Betonnen Beeld in hetOlympisch Stadion ie Amsterdamvan beeldhouwer F. CarassoVelen zullen voor een wedstrijd offeestelijke bijeenkomst het Olympischstadion te Amsterdam hebben bezocht,zonder dat het hun zal zijn opgevallen, welkeen bijzonder beeld hierin is aangebracht.Misschien hebt U het voor bewerkt natuur-steen gehouden; weinigen weten echter deontstaansgeschiedenis en de kwaliteiten vandeze symbolische figuur in gewapend beton.De architect van het Olympisch Stadion, JanWils, wenste hier een betonnen beeld, omdatdit zijns inziens het beste past bij zijn bouw-werk van beton. Nu is dit materiaal voor eenbeeldhouwer zeer zwaar te bewerken; het ispractisch niet met de hand te doen. Nietalleen zou het kostbaar worden, vooral bijeen beeld met een hoogte van 6,5 meter,maar het houwen zou bovendien veel te veeltijd nemen. Gelukkig is beton een materiaal,dat zich uitstekend er toe leent, gegoten teworden, hetgeen dan ook heeftplaatsgevonden. Bij gieten van een beelddenkt men onwillekeurig aan gesmoltenmetaal (bv. brons). IBeton heeft hierop voor, dat hetkoud kan worden gegoten, zodatmislukkingen door warmtespannin-gene.d. niet kunnen voorkomen. Hetbeeldhouwen, of beter gezegd, hetmodelleren kon dus in een ander materiaalgeschieden, dat gemakkelijk te bewerkenis en minder tijd vergt. Dit was dan ookwel nodig, omdat de tijd drong.De beeldhouwer Carasso, een Italiaan vangeboorte, kreeg op 1 April de opdracht enop 22 Juni d.a.v., dus nog geen 3 maandenlater, moest de offici?le onthullingplaatsvinden. In vloeiend Frans verteldehij in zijn atelier in het kunstenaarsflat teAmsterdam, toen hij werd bezocht, overde moeilijkheden, die er overwonnenmoesten worden, terwijl de tijd steedsverder verstreek. Dit bracht een zekerespanning in de uitvoering van het werk,vooral omdat onbekende factoren nog roetin het eten konden gooien. Het beelddiende de vrijheid en de sport uit tebeelden. Verder moest het, omdat delijnen van het Stadion overwegendhorizontaal lopen, als contrast eenopgaande lijn krijgen.Als uitgangspunt werd de Griekse stijlgekozen, daar Griekenland ook debakermat van de Olympische spelen is. Indit land werd veel waarde gehecht aan eengezond lichaam, waarin dan ook een ge-zonde geest kan huizen. In die tijd werd desport ongekleed beoefend; dit gebeurdeniet alleen, omdat men dit toen reedsgezonder achtte, maar ook omdat hetGriekse gewaad zich in die tijd al heelslecht tot sportbeoefening leende.Alvorens het beeldwerk te kunnen maken,moest er eerst een schets komen. Nadatdeze was goedgekeurd, werd een verkleindmodel in gips gemaakt (foto 1). Dit model,dat ca 1,35 m groot is, dient zeernauwkeurig op maat en zeer gedetailleerdte worden uitgevoerd. Een kleineonnauwkeurigheid in de maatvoering endetaillering zou bij het model niet zoopvallen, maar zich bij vijfvoudigevergroting in het beeld wreken. Opvoldoende tijd voor ,,bijwerken" van hetbeeld kon niet worden gerekend. Verderdiende het model precies te lood te staan;het voetstuk voor en de onderkant van hetbeeld moesten precies waterpas zijn,omdat anders het leed niet te overzien zouzijn. Om deze redenen diende het modeldus aan zeer hoge eisen van nauw-keurigheid te voldoen, want dehoofdmaten en vooral de strategischepunten (zoals knieschijf, heup, schouder,enz.) zijn zeer belangrijk. Is er eenmaalmet het beeld zelf begonnen, dan is ergeen goed overzicht meer, omdat men erdan te dicht opstaat om de juiste verhou-dingen te kunnen blijven beoordelen.Nadat het model in gips was goedgekeurd,werd overgegaan tot het maken van hetbeeld in klei. Nu zou een massief beeld indit materiaal 10 ton wegen; zoveel kleiwas niet alleen niet te krijgen, doch bo-vendien zou het technisch ook niet goeduitvoerbaar zijn; het holle klei-beeldweegt niettemin 2 000 kg. Een beeld inklei gaat echter tijdens het boetseren teveel werken; er diende dus eerst eengeraamte te worden gemaakt, waarop dande klei kon worden aangebracht om dandaarna gemodelleerd te worden. Zou ditgeraamte niet goed worden gemaakt, danwas alles verspeeld. Alle aandacht werdhieraan dan ook besteed, zodat ditgedeelte van het werk de meeste tijd ver-langde! In fig. 3 is te zien, hoe begonnenwerd met de ,,rugge-graat" stevig in degrond te bevestigen; zij diende, zoalsreeds gezegd, nauwkeurig verticaal testaan, terwijl tevens de twee zuiver water-pas gestelde vlakken, waarop devoeten van het beeld zouden rusten, eraanwerden bevestigd. Het geraamte werdopgebouwd uit staken, schijven en latjes.Foto 4 laat zien, hoe dit geschiedde en hoehiertoe op drie ?tages moest wordengewerkt. Een beeld van 6,5 m hoogte isnatuurlijk niet binnenshuis te maken, zodatin de buitenlucht werd ,,gekampeerd". Uitde foto's blijkt ook, dat een beeldhouwerniet alleen moet kunnen tekenen, boet-seren, hakken en afwerken, maar dat hijook timmerman-meubelmaker enbouwvakarbeider-op-steiger moet zijn.Toen het gehele geraamte gereed was, konde klei worden aangebracht. Deze werd ermet kracht tegenaan gesmeten en zonodignog tussen de latjes verder gestompt,zodat ze er aan alle kanten omheen greepen goed pakte. De dikte der kleilaagvarieerde van 2 tot 10 cm. Om tevoorkomen dat de klei te veel zouuitdrogen werd ze af en toe natgespoten enna werktijd geheel afgedekt. Op foto 2 ishet afdekzeil, in de vorm van een cabineuitgevoerd, boven de kop van het beeld tezien. Foto 5 toont de beeldhouwer bezigde klei in den ruwe aan te brengen, al zijnde vormen reeds duidelijker te zien; opfoto 2 is een groot gedeelte reeds afge-boetseerd.Nadat het kleibeeld gereed was gekomen,werd tot de volgende etappe overgegaan:het maken van de negatieve vorm in gips.De gipswand om het kleibeeld werd zwaargewapend, omdat zij straks de druk vanhet beton tijdens het storten moest kunnenweerstaan. De gips-vorm werd in enigeringen uitgevoerd; de dikte hiervanvari?erde van 8 tot 10 cm.Nadat het gips ten minste vier dagen hadkunnen verharden, werd het gebroken,hetgeen natuurlijk met inzicht moestgeschieden, daar deze stukken later degietvorm zouden vormen. Het kleibeeldhad nu zijn dienst gedaan en kon dus wor-den vernietigd en het werk van debeeldhouwer was hiermede ge?indigd.De aannemer bracht nu de wapening aan,waarbij niet veel rekenwerk te pas kwam,stortte het beton en zorgde ervoor metstampers, dat de mortel in alle hoekjes engaatjes kwam te zitten. Na ,,ontkisting"bleek het beeld volkomen gaaf te zijn,zodat zowel de beeldhouwer als de firmaBoersma alle eer van dit werk toekomt. Defoto's 6 en 7 geven enkele details, die o.m.de spieren en de huid prachtig doenuitkomen.ing. G. J. HAMER471
Reacties