1  Zig-zaggevels van de woningen die worden ontsloten via galerijen, foto: Iwan Baan STAPELGOED Las Americas sociale woningbouw, León, Mexico 50? CEMENT 3 20 23 beton in beeld door ir. Kirsten Hannema ZIG-ZAG GEVEL Las Americas is ontworpen in antwoord op de vraag naar een betaalbaar (2,5 miljoen dollar voor 56 woningen), aardbevingsbestendig en door lokale aannemers te maken woongebouw. De draagconstructie bestaat uit in het werk gestorte vloeren en kolommen, de woningen worden ontsloten via galerijen. Om te voorkomen dat langs- lopende buren direct in de woningen kijken, bedachten de ontwerpers om licht gekromde betonnen gevelele- menten overhoeks te plaatsen, met de ramen en deuren haaks ertussen. Aldus ontstond de beeldbepalende zig-zaggevel, opgebouwd uit twee gevelelementen ? smal en breed ? en twee raamtypen, klein en groot. Door de schuine positie van de gevelelemen- ten valt het felle zonlicht niet direct in de woningen, maar als strijklicht op het beton. CEMENT 3 2023 ?51 beton in beeld 2 Door de schuine positie van de gevelelementen valt het felle zonlicht niet direct in de woningen, foto: Iwan Baan PROJECTGEGEVENSproject Las Americas socale woningbouw, León, Mexico opdrachtgever/ uitvoering IMUVI León ontwerp SO?IL constructieadvies ICNUM SA de CVinstallatieadvies Consultoría en Ingeniería Electromecánica SC producent betonnen bouwstenen Basaltex programma 5800 m 2, bestaande uit 56 woningen, parkeergarage en commerciële ruimtes bouwsom 2,5 miljoen dollar ontwerp 2016-2019 uitvoering 2019-2021 Met slimme, zelf ontworpen betonnen bouwstenen realiseerde architectenbureau SO?IL het sociale woningbouwcomplex Las Americas in de Mexicaanse stad León: een achtvormig appartementengebouw van zes verdiepingen rond twee binnenhoven. Met dit pilotproject wil de stad ontwikkelaars inspireren om betaalbare appartementen te bouwen, als alternatief voor de ? ongeregistreerde ? woningen die mensen zelf in elkaar timmeren. Het vernuft zit 'm in het lichte gewicht van de holle stenen, waarmee de bouwvakkers de gevels ? met nauwelijks bouwtekeningen ? konden stapelen. Vanwege het milde klimaat is geen isolatie nodig; ruwbouw is afbouw. 2 52? CEMENT 3 20 23 beton in beeld 3 Het achtvormige gebouw is een pilotproject waarmee de stad wil inspireren om betaalbare appartementen te bouwen, als alternatief voor de woningen die mensen zelf in elkaar timmeren, foto: Iwan Baan INCLUSIEF Aanvankelijk was de bedoeling om de licht gekromde gevelele- menten te prefabriceren, maar de aannemer liet met een mock-up zien dat dat niet de gewenste kwaliteit zou opleveren. In een tweede mock-up presenteerde het bouwbedrijf een alternatief: geveldelen van gestapelde bakstenen. De aannemer legde uit dat hij voor de productie van prefab panelen vijf uur zou moeten rijden naar een fabriek buiten de stad, en een vrachtwa- gen plus hijskraan moest huren. Terwijl voor hetzelfde geld dertig arbeiders stenen kunnen stape- len, waarbij het bouwbudget gelijker verdeeld zou worden over de gemeenschap. Zo werd het project 'veel inclusiever', zegt architect Florian Idenburg. Via de opdrachtgever kwam hij in contact met het lokale bedrijf Basaltex, dat de betonstenen maakte met behulp van mallen. 3 CEMENT 3 2023 ?53 beton in beeld 5 6 4 Blokken gestapeld. Rechts een schakelsteen, foto: SO-IL 5 De blokken zijn met wapeningstaven aan elkaar vast 'geregen', bron: SO-IL 6 Vorm van de blokken, met rechts de schakelsteen, bron: SO-IL SCHAKELSTEEN Vertrekpunt voor het ontwerp van de holle betonnen bouwstenen was een stapelbaar blok van 17 kg; het maximale gewicht dat een bouwvakker volgens de arboregels mag tillen. De stenen (10 x 10/15 cm, 50 cm lang) zijn rond een 'raamwerk' van wapeningssta- ven gestapeld; de staven passen in de sleuven die in de holte van de stenen zijn gemaakt. Om de kromming in de gevel te kunnen vormen, zijn de stenen aan een kant afgeschuind; de binnenwanden zijn recht, de buitenzijden 'getand'. Om de ramen onder een hoek van 90° op de gevel aan te kunnen sluiten, is een tweede, vijfhoekige schakel- steen ontworpen. Doordat de hoeken van de schakelsteen variëren, kun je in verschil- lende richtingen verder bouwen. Een klein gevelelement is opgebouwd uit 30 gewone en 10 schakelstenen, een groot element uit 50 gewone stenen en 10 schakelstenen. De schakelstenen, die rond de verticale wape- ningstaven zijn 'geregen', zijn met beton gevuld. 4 54? CEMENT 3 20 23 8 7 7 Nadat de draagconstructie voor het gebouw gestort was, tekenden de architecten de buitencontouren van de gevel af, foto: SO-IL 8 De staven passen in de sleuven die in de holte van de stenen zijn gemaakt, foto: SO-IL LOW TECH PARAMETRISCH Nadat de draagconstructie voor het gebouw gestort was, tekenden de architecten de buitencontouren van de gevel af, en legden de 'spelregels' van het bouwsysteem uit aan de bouwvakkers. De bouw- vakkers plaatsten vanaf die lijn stenen tot gevelelementen, met aansluitend op de schakel- stenen de deuren en ramen. Op deze manier waren er nauwelijks uitvoeringstekenin- gen nodig, en ontstond een structuur waarin de hand van de vakman duidelijk herken- baar is. Idenburg spreekt van een 'low tech parametrisch' ontwerp. Als architect is hij gewend om in de computer te tekenen hoe het ontwerp uitgevoerd moet worden; hier was het andersom en keken de ontwerpers wat je met de aanwezige arbeid en vakman- schap kunt maken. Las Americas in León, Mexico staat uitgebreid beschreven en geïllustreerd op www.tektoniek.nl. Tektoniek is het kennisnetwerk voor architectuur in beton. Via lezingen, projectbezoeken, work- shops, expert meetings en online communicatie wordt informatie, inspiratie en ondersteuning geboden aan (toekomstige) archi- tecten, constructief ontwerpers, bouwkundig adviseurs en produ- centen. Daarbij gaat het altijd om de relatie tussen vormgeving, constructie en maakbaarheid. CEMENT 3 2023 ?55 beton in beeld