90?CEMENT?3 2025 Al jarenlang wordt 3D-betonprinten gepresen- teerd als de toekomst van de bouw: vormvrij, bekistingloos, geautomatiseerd. Toch blijft de tech- nologie, ondanks enkele spraakmakende projecten, voor velen hangen in de sfeer van experiment. Waar blijft de echte doorbraak? In 1904 beschreef de Australische werktuigbouwkundige Anthony Michell al hoe structuren optimaal materiaal gebruiken door de krachtslijnen te volgen. Hij toonde aan dat dit tot extreem efficiënte vormen leidt. Maar zulke vormen zijn moeilijk te realiseren geweest met traditionele technieken. Tijdens mijn eigen zoektocht als student naar de meest efficiënte betonconstructies ? via topologie-optimali- satie, bekistingen in textiel, en andere methoden ? volgde ik met interesse het pionierswerk van Behrokh Khoshnevis in de VS. Hij was een van de eersten die beton 3D-printte. Die ontwikkeling bleef een decennium in de kinderschoenen. Maar het was veelbelovend. Dus toen Theo Salet en Rob Wolfs hun onderzoek aan de In juni, tijdens de Dag van de Constructeur, werden Diederik Veenendaal (Summum Engineering) en Lonneke van Haalen (ABT) ­ uitgeroepen tot respectievelijk Constructeur van het Jaar en Talent van het Jaar. In een serie columns geven beiden hun visie op een ­ aantal belangrijke ontwikkelingen in het constructeursvak. In deze zesde aflevering is het de beurt aan Diederik Veenendaal. 3D-betonprinten: voorbij de belofte TU Eindhoven startten, juichte ik het alleen maar toe: dit zou dé manier worden. Weer tien jaar later is toch sprake van enige stagnatie. In januari publiceerde Tektoniek een speciale editie over 3D-betonprinten in Nederland. Daarin stelt Volker Ruitinga van Vertico dat we ons nog altijd in een expe- rimentele fase bevinden. En hij noemt daarbij esthe- tiek nu nog de snelste weg om printen tot zijn recht te laten komen. Pieter Bakker van Weber Beamix zoekt anderzijds zijn heil in massageproduceerd maatwerk, zoals geprinte taludtrappen. Wessel Beerendonk van Studio RAP vindt dat de beloftes zoals automatisering "De echte waarde van 3D-betonprinten ligt in contexten waar arbeid duur is, beton onvermijdelijk is en vormvrijheid meerwaarde biedt" Constructeur van het Jaar Diederik Veenendaal DR.SC.IR. DIEDERIK VEENENDAAL 42 jaar WERK 2024 ? heden Constructeur & CEO Summum Engineering 2017 ? 2024 Constructeur & Oprichter Summum Engineering 2009 ? 2017 Constructeur Witteveen+Bos 2010 ? 2016 Research Assistant BLOCK Research Group, ETH Zurich OPLEIDING 2010 ? 2017 Dr.sc. Architecture ETH Zurich 2005 ? 2008 MSc. Civil Engineering TU Delft CEMENT 3 2025 ?91 3D-betonprinten: voorbij de belofte constructeur van het jaar (6) en materiaalbesparing nog niet zijn ingelost. Zelf ben ik trots op mijn aandeel in de brug in Nijmegen, maar ik kijk er vooral op terug als een noodzakelijke stapsteen in het experimenteren met 3D-printen. Nieuwe ontwikkelingen geven mij nochtans reden tot groot optimisme. Zo wordt er nu geëxperimenteerd met betonmengsels die grovere korrels bevatten, waar- door het cementgehalte omlaag kan. Dit sluit aan bij de bredere zoektocht naar duurzamere betonrecepten: minder cement, meer gerecyclede bestanddelen. Niet alleen de samenstelling evolueert, ook het denken over circulariteit in beton verandert. Ontwerpen voor de- montage en hergebruik wint aan terrein. En ook op printtechnisch vlak wordt vooruitgang ge- boekt. Robotisch gespoten beton, meer-assig en onder een helling printen, en start-stoptechnieken openen nieuwe deuren voor geometrische vrijheid. Deze inno- vaties maken 3D-printen steeds aantrekkelijker ten opzichte van traditionele bekistingen en mallen. Maar 3D-betonprinten moet zich niet enkel bewijzen als vormvrij alternatief. De echte waarde ligt in het strategisch toepassen van deze techniek dáár waar ze het meeste oplevert: in contexten waar arbeid duur is, beton onvermijdelijk is en vormvrijheid meerwaarde biedt. Denk aan stabiliteitskernen van hoge gebouwen, funderingen en ondergrondse infrastructuur, of grote overspanningen, maar dan geoptimaliseerd. Waar de meeste kuubs worden gebruikt, en de meeste zijn te besparen. Juist op zulke plekken ? waar biobased ma- terialen geen alternatief zijn, omwille van vochtbesten- digheid of stijfheid bijvoorbeeld ? kan 3D-betonprinten het verschil maken. De gevestigde bouw mag tegelijk wat minder sceptisch zijn en meer investeren, in plaats van dat het van de universiteiten en disruptieve scale-ups moet komen. Immers, elders schopt men tegen de heilige huisjes van de betonwereld aan. Voor je er erg in hebt, maken je holle kanaalplaat- en breedplaatvloeren plaats voor uit de sloop geoogst beton of vloeren van hout en leem. En de pioniers hoeven daarentegen niet vast te houden aan een dogma van volledig geprinte constructies, of de zoektocht naar de heilige graal van het wapenen ervan. Waarom zouden we geen geprinte verloren bekistingen maken en voor combinaties met traditio- neel gegoten beton kiezen? Of waarom zouden we ons niet richten op constructies die hoofdzakelijk druk op- nemen? Het Pantheon in Rome doet dit laatste al 's Werelds langste 3D- geprinte betonnen voet- gangers- en fietsersbrug in Nijmegen, gebouwd i.o.v. Rijkswaterstaat en geprint in de 3D-print­ faciliteit van BAM en ­ Weber Beamix in Eind­hoven. Summum Engineering was verantwoordelijk voor de parametrische model- lering voor constructeur Witteveen+Bos, om de vrije geometrie, ontwor- pen door Michiel van der Kley, verder uit te werken en te rationaliseren. Foto: Rubén Dario Kleimeer 92?CEMENT?3 2025 bijna tweeduizend jaar ? op druk en zonder wapening de tijd aan zich voorbij laten gaan. Experimentele bouwwerken zoals ons Huizenprinters-paviljoen of de Striatus-­ brug van de Block Research Group en Zaha Hadid laten zien dat vandaag zulke benaderingen juist door 3D-printen relevant zijn. Ze wijzen op een langere levens­ duur dan veel gewapend beton, dat vaak maar een eeuw meegaat door de gevolgen van wapenings­ corrosie. De potentie van 3D-betonprinten schuilt niet in de technologie, maar in de visie ervoor. Niet elk project hoeft een wereldprimeur te zijn. Als we structureel willen bijdragen aan duurzaamheid, circulariteit én materiaalefficiëntie, moeten we deze techniek inzetten waar ze de meeste impact heeft ? beginnend bij een eerlijke, bescheiden kijk op haar sterke én zwakke kanten. En al experimenterend, op een dag, de belofte voorbij.? "De potentie van 3D-betonprinten schuilt niet in de technologie, maar in de visie ervoor" De Striatus-brug, een project van de Block Research Group bij ETH Zurich en Zaha Hadid Architects Computation and Design Group, in samenwerking met incremental3D en Holcim. Foto: Naaro