50 Het begin Met als kop "De eeuw van het Cement" wordt op de eerste bladzijde van het eerste nummer uiteengezet waarom met het vakblad werd gestart, wat het doel was en voor wie het bestemd was. Overigens was het niet editie 1, maar editie 1-2 1). Dat is waarschijnlijk ontstaan vanuit de gedachte dat het een maand - blad zou zijn, terwijl het toen zes keer per jaar werd uitgegeven. Dat bleef zo tot het in 1961 echt een maandblad werd met dus 12 uitgaven per jaar. Ik vind het aardig om hier de allereerste alinea uit dat eerste nummer over te nemen: "Heeft het U ook niet verwonderd, dat Cement is onveranderd belangrijk! Een van de meest waardevolle onderdelen van het platform Cement is de opgebouwde historie: een archief met meer dan 8000 artikelen. Het is bijzonder leuk en informatief om daar eens in terug te kijken. In het kader van het aanstaande 70-jarig jubileum heb ik het begin van Cement (periode 1949- 1965) onder de loep genomen. Ik was vooral erg benieuwd naar de overeenkomsten en verschillen tussen het vakblad Cement nu en dat van meer dan een halve eeuw terug. Wat speelde er in die tijd en hoe werd dat gebracht? Maar ook naar het ontstaan was ik benieuwd. 70 jaar Cement : 1949-1965 1) De edities werden in de beginjaren over twee jaar doorgenummerd. Dus na editie 23-24 in 1950 volgde editie 1-2 in 1951. er in ons land geen tijdschrift bestaat, dat speciaal gewijd is aan cement en zijn toepassing in de praktijk? De enorme toeneming van het verbruik van cement gedurende de laatste 100 jaar zou toch de verwachting wettigen, dat alles wat met de toepassings - mogelijkheden van cement verband houdt, in een tijdschrift kan worden gelezen en bestudeerd, opdat belanghebbenden op de hoogte van hun tijd blijven." Als je die eerste bladzijde leest, dan kan worden geconcludeerd dat er vrijwel niets is veranderd in 70 jaar qua doel, doelgroep en werkwijze (fig. 1). En vanaf het eerste moment was er, net als nu, ook al een redactieraad: " Teneinde er van verzekerd te zijn, dat deze uitgave aan het gestelde objectieve doel zal beant - woorden, is een Redactieraad in het leven geroepen, waarin de betrokken bedrijfstakken en het onderwijs zijn vertegenwoor - d i g d ." Dat de introductie van Cement een groot succes was, is te lezen in editie 2. Leuk feitje: de abonnementsprijs voor een jaar was fl. 7,50 (fig. 2). Ik zou zeggen, ga zelf ook maar eens in die oude nummers snuffelen. Je zult zien dat je er de huidige opzet van het blad op hoofdlijnen in terugziet, met technisch inhoudelijke artikelen, projectbeschrijvingen, artikelenseries, foto's van mooie beton - constructies (Beton in Beeld), boekbesprekingen en adverten - ties.  Wat die advertenties betreft: het is leuk om te zien hoe die er in die tijd uitzagen (fig. 3).   Cement is onveranderd belangrijk! 5 2018 51 Via Cement werden ook internationale ontwikkelingen ontslo - ten. Zo waren verslagen te lezen van internationale congressen en symposia van bijvoorbeeld FIP 2) en RILEM 3). Het eerste verslag in dat kader was van ir. J.A.H. Hartmann over het op 27-29 juni 1949 in Parijs gehouden congres over voorgespan - nen beton. Aan het eind werd ook de oprichting van Stuvo  4) genoemd: " In zijn dankwoord namens de Nederlanders releveerde Prof. Ir. J. A. Bakker, dat in Nederland een 'Studiever - eniging tot Ontwikkeling van Voorgespannen Beton' was opge - richt, die de naam 'Stuvo' draagt. "   Materiaaltechnologie en uitvoering Kijkend naar Cement van vandaag ligt de nadruk op construc - tief gedrag van beton. Maar we besteden ook aandacht aan materiaalkundige en uitvoeringstechnische aspecten. Hoe zat dat in die tijd? Op basis van een grove scan door de honderden artikelen in de periode 1949-1965 heb ik de indruk dat ook op dat vlak er sprake is van grote overeenkomst. In de eerste editie is een artikel onder de titel "Wat is cement en hoe wordt het Prof.dr.ir. Dick Hordijk Adviesbureau ir. J.G. Hageman B.V. TU Delft. 1 Doel, doelgroep en werkwijze Cement , zoals vastgelegd in het eerste nummer in 1949 Voorgespannen beton In het begin van de vijftiger jaren was gewapend beton natuurlijk al goed ingeburgerd. Er werd al decennia op die wijze gebouwd. De techniek van het voorspannen van beton stond toen echter nog in de kinderschoenen. Via Cement kon die techniek mooi worden gedeeld met anderen. In het aller - eerste nummer was dan ook een 14 pagina's tellend artikel van Bouvy [1] opgenomen met de basisprincipes en diverse voorbeelden uit het buitenland. In een voetnoot schreef Bouvy dat hij ongeveer hetzelfde inleidende artikel in De Ingenieur had geplaatst en dat het de bedoeling was om de volgende artikelen in De Ingenieur meer naar de theoretische en die in Cement meer naar het praktische gebied te richten. Of er in De Ingenieur nog artikelen zijn verschenen, weet ik niet. In Cement volgden er veel van zowel theoretische als praktische aard.    In de eerste jaren stond in ieder nummer van Cement mini - maal één artikel over voorgespannen beton (foto 4), waaron - der ook een artikelenserie onder de titel: "Berekening van constructies in voorgespannen beton" van de toen nog zeer jonge (26 jaar) ingenieur, en latere Delftse hoogleraar, prof. A.S.G. Bruggeling [3]. Het voorspannen van beton leidt tot spanwerkzaamheden die eigenlijk veel beter in een fabriek dan op de bouw kunnen worden uitgevoerd. Al snel kwam dan ook het fabrieksmatig produceren van voorgespannen elementen, wat we tegenwoordig aanduiden met prefabri - cage, van de grond en ook daarover rapporteerde Bruggeling in de eerste jaren van Cement [4]. 1 2) FIP staat voor Fédération Internationale de la Précontrainte, dat in 1998 is samen gegaan met C.E.B. - Comité Européen du Béton - in het huidige fib (Fédé - ration internationale du béton ? International Federation for Structural Concrete).3) R.I.L.E.M. staat voor Réunion Internationale des Laboratoires d'Essais et de Recherches sur les Matériaux et les Constructions.4) De studievereniging Stuvo (Voorgespannen beton) is in 2000 samen gegaan met Sturpré (Geprefabriceerd beton) en verder gegaan als Stufib . Cement is onveranderd belangrijk! 5 2018 52 2 Fragment uit Cement 1 (1949) Nr. 3-4 over de introductie van Cement op de Voorjaarsbeurs3 Advertentie in Cement voor het eerste Nederlandse boek over voorgespannen beton (1950) onderzoek ingesteld over het mechanisch verdichten van beton en wordt gevraagd om gegevens aan te leveren. Projecten En ook vanaf het begin van Cement was er, vanzelfsprekend zou ik bijna zeggen, ruime aandacht voor projecten. Ik durf bijna de stelling aan dat er over iedere betonconstructie van enig belang, in de utiliteitsbouw of de GWW-sector is, wel in Cement is geschreven. Als voorbeeld noem ik het drinkwater - produktiebedrijf Berenplaat [9], waar voor het filtergebouw parapludaken in de vorm van hyparschalen zijn toegepast (foto 5), het Auditorium (de Aula) van de TU Delft (foto 6) [10] en de brug over de Oosterschelde (foto 7) [11].     Automatisering Tegenwoordig hebben we het over 3D-printen en parametrisch ontwerpen. En al veel langer zijn BIM en 3D-tekenen een belangrijk onderwerp. Dat zijn vormen van automatisering waarover in de begin jaren van Cement hooguit gefantaseerd kon worden. Dat de technologische ontwikkeling zo enorm hard gaat, realiseer je je des te meer als je terugkijkt. De ouderen onder u kennen nog wel de Cross-berekeningen voor het bepalen van de momentenverdeling in statisch onbepaalde constructies (de momentvereffeningsmethode genaamd naar de Amerikaanse ingenieur Hardy Cross). Die iteratieve methode vergde veel, handmatig cijferwerk. Het was in 1960 [8] dat ir. D. Keijzer van Unilever N.V. schreef over een ontwik - keld rekenprogramma voor het automatisch uitvoeren van Cross-berekeningen, waarvoor de IBM 650 elektronische gemaakt" te vinden. In het eerste jaar gaat ir. K.L.A. van der Leeuw uitgebreid in op de binding en verharding van cement in zijn artikelen onder de titel "Cement en water" [5]. Aardig is ook het artikel van P.W. Scharroo over duurzaamheid van beton [6]. Aanleiding was een winnend ontwerp voor de restauratie van de in 1948 afgebrande spits van de toren van de Sint Walburgskerk te Zutphen. Voorgesteld was om enkele pijlers in gewapend beton uit te voeren. In Elseviers weekblad gaf architect Ingwersen hier een beschouwing over. Het had niet zijn instemming, want met ijzer (staal) bij restauraties aan het einde van de vorige eeuw was het helemaal misgegaan. Voor hem stond vast dat de betonnen elementen spoedig "tot pulver zullen vergaan". Dat was reden voor Scharroo om op de onjuistheid van het betoog van Ingwersen te wijzen, waarbij hij schrijft dat het eigenlijk overbodig mag worden geacht dat het nodig is de lezers van Cement daarop te wijzen. Hoewel we tegenwoordig zelfverdichtend beton hebben, is het nog niet zo dat de trilnaald al helemaal is verdwenen van de bouw. In 1950 waren de trilnaalden en andere trillingsappara - ten nog nieuw. S.A. Visser schrijft erover [7] en in zijn inleiding geeft hij aan dat het met de trilapparaten net is als met iedere nieuwe vinding van enige betekenis op technisch gebied: het wordt aanvankelijk enigszins kritisch beoordeeld en schoor - voetend aanvaard. Maar het is (1950 dus) bijna regel dat bij belangrijke betonwerken de verdichting van het beton door middel van trilapparaten geschiedt, waardoor de oude methode van porren of stampen tot het verleden begint te raken. In dezelfde editie van Cement staat een oproep van het bestuur van de Betonvereniging. Na overleg met Stuvo wordt een 2 3 Cement is onveranderd belangrijk! 5 2018 53 4 Ligger wordt voorgespannen en de rek gecontroleerd: foto uit artikel "Voorgespannen beton" van de latere prof. A.M Haas [2]5 Hyparschalen voor de dakconstructie van het filtergebouw bij het drinkwater - leidingbedrijf Berenplaat [9] nog niet. Hoewel we met de in aanbouw zijnde Jeddah Tower van 1 km wel inmiddels in die richting gaan.     Tot besluit Het was niet makkelijk om voor een overzicht van 17 jaar Cement (1949-1965) een keuze te maken in wat te bespreken. Feitelijk alles wat in de ontwikkeling van betonconstructies een rol heeft gespeeld, kwam in die periode aan de orde. Enkele zaken heb ik eruit naar voren gehaald, zoals het voorgespannen beton, wat in die periode een belangrijke invloed had op de bouwwijze. Maar ik had ook aandacht kunnen besteden aan bijvoorbeeld geprefabriceerd beton. Ik ben tot de conclusie gekomen dat er qua inhoud en opzet van Cement in 70 jaar niet veel is veranderd. Is dat slecht? Nee, absoluut niet! Het doel en de wijze waarop dat wordt verwezen - rekenmachine werd gebruikt (foto 8). Daarbij werd gebruikge - maakt van programmakaarten, ook wel bekend als ponskaar - ten. Keijzer schrijft: " Het is gebleken dat de rekenmachine de berekeningen snel en tegen redelijke prijs uitvoert, terwijl fouten praktisch zijn uitgesloten ". Tegenwoordig hebben we in plaats daarvan de eindige-elementenmethode. En ja, de computer voert de opgegeven berekeningen ook nu foutloos uit en je weet de juiste krachtwerking in de constructie, tenminste als het programma goed werkt, de invoer correct is en de uitvoer juist wordt geïnterpreteerd! Oh ja, een uur rekentijd kostte fl. 300 in 1960! Terugblikken Het terugkijken, zoals wij nu ter gelegenheid van de 70 e verjaar - dag van Cement doen, is niets nieuws en werd ook in het verle - den gedaan. Ik had me er ook gemakkelijk vanaf kunnen maken door te verwijzen naar Cement 1 uit 1959 [12]. Dat was namelijk een jubileumnummer ter gelegenheid van het 10 jarig bestaan van Cement en daarin zijn overzichtelijk de verschil - lende onderwerpen als woningbouw, utiliteitsbouw, beton in de waterbouw enz. behandeld. Ik haal graag een stukje aan uit "Beton en research", geschreven door ir. J.G. Hageman, de toen - malige directeur van Instituut T.N.O. voor Bouwmaterialen en Bouwconstructies, die kort daarna (1960) zijn eigen bureau is gestart (Adviesbureau Hageman): " Bij de moderne technieken gaat over het algemeen aan de praktische toepassing een uitge - breid speurwerk vooraf. Men denke hierbij bij voorbeeld aan de ontwikkelingen op het gebied van de vliegtuigbouw, kunststoffen, kernenergie enz. In de civiele techniek daarentegen berust de verworven kennis voor een groot deel op vroeger opgedane erva - ringen. " Mijn oog viel hierop, omdat ik na mijn aanstelling aan de TU Eindhoven in 2001 min of meer hetzelfde aansneed in mijn intreerede met als titel " Nieuwe betontoepassingen: van proef naar praktijk of omgekeerd? " [13]. Hageman concludeerde in 1959 wel dat het speurwerk op beton zo ver was gevorderd, dat de praktische toepassingen daar dankbaar gebruik van kunnen maken. Een andere terugblik is die op 100 jaar gewapend beton. Met het betonnen roeibootje met een ijzeren netwerk van Lambot in 1848 en de betonnen bloembakken van Monier in 1849 5) als eerste toepassingen van gewapend beton, hebben de Fransen van 8 tot 10 november 1949 honderd jaar gewapend beton gevierd. Schrier deed daarvan verslag in Cement [14]. Hij besprak de bezochte projecten, de gehouden voordrachten en de tentoonstelling. Eén van de sprekers was ir. H. Lossier. Die had voor de oorlog bekend - heid verworven met een project van een 2 km hoge toren ter bescherming van Parijs tegen luchtaanvallen. Dat het project niet is uitgevoerd, is duidelijk. En nee, torens van 2 km zijn er ook nu 4 5 5) In [13] staat 1849. Opgemerkt wordt dat in de literatuur over de betonnen bloem - bakken van Monier meestal wordt gerapporteerd dat hij in 1867 er octrooi op kreeg. Cement is onveranderd belangrijk! 5 2018 54 6 Maquette van het Aulacomplex van de Technische Hogeschool Dleft (tegen - woordig TU Delft) [10]7 Bouw van de Oosterscheldebrug [11]8 IBM 650 Elektronische rekenmachine (1960) [8] 5 Leeuw, K.L.A. van der, Cement en water. (I) Cement 1 (1949) Nr. 3-4, p. 66-67, (II) Cement 2 (1950) Nr. 13-14, p. 246-250, (II) Cement 2 (1950) Nr. 21-22, p. 487-491. 6 Scharroo, P.W., De duurzaamheid van beton. Cement 2 (1950) Nr. 23-24, p. 522-524. 7 Visser, S.A., Verdichten van beton met trilapparaten. Cement 2 (1950) Nr. 21-22, p. 480-484. 8 Keijzer, D., Cross-berekeningen met een elektronische rekenma - chine. Cement 12 (1960), Nr. 7, p. 607-608. 9 Quist, W.G., Het drinkwaterproduktiebedrijf Berenplaat, 2. Architec - tonische vormgeving. Cement 17 (1965), Nr. 1, p. 16-19. 10 Van den broek, J.H., Het auditorium van de Technische Hogeschool Delft (I), Stedebouwkundige en architectonische conceptie. Cement 15 (1963) Nr. 12, p. 730-732. 11 Hoving, H.T., A.C. Krijn en J.H. van Loenen, Brug over de Ooster - schelde (II). Cement 16 (1964) Nr. 12, Blz. 760-764. 12 10 jaar Cement 1949-1959, Jubileumnummer. Cement 11 (1959) Nr. 1, p. 1-152. 13 Hordijk, D.A., Nieuwe betontoepassingen; Van proef naar praktijk of omgekeerd? Technische Universiteit Eindhoven, Intreerede, 14 juni 2002, p. 1-31. 14 Schrier, W., Honderd jaar gewapend beton; Verslag van de herden - king der uitvinding te Parijs. Kort verslag in Cement 1 (1949) Nr. 11-12, p. 201 en Uitgebreid verslag in Cement 2 (1950) Nr. 17-18, p. 353- 359. lijkt, zoals dat was verwoord op de eerste bladzijde van de eerste editie, is nog steeds volledig van kracht. De formule is ijzersterk en absoluut nog niet sleets. Bijna alle elementen van nu, waren er toen ook al. Ja, het medium is iets veranderd, mede dankzij internet. Dus rubrieken als korte berichten komen nu via computer of smartphone ( www.cementonline.nl ) bij u aan. De website biedt veel meer, zoals als een doorzoek - baar archief, blogs, vacatures, een auteursnetwerk, informatie over partners. Ook is er een nieuwsbrief waarmee onze leden wekelijks op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen. Cement is dus zeker met zijn tijd meegegaan. Maar qua inhoud ben ik van mening dat Cement niet is veranderd en nog steeds hartstikke belangrijk is voor beton bouwend Nederland! ? ? LITERATUUR 1 Bouvy, J.J.B.J.J., Voorgespannen beton; Het bouwen in beton een stap vooruit!. Cement 1 (1949) Nr. 1-2, 1949, p. 14-17. 2 Haas, A.M., Voorgespannen beton. Cement 1 (1949) Nr. 3-4, 1949, p. 61-63. 3 Bruggeling, A.S.G., Berekening van constructies in voorgespannen beton. (I) Cement 1 (1949) Nr. 11-12, p. 206-210, (II) Cement 2 (1950) Nr. 15-16, p. 328-330, (III) Cement 2 (1950) Nr. 21-22, p. 467-469. 4 Bruggeling, A.S.G., Samengestelde constructies met behulp van voorgespannen beton. (I) Cement 3 (1951) Nr. 11-12, p. 208-210, (II) Cement 4 (1952) Nr. 15-16, p. 238-247. 6 7 8 Cement is onveranderd belangrijk! 5 2018