30 Lichtbeton voor balkons Intro 1 Constructief gedrag lichtbeton experimenteel onderzocht moet worden beperkt. Nadeel van balkons van ultra-hogesterk - tebeton, die zeer dun worden uitgevoerd, is echter de gelimi - teerde ruimte voor goten en randen. Een andere manier om gewicht te besparen is de volumieke massa van het beton te verlagen. Hierdoor kan het traditionele ontwerp van de balkons worden gehandhaafd, met voldoende ruimte voor de goten en randen. In een afstudeeronderzoek aan de TU Eindhoven is een mengsel voor lichtbeton ontwik - keld, dat geschikt is voor de toepassing van prefab balkons. Met behulp van experimenteel onderzoek is aangetoond of wordt voldaan aan de eisen met betrekking op de constructieve, esthetische en duurzaamheidsaspecten (foto 1). Het onderzoek bestond dus uit een combinatie van materiaalkundige en constructieve ontwerpaspecten. Een manier om gewicht te besparen voor balkons, is het verlagen van de volumieke massa van het beton. In een afstudeeronderzoek aan de TU Eindhoven is een licht en toch sterk betonmengsel ontwikkeld. Het constructieve gedrag van een balkonplaat waarin dit materiaal is toege - past, is experimenteel onderzocht. Om gewicht te besparen worden balkons tegenwoordig steeds vaker van ultra-hogesterktebeton gemaakt. Gewichtsbesparing is voornamelijk interessant voor renovatieprojecten, waarin de belasting op de bestaande constructie vaak zo veel mogelijk Lichtbeton voor balkons 3 2018 31 Mengsel Om een mengsel van lichtbeton te kunnen ontwikkelen, is het belangrijk meer informatie te verkrijgen over de mogelijke grondstoffen en het ontwerpen van mengsels. Daarom is aller - eerst een literatuurstudie gedaan. Op basis hiervan zijn eisen aan het mengsel gesteld en zijn op basis van de ideale korrelop - bouw enkele theoretisch mengsels ontworpen.   Toeslagmateriaal Het belangrijkste verschil in samenstelling tussen traditioneel beton en lichtbeton is het toeslagmateriaal dat wordt toegepast. Waar bij traditioneel beton 'zware' toeslagmaterialen worden gebruikt zoals zand en grind, worden voor lichtbeton 'lichte' toeslagmaterialen toegepast. In dit onderzoek zijn meerdere mengsels ontwikkeld waarbij lichte korrels van natuurlijk geëx - pandeerd silicaat zijn toegepast als toeslagmateriaal (Rotocell Plus korrels, foto 2). Deze korrels hebben een relatieve hoge sterkte in verhouding tot de volumieke massa, wat deze korrels geschikt maakt voor de toepassing in constructief lichtbe - ton. Daarnaast heeft de korrel een hydrofobe laag aan de buitenkant, waardoor de korrel geen water opzuigt en de verwerkbaarheid van het mengsel beter kan worden geregeld.   Mengselkeuze Om te bepalen welk mengsel het meest geschikt is voor dit onderzoek, is experimenteel onderzoek gedaan om de juiste balans te vinden tussen de verhouding water, cement en super - plastificeerder. Er zijn meerdere kleine proporties van test - mengsels gemaakt met verschillende verhoudingen van de grondstoffen, waarbij de verwerkbaarheid en druksterkte zijn bepaald om een indicatie te krijgen van de eigenschappen van de mengsels. Ook is gekeken of de mengsels homogeen verdeeld zijn, door de doorsnede van de proefstukken te beoor - delen. De twee mengsels met de beste resultaten zijn nogmaals op grotere schaal gemaakt en beproefd. Uit deze testmengsels is uiteindelijk een mengsel gekozen dat het beste voldeed aan de eisen met betrekking tot de verwerkbaarheid en sterkte. Dit gekozen mengsel is gebruikt voor de resterende proeven van dit onderzoek.   Eigenschappen mengsel De samenstelling van het gekozen mengsel staat in tabel 1. Het is een homogeen mengsel met een gemiddelde volumieke massa van 1760 kg/m 3. Dit is dus ongeveer 1/3 lager dan dat van traditioneel beton. De verwerkbaarheid van het mengsel voldoet aan de consistentieklasse van zelfverdichtend beton (SF2/SF3). Het heeft wel nog enige verdichting nodig om het aantal luchtbellen aan het oppervlak te reduceren. Tabel 1 Mensgelsamenstelling water-cement-factor 0,4 CEM III/A 52,5 N 456,6 kg vliegas 57,1 kg kalksteenmeel 99,9 kg zand 0-4 713,4 kg lichtgewicht toeslag 0,09-0,3 57,8 kg lichtgewicht toeslag 1-2 71,4 kg lichtgewicht toeslag 2-4 57,1 kg Water 182,6 kg Superplastificeerder 3,65 kg (0,80%) ir. Elske van Heuveln 1) Royal HaskoningDHV ENCI Studieprijs 2017 Dit is het tweede artikel in een serie met bijdragen van prijswinnaars van de ENCI Studieprijs 2017. De studie 'Material and structural design aspects of a prefabricated balcony of lightweight concrete', die in dit artikel wordt beschre - ven, ontving de tweede prijs in de categorie Universiteiten. De jury over deze studie: "De jury spreekt haar waardering uit voor de volledigheid van dit onderzoek, van materiaal tot product. Voor - waar een mooi voorbeeld van een goede symbiose tussen beton - technologie en constructieleer. Ondanks de veelheid aan informa - tie is het rapport goed leesbaar en ordelijk gestructureerd. Bewon - dering is er vooral ook voor de mate van zelfreflectie van de student. Dit uit zich in de vergelijking van de onderzoeksresultaten met literatuur en bestaande normering, maar ook in het besef dat het eindproduct van de studie nog nader onderzoek vergt alvo - rens te kunnen worden toegepast in de praktijk. Al met al een mooi voorbeeld van een slimme ontwikkeling van het materiaal beton en een gedegen onderzoek." Meer informatie op www.cementonline.nl/encistudieprijs . Daar staat ook een link naar het afstudeerrapport. 1) Elske van Heuveln is met het onderzoek 'Material and structural design aspects of a prefabricated balcony of lightweight concrete' afgestudeerd aan de TU Eindhoven, faculteit Bouwkunde. Zij heeft dit onderzoek uitgevoerd in samenwerking met Geelen Beton Wanssum. In haar afstudeercommissie zaten: prof.ir. S.N.M Wijte (voorzitter), prof.dr.ir. H.J.H. Brouwers, dr.ir. F.P. Bos en dr. Q.L. Yu (allen TU Eindhoven). 1 Vierpuntsbuigproef2 Rotocell Plus korrels (0,09 ? 0,3 mm, 1,0 ? 2,0 mm en 2,0 ? 4,0 mm) 2 Lichtbeton voor balkons 3 2018 32 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 moment [kNm] vloeimoment kromming [x10 -3 m-1] proefstuk 1 proefstuk 2 proefstuk 3 voorspelling scheurmoment 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 0,3 0,35 staalspanning [N/mm 2] scheurwijdte [mm] proefstuk1 proefstuk 2 proefstuk 3 uitrekproef 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 belasting [kN] doorbuiging [mm] proefstuk 1 proefstuk 2 proefstuk 3 3 Doorgesneden kubus na de uittrekproef4 Relatie moment en kromming, volgend uit de vierpuntsbuigproef van de drie proefstukken inclusief voorspelling van de proef puntsbuigproef gebruikt. In deze proef zijn drie proefstukken gebruikt van b x h x l = 400 mm x 270 mm x 4500 mm. Dit is als het ware een 'strook' van een daadwerkelijk balkon. Dit  proef - stuk is op twee steunpunten belast door twee lijnlasten, waarbij de belasting toeneemt tot het proefstuk bezwijkt. De proefstuk - ken zijn ondersteboven getest, omdat de scheurwijdte dan vanaf boven kan worden geobserveerd. Tijdens de proef zijn foto's gemaakt vanaf de bovenkant van het proefstuk, die zijn gelinkt aan de resultaten. Tijdens de proef is de belasting, doorbuiging, kromming en scheurwijdte gemeten (fig. 4, 5 en 6). Constructieve eigenschappen Uit materiaalproeven volgde een gemiddelde 28-daagse druk - sterkte 42 N/mm² (kubusdruksterkte). Deze waarde is gebaseerd op totaal veertien kubussen, afkomstig uit drie verschillende batches. Op basis van deze druksterkte en de gevonden volu - mieke massa, kan de treksterkte en elasticiteitsmodulus goed worden voorspeld met Eurocode 2. Deze treksterkte en elastici - teitsmodulus zijn ook experimenteel bepaald. De treksterkte met een splijttreksterkte test conform NEN-EN 12390-6:2009 en de elasticiteitsmodulus aan de hand van de secant-elasticiteits - modulus met de druktest conform NEN-EN 12390-13:2013. De afwijking tussen de experimenteel gevonden waarden en de berekende waarden bleek klein te zijn, waarbij laatst genoemde ietwat conservatief is (de berekende waarde is lager dan de experimenteel bepaalde waarde) (tabel 2). Tabel 2 Resultaten proeven treksterkte en elasticiteitsmodulus gemiddelde resultaten proe - ven [N/mm²] aantal proef - stukken resultaten bereke - ning volgens Eurocode 2 [N/mm²] verschil treksterkte 2,73 5 2,63 4% elasticiteits - modulus 19.793 4 18.279 8% Aanhechtgedrag Daarnaast is het aanhechtgedrag bepaald, aan de hand van uittrekproeven (fig. 3). Hierbij is een wapeningsstaaf over een bepaalde lengte in een proefkubus gestort. Tijdens de proef is een trekkracht op de wapeningsstaaf gezet en is de verplaatsing van de staaf gemeten. Uit de proeven volgde een gemiddelde maximale aanhechtsterkte van 16,7 N/mm² bij een wapenings - staaf Ø12 mm. De gevonden aanhechtsterkte van het ontworpen betonmengsel is vergelijkbaar met dat van traditioneel beton.    Vierpuntsbuigproef In het laatste deel van het onderzoek is het scheurgedrag van een balkonplaat experimenteel onderzocht. Hiervoor is een vier - 5 Relatie belasting en doorbuiging, volgend uit de vierpuntsbuigproef van de drie proefstukken 6 Relatie belasting en doorbuiging volgend uit de vierpuntsbuigproef en vergelijking met de resul - taten van de uittrekproef 3 4 5 6 Lichtbeton voor balkons 3 2018 33 Uittrekproef versus vierpuntsbuigproef De relatie tussen de staalspanning en de scheurwijdte is ook gebruikt om de resultaten van de uittrekproef te kunnen verge - lijken met de resultaten van de vierpuntsbuigproef. De scheur - wijdte uit de uittrekproef is het resultaat van tweemaal de gemeten slip, aangezien slip aan beide kanten van een scheur optreedt. De resultaten van de staalspanning en de bijbeho - rende scheurwijdte van de uittrekproef zijn bruikbaar tot de wapeningsstaaf begint te verplaatsen en uit de kubus wordt getrokken. In grafiek 5 zijn de resultaten van de staalspanning en de scheurwijdte van beide proeven gegeven (gebaseerd op gemiddelde waarden).      Tijdens de proef is de toename van de kromming duidelijk zichtbaar en is het scheurenpatroon goed waar te nemen. In figuur 8 is een aantal foto's weergegeven die tijdens de proef van bovenaf zijn gemaakt bij verschillende hoogtes van de belasting. Hierbij is zichtbaar dat het aantal scheuren nagenoeg gelijk blijft en dat de scheurwijdte blijft toenemen.   Uit de proeven volgt dat de resultaten van de drie proefstukken nagenoeg gelijk zijn aan elkaar voor de volgende relaties: moment & kromming, belasting & doorbuiging en staalspan - ning & scheurwijdte.   In grafiek 4 zijn de resultaten van de drie proefstukken te zien voor de relatie tussen moment en kromming. Ook is een bere - kende waarde weergegeven van het korte termijn relatie tussen moment en kromming, gebaseerd op de gemiddelde materiaal - eigenschappen die uit eerdergenoemde proeven volgen. De relatie tussen moment en kromming bleek overeen te komen met het berekende moment-kappadiagram. Het theoretische scheurmoment en vloeimoment komen nagenoeg overeen met de resultaten van de proefstukken. In grafiek 5 staat de relatie tussen staalspanning en scheur - wijdte. De gevonden relatie bleek goed overeen te komen met de waarden die uit de berekening van de karakteristieke scheurwijdte volgens de Eurocode 2 volgen (tabel 3). In grafiek 6 staat de relatie tussen belasting en doorbuiging. In het onderzoek is niet ingegaan op de voorspelling van de door - buiging. Tabel 3 Berekende relatie staalspanning en karakteristieke scheurwijdte op basis van EC2 belasting [kN] moment [kNm] staalspanning [N/mm²] karakteristieke scheurwijdte [mm] 29,4 15,7 163 0,106 30 16,1 167 0,109 40 22,6 234 0,153 50 29,1 302 0,196 52,5 30,7 319 0,209 55 32,3 335 0,228 60 35,6 369 0,264 70 42,1 437 0,337 80 48,6 504 0,410 90 55,1 571 0,484 7 Kromming van het proef - stuk tijdens de vierpunts - buigproef (lengte proef - stuk 4,5 m) 7 Lichtbeton voor balkons 3 2018 34 8 Scheurenpatroon tijdens de proef van bovenaf gefotografeerd8a Belasting = 0 kN8b Belasting = 90,1 kN 8c Belasting = 99,9 kN kunnen dus (nog) niet worden gebruikt om de scheurwijdte van de vierpuntsbuigproef te voorspellen bij een bepaalde staalspanning.     Bruikbaarheid voor praktijk Om het ontwikkelde lichtgewicht betonmengsel uiteindelijk op de markt te kunnen brengen, is vervolgonderzoek nodig. De resultaten van het mengsel zijn veelbelovend tot nu toe, maar onder andere de langetermijneffecten moeten nog worden onderzocht en het mengsel kan nog worden geopti - maliseerd. Wanneer uit deze onderzoeken volgt dat het mengsel geschikt is om op de markt te kunnen brengen, dan is het zeker een meerwaarde voor in de praktijk door het beperkte eigen gewicht.     Conclusies en aanbevelingen Tijdens dit onderzoek is een homogeen lichtgewicht beton - mengsel ontwikkeld met een gemiddelde volumieke massa van 1760 kg/m 3 een gemiddelde 28-daagse druksterkte van 42 N/ mm² (kubusdruksterkte). Gebaseerd op deze experimenteel gevonden waarden kunnen de treksterkte en elasticiteitsmodu - lus worden voorspeld volgens de Eurocode 2, aangezien de afwijking met de experimenteel gevonden waarden klein is. Het aanhechtgedrag is met uittrekproeven bepaald, wat vergelijk - baar is met dat van traditioneel beton. Het scheurgedrag is experimenteel bepaald met vierpuntsbuig - proeven. Uit deze proeven volgt dat de resultaten van drie proefstukken nagenoeg gelijk zijn aan elkaar voor de volgende relaties: belasting & doorbuiging, moment & kromming en staalspanning & scheurwijdte. De relatie tussen moment en kromming bleek overeen te komen met het berekende moment-kappadiagram. Ook de gevonden relatie tussen staal - spanning en scheurwijdte bleek goed overeen te komen met de waarden die uit de berekening van de karakteristieke scheur - wijdte volgens de Eurocode 2 volgen.   De belangrijkste aanbevelingen om het mengsel te optimalise - ren zijn om, in verband met esthetica, het aantal luchtbellen aan het oppervlak te reduceren. Het ontworpen betonmengsel kan nog niet worden gebruikt als schoonbeton. Ook wordt aanbevolen de open tijd van het mengsel te verlengen voor een langere verwerkbaarheid. Daarnaast moeten de langetermijnef - fecten worden onderzocht. Een andere aanbeveling is om de uittrekproeven met een langere aanhechtlengte uit te voeren. Daardoor kunnen hogere staalspanningen worden bereikt en kan de vergelijking met de vierpuntsbuigproef voor hogere staalspanningen worden gemaakt. ? In de grafiek worden de resultaten van de uittrekproef weerge - geven tot een staalspanning van slechts 200 N/mm². Dit omdat vanaf dat moment de wapeningsstaaf uit het beton wordt getrokken en de resultaten niet meer representatief zijn voor de vergelijking met de vierpuntsbuigproef. Uit de resultaten kan worden geconcludeerd dat de scheurwijdte van de vier - puntsbuigproef bij elke staalspanning kleiner is dan de scheur - wijdte van de uittrekproef. De resultaten van de uittrekproef 8a 8b 8c Lichtbeton voor balkons 3 2018