Bij de teloorgang van de constructieve veiligheid is het niet anders dan bij andere misstanden. Hoelang mogen we aan de zijlijn toekijken voordat we medeplichtig worden? Dat tijdstip is inmiddels wel aangebroken en het is de hoogste tijd om onze verantwoordelijkheid te nemen. In het artikel ‘De nieuwe constructeur (3)’ heeft de auteur naast een benodigde cultuuromslag en vereist vakmanschap gepleit voor procesmatige hervormingen. In dit artikel worden daadwerkelijke richtlijnen gegeven voor een betere constructieve veiligheid.
De nieuwe constructeur (4)7201066De nieuweconstructeur (4)1Richtlijnen voor een betere constructieve veiligheid tijdens engineering en bouwDe nieuwe constructeur (4) 72010 67Om de constructieve veiligheid te verbeteren moeten we naarde processen kijken waarin de fouten kunnen optreden.Volgens de CUR-commissie `Leren van instortingen' kunnenwe voor de ordening van de oorzaken van fouten drie niveausonderscheiden, namelijk micro-, meso-, en macroniveau.Onder microniveau worden de menselijke fouten door vergis-singen, verkeerde probleemanalyse of onvoldoende kennisverstaan. Het mesoniveau omvat aspecten zoals managementen organisatie van processen en projecten met de bijbehorendecommunicatie, informatieverstrekking en controle. Tot hetmacroniveau kunnen de bouwcultuur en het onderwijs wordengerekend.Indien we ons beperken tot het micro- en mesoniveau is deuitdaging gelegen in het cre?ren van omstandigheden waarbijde faalkans zo klein mogelijk is. Dit kunnen we tijdens de engi-neering en de bouw bereiken door:Minimaliseren van de menselijke foutkans door hetinzetten van vakkundig personeel tijdens ontwerp enuitvoering.Dit betekent dat de opdrachtgever een ter zake kundigeconstructeur moet contracteren met een volledige opdracht.Voor de opdrachtomschrijving is de StandaardtaakbeschrijvingDNR-STB 2009 bij uitstek geschikt. De aannemer moet ervoorzorgen dat de deelconstructeurs van de onderaannemers enleveranciers capabel zijn om de detailengineering tot een goedeinde te brengen. Er moet dus niet alleen worden gekeken naarde kwaliteit van het product, maar ook naar de kwaliteit van dedetailengineering als onderdeel van het voorbereidingsproces.Inkoop moet geschieden op basis van de volgorde: `kwaliteit',`leverbetrouwbaarheid', en dan pas `prijs'.Goede gegevens, een ordentelijke informatieoverdrachten toereikende instructies zijn voorwaarden omomstandigheden te cre?ren met geringe faalkans.Dit begint met een kwalitatief hoogwaardig bestek en tekenin-gen, waarbij de stukken perfect op elkaar zijn afgestemd. In hetbestek zijn de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdhedenhelder vastgelegd en zijn er dus geen onduidelijkheden overwie wat doet. Dit kan worden gerealiseerd met een helderedemarcatielijst voor de engineering in combinatie met devermelding in welke categorie volgens de KIWA-criteria 73/06de engineering van het geprefabriceerde beton moet wordenuitgewerkt.Bij de vaststelling van de demarcatie moet worden bekekenwelke partij het meest capabel en geschikt is om een bepaaldetaak uit te voeren. De co?rdinerend constructeur moet altijdverantwoordelijk blijven voor de constructieve samenhang,inclusief tweede draagweg. Helaas zijn er nog steeds bestekkenwaarin deze verantwoordelijkheid bij de aannemer wordt neer-gelegd. Ook de `startbespreking engineering constructie' is eengoed hulpmiddel voor informatieoverdracht. Voordat wordtgestart met de engineering geeft de co?rdinerend en/of deontwerpend constructeur in deze bespreking een toelichting ophet ontwerp, inclusief de beoogde bouwmethodiek. De takenen verantwoordelijkheden kunnen worden vastgesteld aan dehand van de demarcatielijst en de wijze van controle kanworden toegelicht. Het doel is om alle neuzen dezelfde kant opte krijgen.Bij de teloorgang van de constructieve veiligheid is het nietanders dan bij andere misstanden. Hoelang mogen we aan dezijlijn toekijken voordat we medeplichtig worden? Dat tijdstip isinmiddels wel aangebroken en het is de hoogste tijd om onzeverantwoordelijkheid te nemen. In het artikel `De nieuweconstructeur (3)' heeft de auteur naast een benodigde cultuur-omslag en vereist vakmanschap gepleit voor procesmatigehervormingen. In dit artikel worden daadwerkelijke richtlijnengegeven voor een betere constructieve veiligheid.ir. Ren? SterkenBAM Advies & EngineeringDe nieuwe constructeur (4)7201068Het aantal processchakels moet bij voorkeur tot eenminimum worden beperkt.De bouw is erg gefragmenteerd met veel deelnemende partijen.Dit resulteert in veel overdracht van informatie en opnieuwinleven in de materie. De kans op fouten neemt uiteraard alleenmaar toe. Een goede procesbeheersing biedt soelaas, maar vergtveel energie.Een gedegen procesbeheersing met goede proceduresbij wijzigingen is van wezenlijk belang bij het garanderenvan de constructieve veiligheid.Bij een traditioneel contract wordt de ontwerpco?rdinatieuitgevoerd door een ontwerpmanager onder verantwoordelijk-heid van de opdrachtgever. De co?rdinatie van de detailengi-neering van de deelconstructeurs van de diverse leveranciers isonderdeel van de uitvoeringsco?rdinatie en primair de verant-woordelijkheid van de aannemer. Hij moet deze taak toebede-len aan een functionaris, zoals een werkvoorbereider, eenprojectleider of bij grotere werken een engineeringco?rdinator.Voor het vastleggen van de taken en verantwoordelijkhedenvan de diverse participanten in het engineeringproces is de`demarcatielijst engineering constructies' een goed hulpmiddelvoor een probleemloze start; dan weet iedereen wat van hem ofhaar wordt verwacht. Deze demarcatielijst is een onderdeel vanhet `Model Projectkwaliteitsplan, onderdeel constructies', tedownloaden vanaf www.betonvereniging.nl.De co?rdinatie van ontwerp en engineering wordt vaak onder-schat en moet worden voorbehouden aan personen vanformaat. En dan bedoel ik niet de zogenaamde managers diealleen op tijd en geld sturen. Veel belangrijker zijn de co?rdina-toren die technisch inhoudelijk het overzicht bewaken. Het isnog lastiger, omdat zij voor een groot deel techneuten moetenaansturen, die nog wel eens willen uitblinken in organisatorischonvermogen.Indien er toch fouten worden gemaakt moet het proces zodanigzijn ingericht dat deze fouten worden opgespoord en ge?limi-neerd. Dit vereist goede kwaliteitsborging tijdens engineering enuitvoering, met degelijke controle en corrigerende maatregelen.Demarcatie engineeringDe detailengineering van de constructies wordt voor eenbelangrijk deel uitgevoerd door de deelconstructeurs vanonderaannemers en leveranciers, die door de aannemerworden ingeschakeld. In de praktijk is vaak niet duidelijk waarde ontwerpend en /of co?rdinerend constructeur ophoudt enDe nieuwe constructeur (4) 72010 69categorie1productie2detail-tekeningen3tek. + berek.elem.4tek. + berek.1 vlakcategorie indeling conform KIWA criteria 73/065tek. + berek. +samenhang6tek. + berek.casco7tek. + berek.hele bouww.? ?prefebleverancierco?rdinerendconstructeur1 Als prefableveranciersverantwoordelijkzijn totcategorie 2 of 3 ontstaat ereen`gat'in de engineeringDNR-STB 2009 kan nog worden verbeterd. En dan is er noghet probleem dat de werkzaamheden van de co?rdinerendconstructeur niet aansluiten op de werkzaamheden van dedeelconstructeurs. De meeste ontwerpende en/of co?rdine-rende constructeurs eisen besteksmatig dat de engineering vande geprefabriceerde onderdelen in minimaal categorie 5volgens KIWA-criteria 73/06 moet worden uitgevoerd. Demeeste vloerenleveranciers willen niet verder gaan dan catego-rie 4 en de overige leveranciers willen niet verder gaan dancategorie 3. De leveranciers van prefab palen spannen dekroon. Zij willen slechts verantwoordelijk zijn voor engineeringin categorie 2. Hierdoor ontstaat een `gat' in de engineering envallen essenti?le taken, waaronder de samenhang, tussen walen schip (fig. 1). Voor deze taken, waaronder de aansluitdetailsvan samengestelde onderdelen waaraan verschillende deelcon-structeurs moeten werken, wordt geadviseerd de engineeringvan de aansluitdetails uit te laten voeren door ?f de co?rdine-rend constructeur ?f ??n van de deelconstructeurs. Vaak is ditechter niet mogelijk, omdat zowel de deelconstructeurs als deco?rdinerend constructeur deze werkzaamheden niet willenuitvoeren. Er is dan helaas een derde constructeur nodig(vanuit de aannemer) die deze aansluitdetails uitwerkt. Extraaandacht is dan vereist voor een goede informatieoverdracht enco?rdinatie van het proces. Deze gang van zaken verdientuiteraard niet de schoonheidsprijs.Voor de invulling van de demarcatielijst engineering construc-ties gelden de volgende aandachtspunten:Probeer het aantal participerende constructeurs zoveelmogelijk te beperken.Zoals al eerder vermeld: hoe meer overdrachtsmomenten, deste groter de kans op fouten. Concreet betekent dit dat het voor-keur heeft de co?rdinerend constructeur de wapeningsbereke-ningen en -tekeningen voor de in het werk gestorte betoncon-structies te laten maken. Hij kent alle aandachtspunten van hetconstructief ontwerp en heeft als geen ander het overzicht.Uitgangspunt is dat de engineering van de geprefabriceerde vloerconstructies door de leveranciers wordtuitgevoerd in categorie 4 volgens KIWAcriteria 73/06.Dit betekent dat de leverancier tekeningen en berekeningenmaakt van zowel de geprefabriceerde vloerelementen, als dedruklagen onder de directe verticale belasting. Berekeningen vaninvloeden van stabiliteit, schijfwerking, temperatuur en overigekrimpvervormingen behoren niet tot het takenpakket van dedeelconstructeur van de leverancier en moeten door de co?rdi-waar de deelconstructeurs beginnen. Wie bewaakt de construc-tieve samenhang van het geheel? Wie is verantwoordelijk voorde aansluitdetails tussen constructiedelen van de verschillendeleveranciers? Wie berekent de verbindingen? Wanneer hetantwoord op deze vragen niet eenduidig is, bestaat er grotekans dat essenti?le taken tussen wal en schip vallen.Een goede demarcatie, waarin eenduidig en helder wordt vast-gelegd wat de taken en verantwoordelijkheden zijn van deco?rdinerend constructeur, de aannemer en de deelconstruc-teurs van de onderaannemers en leveranciers, is van levensbe-lang voor het welslagen van het engineeringproces. In eendemarcatielijst engineering constructies (kruisjeslijst met beno-digde producten en de verantwoordelijke partijen voor hetmaken van die producten) kan eenduidig worden vastgelegdwie wat doet. Per contractvorm moet worden bekeken hoe detaken contractueel zijn vastgelegd en optimaal kunnen wordentoebedeeld. Op basis hiervan kan de demarcatielijst wordeningevuld. In de fase Technisch Ontwerp / Bestek moeten detaken en verantwoordelijkheden ten behoeve van de prijsvor-ming al helder worden vastgesteld (demarcatie taken adviseursen aannemer). In de fase Uitvoeringsgereed Ontwerp kan dedemarcatielijst verder worden uitgesplitst (demarcatie advi-seurs, aannemer en deelconstructeurs).De taken en verantwoordelijkheden ten aanzien van tekeningenen berekeningen van geprefabriceerde betonelementen zijn voorde betonleveranciers die leveren onder KIWA-certificaat vastge-legd in de KIWA-criteria 73/06. Hier wordt gewerkt met eenzogenoemde categorie?nindeling met in totaal zeven catego-rie?n. De certificatieregelingen gaan echter tot maximaal catego-rie 4. De werkzaamheden voor de certificaathouder in de diversecategorie?n kunnen als volgt globaal worden omschreven:1 Alleen productie, geen engineering.2 Alleen detailtekeningen, geen berekeningen.3 Tekeningen en berekeningen van individuele elementen.4 Tekeningen en berekeningen van zowel elementen als hetsamenstel in ??n vlak.5 Tekeningen en berekeningen, inclusief samenstel.6 Tekeningen en berekeningen van volledig casco.7 Engineering van hele bouwwerk.De intentie is goed, zeker ook omdat is getracht de categorie?naan te laten sluiten op de omschrijvingen van de DNR-STB2009. De praktijk is echter weerbarstiger: er zit nog wel eenaantal haken en ogen aan. De categorie-indeling wordt doorniet ingewijden als te complex ervaren en de aansluiting op de1De nieuwe constructeur (4)7201070De leveranciers van geprefabriceerde funderingspalenleveren over het algemeen de engineering in categorie 2volgens KIWAcriteria 73/06.Bij de engineering van geprefabriceerde funderingspalen is ietsopmerkelijks aan de hand. De leveranciers leveren over hetalgemeen in categorie 2, maar maken wel de paalberekeningen.Hiervoor zijn zij dan echter niet verantwoordelijk. Dit is opzichzelf wel begrijpelijk, aangezien de leveranciers niet verant-woordelijk willen zijn voor allerlei geotechnische uitgangspun-ten zoals opgelegde vervormingen en horizontale belastingenop palen. Indien de belastingen eenduidig worden opgegeven,willen de leveranciers wel de wapening en voorspanningbepalen. De voorkeur is uiteraard inkoop in categorie 3,waarbij alle belastingen op de paal eenduidig door de co?rdine-rend constructeur moeten worden aangeleverd.Uitgangspunt is dat de detailengineering van destaalconstructies (detailberekeningen en werkplaatstekeningen) volledig wordt uitgevoerd door destaalleverancier.Aandachtspunt hierbij is de engineering van de aansluitingenop andere constructieonderdelen (ankerplannen en veranke-ringen aan geprefabriceerde en in het werk gestorte betoncon-structies). Deze engineering moet worden ondergebracht bij deco?rdinerend constructeur, de staalleverancier of een `derde'constructeur. In de praktijk komen alle smaken voor, waarbijook hier geldt dat een `derde' constructeur de minste voorkeurheeft.nerend constructeur worden uitgevoerd. Ook de engineering vanaansluitingen op andersoortige constructies en uitwerking van inhet werk gestorte stroken moeten door de co?rdinerendconstructeur of een `derde' constructeur worden uitgevoerd.De praktijk is dat de engineering van de overigegeprefabriceerde onderdelen door de leveranciers wordtuitgevoerd in categorie 3 volgens KIWAcriteria 73/06.De leverancier maakt tekeningen en berekeningen van de indi-viduele elementen, zonder rekening te houden met het samen-stel waarin de elementen terechtkomen. De krachten op deindividuele elementen moeten worden verstrekt door de co?r-dinerend constructeur of een `derde' constructeur. Niet tot dewerkzaamheden van de deelconstructeur van de leverancierbehoort het bepalen van de samenwerking met de aangren-zende elementen in ??n vlak onder de directe belasting (over-dracht via stekken, lasplaten, voegen of raveelijzers). Ook deengineering van de principeaansluiting op andersoortigeconstructies en de uitwerking van de in het werk gestortevoegen en stroken behoren niet tot zijn werkzaamheden. Het iszinvol de engineering van geprefabriceerde wandelementen(gevel-, kern- of stabiliteitswanden) in te kopen in categorie 4,zodat ook het uitwerken van het samenstel in het vlak waarinde elementen terechtkomen (inclusief bepaling van de stekken,lasplaten, voegen en raveelijzers) wordt uitgevoerd door deleverancier. De leverancier levert een gevel, kern of wand,inclusief de engineering in plaats van losse elementen. Ditvoorkomt veel discussie tijdens het engineeringproces.De nieuwe constructeur (4) 71rol van de co?rdinerend constructeur is over het algemeenbeperkt tot het geven van instructies aan het dagelijkse toezichten het uitvoeren van incidentele controles bij risicovolle onder-delen. Het is zinvol om bij de incidentele controles door de co?r-dinerend constructeur ook een procescontrole uit te laten voerenop de kwaliteitsborging van de aannemer. De aannemer moetcontroleren, corrigeren en het realiseren van het project registre-ren. Hij blijft te allen tijde ervoor verantwoordelijk dat het bouw-werk wordt gerealiseerd conform tekeningen en berekeningen.Aan de slagEr is al veel onderzocht en gepubliceerd over de verbeteringvan de constructieve veiligheid in Nederland. Het PlatformConstructieve Veiligheid is nog steeds erg actief. Er is gestartmet een update van het Compendium Constructieve Veiligheiden er is een werkgroep Criteria 73/06 in het leven geroepenvoor de verbetering van de categorie-indeling. Allemaal goedeinitiatieven om ervoor te zorgen dat constructief onveiligeconstructies definitief tot het verleden behoren. We weteninmiddels goed waar de schoen wringt. In dit artikel ligt denadruk op het verbeteren van de procesbeheersing door eenheldere en eenduidige toebedeling van taken, verantwoorde-lijkheden en bevoegdheden en een deugdelijke controle. Na hetter harte nemen van al deze mooie plannen zit er nog maar ??nding op: gezamenlijk aan de slag! De detailengineering van bouwkundige constructieswordt meestal uitgevoerd door de deelconstructeur vande leverancier.De aansluitingen aan de hoofddraagconstructie worden meestaluitgewerkt door de deelconstructeur of een `derde' constructeurvan de aannemer en de controle wordt uitgevoerd door de co?r-dinerend constructeur. Aangezien de engineering van bouwkun-dige constructies vaak wordt onderschat en er diverse co?rdine-rende constructeurs zijn die hun handen hier volledig vanaftrekken, vereist dit onderdeel extra aandacht. Het is niet voorniets dat er zoveel constructieve schade aan gevels optreedt.KwaliteitsborgingZoals eerder genoemd is kwaliteitsborging een belangrijkvangnet om fouten te traceren en te corrigeren. We onderschei-den kwaliteitsborging tijdens de engineering en tijdens deuitvoering.Voor wat de engineering betreft is er een splitsing tussen deinterne en de externe controle. Bij de interne controle van engi-neerende partijen is het van belang dat tekeningen en bereke-ningen worden gecontroleerd door een bevoegd persoon dieminimaal dezelfde kennis heeft als de producent. Er wordennog teveel tekeningen en berekeningen ongecontroleerd inge-diend. De externe controle wordt op compleetheid en afstem-ming met overige partijen uitgevoerd door de engineeringco?r-dinator van de aannemer en op inhoud door de co?rdinerendconstructeur. De co?rdinerend constructeur bewaakt deconstructieve samenhang en voert steekproefsgewijs controlesuit op onderdelen. Tevens controleert hij de aangehoudenbelastingen en gehanteerde constructieve uitgangspunten. In deDNR-STB 2009 is ook opgenomen dat de co?rdinerendconstructeur een toetsingsprotocol opstelt voor de construc-tieve samenhang. Hierin wordt onder meer vastgelegd op welkeaspecten de controles zich zullen richten, op welke wijze desteekproef wordt genomen inclusief vermelding van de risico-volle onderdelen en hoe de controles binnen de steekproefworden uitgevoerd. Dit is een goede zaak, omdat hiermeeeenduidig vast ligt hoe de controle wordt uitgevoerd. Om elkmisverstand te voorkomen is het raadzaam de co?rdinerendconstructeur op de gecontroleerde stukken aan te laten gevenwelke onderdelen en details zijn gecontroleerd.Bij de controle tijdens de uitvoering onderscheiden we hettoezicht van de opdrachtgever en de kwaliteitsborging van deaannemer. Aangezien de opdrachtgever als houder van de bouw-vergunning publiekrechtelijk verantwoordelijk is voor deconstructieve veiligheid van zijn bouwwerk, is toezicht door hemvereist. De intensiteit van het toezicht kan worden afgestemd opde kwaliteit van de controle van de aannemer. Heeft de aanne-mer zijn kwaliteitsborging in woord en daad op orde, dan kanworden volstaan met beperkt toezicht door de opdrachtgever. De
Reacties