton uit te breiden tot dertig uur.Eruit en er weer inIn Delft kiest hij uiteindelijk voor Constructieve Waterbouw,waar hij afstudeert bij professor Glerum (later hoofdredacteurCement; red.). De vernieuwing van de Oranjesluizen bijAmsterdam is zijn afstudeeronderwerp. Hij introduceert voor-spanning en heeft idee?n over prefabricage, die hij uitwerktmet professor Charles Vos.In de markt zijn het evenwel moeilijke tijden. In 1981 is Span-beton gefuseerd met het Zwijndrechtse Schokbeton - hetnieuwe bedrijf gaat door onder de naam Schokbeton BV - enbegin 1983 kost een reorganisatie hem zijn tijdelijke baan. "Bijhet ingenieursbureau werden vijf mensen ontslagen, doordezelfde Thijs Peters die mij voordien had aangenomen. Ik haddat nooit verwacht, maar was als parttimer natuurlijk eerstegegadigde. Hoe moest ik nu afstuderen, zonder werk en meteen zwangere vrouw? Ik moest in elk geval zo snel mogelijkmijn diploma halen." Schokbeton ondersteunt hem met eenkleine financi?le toelage. Toch duurt het nog twee jaar vooral-Quartel belandt vervolgens in VWO4. "Het was hard werken,maar na een half jaar besloot ik door te zetten. In de B-vakkenkon ik heel goed aansluiting vinden. Ik had duidelijk mijndraai gevonden, waarop mijn vader zei: `Je zou nu ook de THaankunnen.' Omdat iedereen in mijn omgeving zich op eenuniversitaire studie ori?nteerde, groeide die overtuiging lang-zaam maar zeker ook bij mij".TH DelftHij richt zich op de faculteiten Natuurkunde, Civiele Technieken Werktuigbouwkunde. "Ik had aanvankelijk de meeste affi-niteit met Technische Natuurkunde. Ik vond natuurkunde eenleuk vak en hield van de analyse van technisch interessantevraagstukken. Nu was ik thuis natuurlijk opgegroeid metbeton, maar daarvan had ik vooral het beeld van heel veelregeltjes en normen, dikke boeken; dat kan toch niet interes-sant zijn! Omdat ik dacht bij Technische Natuurkunde meerhet vrije onderzoek in te kunnen gaan, ben ik eerst daar gaankijken. Het is bij die ene keer gebleven, want ik trof er een type2Kees Quartel 62011 59Kees Quartel 62011 592 Tweede Van Brienenoordbrug3 Beproeving van een voorgespannen dwarsligger,ontwikkeld voor de NSSchokbetonZijn eerste klus bij Schokbeton is het maken van grafiekjeswaarmee kan worden beoordeeld of een rubber opleggingvoldoet aan de eisen waarvoor het in een bepaald projectbestemd is. Tegenwoordig zijn daar computerprogramma'svoor, maar Quartel gaat er nog heel theoretisch mee aan deslag. Na twee weken is hij klaar. Zijn verbazing is groot als deopdrachtgever zonder blikken of blozen het werk voor waar-heid accepteert. Kort daarna mag hij zijn eerste viaduct uitre-kenen. "Ik vond het uitrekenen van brugdekken heel boeiend,met name het aspect belastingspreiding. Mij interesseerde hoeje zoiets handmatig kon uitrekenen, ook al hadden we toen alde nodige computers. Ik wilde het gewoon heel goed begrij-pen, niet blindelings getallen invullen. Een van mijn collega's,Peter Harms, was HTS'er civiele techniek, maar ook zeer ge?n-teresseerd in wiskunde. Terwijl hij bij Spanbeton constructeurwas, is hij verder wiskunde gaan studeren. Vervolgens heeft hijvoor ons de programma's SPAN en SPREID gemaakt. SPREIDberekende de belastingspreiding van brugdekken, SPANdimensioneerde de voorspanning in een ligger. Een aangepastprogramma SPAN gebruiken we bij Spanbeton nu nog!"Dat eerste viaduct heeft een kruisingshoek van maar liefst33?. "Zo'n scheef brugdek kon je niet meer met standaardprogramma's uitrekenen. In dergelijke gevallen mochten webij de directie Bruggen van Rijkswaterstaat het programma`Platen 3' gebruiken. Ik greep die gelegenheid aan om me inhet uitrekenen van een brugdek te verdiepen. Tijdens diezoektocht is bij mij de vonk overgegaan: bruggen, dat was hettoch wel."Door de samenvoeging met Schokbeton wordt het product-gamma aanzienlijk breder. Quartel doet al snel ook projectenin de utiliteitsbouw, zoals parkeergarages en kantoorgebou-wen. Met gebouwen heeft hij echter aanzienlijk minder affini-teit. "Ik werkte er vier maanden toen Wim Bennenk hoofd vanhet ingenieursbureau werd en Thijs Peters de commercie gingleiden. Van Wim heb ik enorm veel geleerd. Hij was vooral een`gebouwenman' en had het niet zo op bruggen, maar wedeelden de interesse in de diepere techniek. Hij heeft me ertoeaangezet ook onderzoek te gaan doen."eer hij afstudeert. "Het was vooral voor mijn vrouw een lastigetijd: een WW-uitkering, een studietoelage, een kind." Dan belteind 1984 Thijs Peters met de mededeling: `We mogen weermensen aannemen en zoeken versterking'. Ik had inmiddelseen groot kruis door Schokbeton gezet; het ontslag had mementaal toch wel wat gedaan. Ik wilde de constructieve water-bouw ingaan, maar het kon ook geen kwaad eerst even bijSchokbeton te beginnen en van daaruit verder te kijken. Thijszocht een sterk analytisch persoon voor de R&D-afdeling, opTU-niveau." Op 1 januari 1985 begint hij weer met werken, ditkeer fulltime.Voor het afstuderen staat er een keiharde deadline: op 23februari 1985, de dag van de eerste Elfstedentocht sinds 22jaar, moet hij zijn afstudeerverslag inleveren. "Ik stond alsschaatsliefhebber voor een groot dilemma. Mijn hoofdonder-zoek en verslag had ik afgerond, maar ik moest nog een deel-ontwerp uitwerken." Hij kan het zijn gezin, en eigenlijk ookSchokbeton, niet aandoen om te kiezen voor de Elfsteden-tocht ? en daarmee zijn afstuderen nog eens drie maandenuit te stellen - en besluit alles op alles te zetten deze deadlinete halen. Hij moet er de laatste twee nachten nog voor door-werken, maar op 23 februari zit hij dan toch vanaf vijf uur `sochtends, al is het met gemengde gevoelens, voor de buisnaar het schaatsen te kijken."Spanbeton was misschienwel het eerste woord dat ikhoorde in mijn bestaan"3Kees Quartel6201160interviewspanbanken waren niet zwaar genoeg. We zouden de liggersdus deels moeten naspannen. Konden we niet beter alle voor-spanning vooraf aanbrengen? Wim Bennenk twijfelde, vooralomdat hij vervormingen vreesde. Uiteindelijk hebben we despanbanken toch verzwaard. Ik heb toen voor het eerst in mijnleven spanbankfunderingen doorgerekend. Nog altijd vind ikdat een extra verrijking voor een prefab-betonconstructeur."Het project stelt Schokbeton in staat de fabriek te vernieuwen,de hijscapaciteiten te vergroten, studies te doen naar logistiek,transport en montage. "Toen ontstond het inzicht dat logistiekde sleutel van het succes is. Je kunt een balk van 50 m makenen op het tasveld stapelen, maar vervolgens moet je ermee naareen ponton rijden, dat dan weer een bepaalde vaarroute volgten op een bepaalde manier aankomt op de bouwplaats, daarstaan kranen en die gaan er weer op een specifieke manier meeom. Voortdurend verandert zo de ori?ntatie van zo'n grotebalk. Zodra je begint met ontwerpen, moet je al weten hoe debalk die je aan het wapenen bent precies op het tasveld komt teliggen en hoe je hem op het ponton krijgt."PartekNa de oplevering valt hij enigszins in een gat. "Bij de opening hadik nog handjes geschud met minister May-Weggen. Het projectstond enorm in de belangstelling: een artikel in Cement, eenlezing voor Stuvo, zelfs een workshop `Probabilistisch ontwerpen'aan de TU. Ik dacht dat dit normaal was en wilde eigenlijk eenvolgende uitdaging aan: nog groter, langer en zwaarder."Op organisatorisch gebied speelde er evenwel ook het nodige."In 1987 werden we onderdeel van het Finse Partek. Er laggrote nadruk op uitwisseling van kennis, en daarom heerste ereen grote reislust: niet alleen Koudekerk en Zwijndrecht, maarook zusterbedrijven in Belgi? en Frankrijk waren bij de Finnenin trek. Wij hadden best veel kennis in huis, maar hebben metbetrekking tot kennisuitwisseling op bruggengebied eigenlijknooit iets aan Partek bijgedragen. Waar in Finland heb jeAl vrij snel discussi?ren beiden over het verloop van de voor-spanning bovenin geknikte TT-platen (elementen die wordengebruikt bij opritten van parkeergarages). "Ik kon mijn visieniet direct uitleggen en ben er thuis ingedoken. Toen ik eruitwas, vertelde ik het hem en hij gaf me gelijk." Die erkenning isvoor hem belangrijk. "Ik heb geleerd van zijn professionele kijkop de omgang met partijen en van de technische discussiesmet elkaar. Wim waardeerde weer mijn interesse in bruggen ende uitdaging daarbij grenzen te willen verleggen."Van BrienenoordbrugVanaf het begin is Schokbeton ook betrokken bij de verdub-beling van de Van Brienenoordbrug (foto 2). "We hadden eenintentieverklaring om dit ontwerp samen met Rijkswaterstaatverder uit te werken tot aan opdracht. Er waren brugliggersnodig met overspanningen van 50 m, terwijl we tot dan tot 42m waren gekomen. Ook de belastingen en voorspankrachtennamen verder toe." Dick Boon leidt het project bij Schokbe-ton. Als hij voor het ingenieursbureau van Defensie gaatwerken en Schokbeton verlaat, wil Quartel het werk wel over-nemen en het hele project trekken. "Niet alleen moesten deliggers worden ontworpen, ook moest de fabriek wordenheringericht en vergde de uitvoering op de bouwplaats denodige extra aandacht. Uiteindelijk mocht ik technischprojectleider worden, maar na dit project zou ik weer`gewoon' constructeur worden. Wim Verhage werd projectlei-der op de bouwplaats."Het is het enige project voor Rijkswaterstaat waarvoor hijdaadwerkelijk samenwerkt met zijn vader. "Mijn vader had hetvoorbereidende traject commercieel begeleid. Rijkswaterstaathad ons geselecteerd uit een lijst met prefab leveranciers en indie tijd kregen we contracten die gelijkwaardig waren aan diemet aannemers." Projectingenieur bij Rijkswaterstaat is GuusBouquet. "Voortgangsbesprekingen bezocht `meneer' Bouquetaltijd samen met zijn collega Henk Bouwman. Niet zeldenvroeg hij ons een en ander nog eens extra ?n driedimensionaaldoor te rekenen."Een van de grote uitdagingen is direct al de enorme hoeveel-heid voorspanning voor de 50 m lange balken. "Onze voor-"De ondernemersmarktis hard, maar eerlijk"4Kees Quartel 62011 614 Ringlijn5 Knooppunt RiddersterEr komen ook direct weer leuke projecten, zoals de Ringlijn inAmsterdam, waarvoor Quartel de gebogen ligger ontwerpt(foto 4). "Dat was precies op het juiste moment. We kondenweer innoveren en daarmee bovendien publiciteit halen. Wehebben er veel plezier aan beleefd en ook commercieel was hetaantrekkelijk. Ik heb er nog de Cementaalprijs aan overgehou-den, voor het beste artikel uit een jaargang Cement."Niet alleen de prefab-betonindustrie, maar ook de aanneme-rij moet wennen aan de nieuwe rolverdeling. "De onderne-mersmarkt is hard, maar eerlijk. Het is een ideale situatievoor Spanbeton: meedenken met de aannemer, innoveren,grenzen verleggen." Het eerste project na Ringlijn in dezenieuwe opzet, is knooppunt Ridderster (foto 5). Daar wordtde gebogen ligger nog door Rijkswaterstaat al in het ontwerpnaar voren geschoven. Het volgende project is de Beneluxlijn,eveneens met gebogen kokerliggers (foto 6). Zo rolt Spanbe-ton de nieuwe eeuw in. De gedachte van `de markt moetbouwen` krijgt langzamerhand vorm. Grote nieuwbouwpro-jecten worden nu door de aannemerij zelf ontwikkeld.projecten als de Van Brienenoordbrug? Eigenlijk hebben zeons daarin altijd met rust gelaten, zolang we maar rendeerden.Het ging hen vooral om kanaalplaatvloeren en ook over gevelshadden ze mooie idee?n, zoals polijsten en computergestuurdbewerken van bekistingen."Schokbeton is de eerste overname in West-Europa. Kortdaarop volgt VBI. "We maakten bij Schokbeton net als bijVBI ook kanaalplaten en hadden dus al snel met elkaar temaken. Beide bedrijven hebben trots en traditie als gemeen-schappelijke kenmerken. Beide zijn ook sterke spelers meteen eigen sterke marktpositie, en met eenzelfde drive, debeste willen zijn, denken in probleem oplossen en willeninnoveren."De metrolijn Capelle is nog een redelijk grote klus, maarweinig uitdagend. Dan mag hij voor NS de voorgespannendwarsligger ontwikkelen (foto 3). "Eigenlijk stapte ik overvan de langste ligger van Nederland naar het kortste voorge-spannen element dat we ooit hebben gemaakt. We hebben hetontwikkeld en proeven gedaan samen met de NS. Samen metGrimbergen hebben we een nieuw productiesysteem ontwik-keld."RolverdelingBegin 1993 verandert de verhouding binnen de NederlandsePartekbedrijven. Spanbeton en Schokbeton worden weeraparte eenheden en VBI neemt de leiding over het Neder-landse smaldeel. Als enige van de directie blijft Thijs Peters opzijn post. "Ik wilde me wel voor dat nieuwe Spanbeton inzet-ten. Thijs was de verkooporganisatie aan het omvormen naareen duidelijke U-afdeling en een infra-afdeling. Per afdelingzocht hij een productmanager en hij had voor mij de infra ingedachten."Ook de verhoudingen in de markt zijn echter aan het schuiven.Zo is Rijkswaterstaat aan het omschakelen van een behoorlijktechnische organisatie naar directievoering op hoofdlijnen."We moesten onze focus verleggen van de overheid naar deaannemers. Maar aannemers zijn een heel ander volk. Bij hengaat het niet alleen meer om de laagste prijs op een geheeluitgewerkt ontwerp."5Kees Quartel62interview6 Beneluxlijn7 Liggers voor het viaduct over de A2 bij Lage Weide8 Liggers voor het viaduct over de A2 bij Breukelenkomen over een tegenvallende grondslag, waardoor de fabrieken de opslag zouden moeten worden onderheid, komt demogelijkheid terug om de productie in de eigen Spanbetonfa-briek te gaan doen. Vooral Van Hattum en Blankevoort ervaartdat als een tegenvaller, omdat de veldfabriek als niet-alledaagseonderneming voor een mooie exposure had kunnen zorgen.Voor Spanbeton betekent het echter een nieuwe kans en eengrote uitdaging, niet in het minst vanwege de hele logistiekeorganisatie. "Ik heb weleens gedacht dat het zo heeft moetenzijn, want de switch kwam vlak na het uitbreken van de crisis.Als de productie voor de Westrandweg niet naar Koudekerkzou zijn gehaald, dan hadden we nog hele zware jaren moetendoorstaan."Het spannendste komt nogDe ontwikkeling van de PIQ-ligger, maar ook de 61 m langeligger, de samenwerking met partners zoals transporteur Vander Meijden en voorspanbedrijf DSI: telkens als een van departners een stapje verder zet, gaat een andere partner weereen stapje verder. "De ontwikkeling houdt niet op. Onzeslogan was jarenlang: `Het spannendste komt nog'. Met voor-spanning kun je zo ontzettend veel uitdagingen aan en oplos-singen aandragen. Af en toe moet je een stapje voorbij het opdat moment mogelijke durven zetten. Daarbij hebben we deTU hard nodig. Sinds 2002 hebben we bij Cor van der Veenwel zes afstudeerders gehad, met wie we onder meer hetSpanbeton 3P-4P-systeem hebben doorontwikkeld: combina-ties van prefab en naspanning, zodat we slanker kunnenbouwen. We zijn toen overgestapt van statisch onbepaaldeI-balken naar statisch onbepaalde kokerbalkdekken. Ook zijnwe ons gaan richten op de logistiek: liggers worden steedslanger en zwaarder, maar de bestaande infrastructuur werktvaak belemmerend, omdat we er niet mee over bestaandebruggen kunnen rijden. Er is innovatie nodig om ervoor tezorgen dat uitbreiding van infrastructuur op de modernemanier van bouwen mogelijk wordt. En voor mij is datbouwen in prefab."WestrandwegMet het project Westrandweg staat Spanbeton, en in hetbijzonder Quartel, vandaag opnieuw in het middelpunt van debelangstelling. "In de tenderfase en ook daarna wilden wesamen met Van Hattum en Blankevoort hiervoor een veldfa-briek bouwen. Na de gunning hebben we de zaken eerst eensgoed op een rijtje gezet. Ik werd projectleider voor de veldfa-briek, dat me al snel helemaal in bezit ging nemen. Mijnandere taken ? verkoop aansturen en projecten doen ? raaktenin de knel. Ik moest dus kiezen: of die veldfabriek opzetten ofmijn verkoop- en projecttaken aanhouden." Mede op adviesvan zijn vrouw kiest hij voor het laatste.Het loslaten maakt dat Quartel met andere interesse en met denodige afstand naar het project kan kijken. Het opzetten vande veldfabriek valt tegen en als er dan ook nog berichten"Vaak zeg ik dat we het besteingenieursbureau van Nederlandzijn op het gebied vanvoorgespannen beton"6Kees Quartel 62011 63bedrijf gekomen is. Dan voel ik me toch een beetje de bewakervan de historische band. Al helemaal omdat mijn vader aan debasis heeft gestaan: we zijn er samen inmiddels bijna 63 jaaraan de slag. Dat vind ik een verrijking." Henk WapperomBouwen in steeds grotere componenten, in minder tijd,zonder hinder voor het verkeer. "We willen lichter en slankerbouwen. We zouden ook graag in hogesterktebeton willenbouwen en hebben daartoe al op de TU allerlei dwarskracht-proeven gedaan. Wat is nog praktisch haalbaar? Als eenligger de 70 m passeert, moeten we anders over transportgaan denken, misschien wel componenten die we samenstel-len. En ook dan weer kun je voorspantechniek toepassen."Gespecialiseerd ingenieursbureauAls prefab-betonleverancier in de infrasector is Spanbeton bijhet gehele ontwerptraject betrokken. "Vaak zeg ik ook dat wehet beste ingenieursbureau van Nederland zijn op het gebiedvan voorspantechniek en voorgespannen beton. We zijn debakermat van het industri?le voorgespannen beton; hogereniveaus zijn er eigenlijk niet." Quartel voelt zich duidelijkverantwoordelijk voor het erfgoed van Spanbeton, en al hele-maal tijdens het jaarlijkse bezoek van het Betondispuut aanKoudekerk. "Professor Bruggeling, een van de directeuren uitonze beginperiode, komt nog altijd mee. Als we afscheidnemen meldt hij me steevast dat hij trots is op wat er uit dit78