Over vier jaar wordt het Xllle FlP-congres in Amsterdam gehouden. De Nederlandse be-langstelling voor het congres in Washington dat van 29 mei tot 2 juni jl. werd gehouden,was mede daarom ook gericht op de organisatie van een groot congres.Het FiP-congres 1994 werd georganiseerd door het PCI, dat staat voor 'Precast' en 'Pre-stressed' Concrete institute. PCI herdacht tegelijkertijd haar 40-jarig bestaan meteen ei-gen congres. Besloten werd beide congressen in elkaar te schuiven, wat een gezamenlij-ke belangstelling opleverde van 1400 deelnemers.Amerikanen pakken de zaken graag groots aan. Maar het werkte wel verwarrend dat de-zelfde thema's deels een mondiale en deels een regionale draagwijdte hadden. Het bete-kende in feite, dat er onder ??n dak twee afzonderlijke congressen plaatshadden. De FIP-congresganger was in elk geval in de gelegenheid om (gratis) kennis te nemen van de on-derwerpen die specifiek betrekking hadden op de Amerikaanse markt.XlleFIP-CONGRESWASHINGTON(I)NATIONALE STAND NEDERLAND UNIEKAandacht voor NederlandHet organisatiecomit? voor het Amsterdam-se FlP-congres in 1998, is zich bewust vanhet belang van een grote internationale op-komst. Zij begon haar wervingsactiviteitendaarom zeer bewust in Washington. Ditkwam vooral tot uiting in twee elementen.1. De Holland Stand op de traditionele vak-beurs rondom het FlP-congres. Een aantalNederlandse bureaus en bedrijven presen-teerde zich te zamen met STUVO, STUPRE,CUR, TU Delft en Betonvereniging.Nationale stands zijn tot dusver nog een uni-cum bij FlP-congressen. Weinig landen sla-gen erin om bij zulke gelegenheden met ver-eende krachten tot ?ets te komen dat door desamenwerking een meerwaarde krijgt. AlleNederlandse congresdeelnemers hebbenbij toerbeurt promotie voor Nederland ge-maakt. 'Holland, gateway to Europe' is eenslogan waarachter iedereen zich wel wilscharen. De vereende krachten leidden er-toe dat de stand officieel werd geopend doorde Nederlandse ambassadeur in de USA,mr.A.P.RJacobovits de Szeged, die in deavond recipieerde voor de Nederlandse de-legatie en gasten.2. Een tweede element van gezamenlijkheidbetrof de kleurrijke Nederlandse brochure'Amsterdam welcomes FIP Congress 1998'.ledere deelnemer krijgt gedurende de con-(?) 'Holland gateway to Europe' was de slo-gan op de vakbeurs waarmee aandacht werdgevraagd voor Nederlandse kennis en kunde21(2) Tussen de vele imposante gebouwen inklassisistische stijl worden in Washingtonook goede voorbeelden van betonarchitec-tuur aangetroffen: het gebouw voor het mi-nisterie van landbouw(5) In het normale gevelbeeld in Washing-ton wordt dikwijls beton aangetroffengresweekveel literatuur aangereikt. Daaromwas veel aandacht besteed aan het uiterlijkvan de brochure om de belangstellingte wek-ken voor een eerste kennisname van de in-houd.De brochure is in een grote oplage gedrukt,opdat die in komende jaren in ruime mate inhet buitenland kan worden verspreid. Gere-kend wordt op de medewerking van de groteaannemers en ingenieursbureaus die aan-dacht vragen voor hun expertise.Voorspanning,somsnogvallenenopstaanDe F?d?ration Internationale de la Pr?con-trainte (FIP) is, zoals de naam aangeeft, eeninternationale vereniging die speciale aan-dacht heeft voor de aspecten van het voor-spannen. En hoewel voorgespannen betonals normale bouwpraktijk wordt beschouwd,doen zich nog steeds ontwikkelingen voor intoepassingsgebieden, technologie en uit-voeringsmethoden.De FIP lijkt daarbij een speciale affiniteit tehebben voor de bruggenbouw. Op zich is datniet verwonderlijk, omdat de relatie tussenoverspanning en voorspanning een vanzelf-sprekende is. Bij de bouw van bruggen werdook veel ervaring met het voorgespannenbeton opgedaan, zowel in negatieve als inpositieve zin. Zo heeft men bij de bouw vanbruggen volgens de zogenaamde uitbouw-methode ervaren welke hinderlijke doorbui-gingen erin het midden van overspanningenkunnen ontstaan, vooral in combinatie metuitzetvoegen. In sommige gevallen is het bijrenovaties niet meer mogelijk het euvel teverhelpen door extra voorspankracht in deconstructie aan te brengen.Volgens prof.R.Walther (Zwitserland), een?bekend expert op het gebied van bruggen,kan uit de ervaringen worden geleerd dat gro-te overspanningen om een hoge voorspan-graad vragen wanneer men verzekerd wil zijnvan een duurzame constructie.Met het oog op onderhoud en onderhouds-werkzaamheden is het economisch verant-woord om meer voorspanning toe te passendan volgens de voorschriften wordt ge?ist.Walther besprak aan het begin van het con-gres de Europese ontwikkelingen. Naast zijnpleidooi voor meer voorspanning, be-schouwde hij het gedeeltelijk voorspannenbij vloeren en andere constructie-onderde-len als een economische oplossing om ver-vormingen en het ontstaan van zichtbarescheuren in beton tegen te gaan.Hij sprak openlijk over schadegevallen diezich hebben voorgedaan en die het voorge-spannen beton in een verkeerd daglicht heb-ben gesteld. Uitgerekend op het gebied vande bruggenbouw, waar het voorgespannenbeton zo'n prominente plaats inneemt enwaar zovele prachtige voorbeelden van goe-de toepassingen te bewonderen zijn, oefe-nen schadegevallen in sommige landen eenremmende werking uit op verdere ontwikke-lingen.De oorzaak van schadegevallen, en niet al-leen bij bruggen, moet meestal worden ge-22zocht ?n menselijke fouten. Zoiets valt niet tevoorkomen met meer stringente voorschrif-ten en geautomatiseerde inspectiesyste-men. Gezond oordeel, ervaring en creativi-teit zijn fenomenen die zich niet laten vervan-gen door machines of computers.Laat het een waarschuwingzijn datde poten-ties van een materiaal bepaald worden doorde wijze waarop mensen daarmee omgaan.Aan de andere kant worden de voordelen vanhet voorgespannen beton nog niet ten vollebenut. Dit enerzijds vanwege het feit dat ont-werpers en aannemers opzien tegen het af-wijken van gebruikelijke ontwerp- en uitvoe-ringsprocedures, anderzijds omdat voor-schriften een rationele toepassing van voor-spanning onnodig bemoeilijken.Bij conventionele constructies moet de toe-passing van voorspanning zo eenvoudig mo-gelijk worden gemaakt. Hierbij kan ondermeer worden gedacht aan het voorspannenvan ter plaatse gestorte vloeren, waarmeede doorbuiging aanzienlijk is te reduceren.Verder kunnen zulke vloeren zich gemakke-lijkovergrote lengten uitstrekken, zonder dater kwetsbare uitzetvoegen moeten wordenaangebracht.Het fenomeen TuibruggenWalther wijst in het kader van verdere ontwik-kelingen op die van tuibruggen, die overal inde wereld worden gebouwd, dikwijls dankzijverbeteringen die zich bij de tuikabels heb-ben voorgedaan.Hij wijst daarbij op de Skamsundet-brug inNoorwegen, die meteen hoofdoverspanningvan 530 m op het ogenblik recordhouder is inoverspanningslengte.Opgemerkt mag worden dat de tuibruggenook hoog gescoord hebben bij het verlenenvan de FIP-Awards, een traditionele ceremo-nie tijdens de vierjaarlijkse congressen.Bruggen spreken tot de verbeelding, ook vanleken. Architecten worden erdoor ge?nspi-reerd en zo komt het dat tijdens dit congreseen keur aan fraaie bruggen te bewonderenviel.De Amerikaan Strasky betoogde in dezelfdezitting dat een goede conceptie voor dedraagstructuur al een aansprekende archi-tectonische vormgeving in zich draagt.Schade en remedieWalther duidde in zijn betoog over schadege-vallen op een voorgespannen betonbrug inWales die in 1985 is ingestort. Uit getoondedia's kwam duidelijk naar voren dat het onge-luk het gevolg was van grove blunders bij deuitvoering.Het ongeval heeft ertoe geleld dat het Engel-se Department of Transport in 1992 een(voorlopig) verbod uitvaardigde op de bouwvan bruggen In voorgespannen beton metbehulp van nagerekt staal. Walther veroor-deelde deze maatregel als volkomen mis-plaatst.Een en ander heeft ertoe geleid dat men zichin Engeland beraadt op nieuwe richtlijnenvoor voorgespannen betonconstructies.Door D.Lee (Engeland) werd 'gefilosofeerd'over nieuwe ontwikkelingen die in deze richt-lijnen gestalte zouden kunnen krijgen, metname om de duurzaamheid van constructieste vergroten en de onderhoudskosten te ver-kleinen. Hij bepleit daarbij het volgende:? Het opnieuw benaderen van de traditione-le boogconstructie In relatie met de techni-sche mogelijkheden van deze tijd. Hij be-schouwt de door de zwaartekracht uitge-oefende druk als de meest effectieve vormvan voorspanning.? Het beter afstemmen van de detailleringvan bruggen op chloride-indringing bij in-vloeden van zee en door dooizoutaantas-ting.? Het overwegen van de mogelijkheden vanuitwendige en goed bereikbare voorspan-kabels.? De ontwikkeling van niet-ferrohoudendewapening, voorspanelementen en -veran-keringen.? Toepassing van composietmaterialen zo-als glasvezelcement voor detailoplossin-gen, bijvoorbeeld verplaatsbare afslultpa-nelen voor verankeringsnissen.? Ontwikkeling van concepties in staal-be-ton, gecombineerd met niet-corrosieve enduurzame constructie-onderdelen vancomposietmateriaal.Al met al een ambitieus verlanglijstje. Het iste hopen dat de Engelse overheid de gewen-ste ontwikkelingen niet afwacht alvorens deboycot op te heffen.23(5) Tuibruggen met kenmerkende doorsne-dena. Skarnsundet brug (Noorwegen)b. Praag-Vrsovice brug (Tsjechi?)Mississippi brug (USA)d. Taichung brug (Taiwan)e. Voetbrug over het Vranov meer (Tsjechi?)(De schaal van de tekeningen is verschil-lend.)Materialen en technologieKunststofvezels voor wapening en voorspan-ningEr zijn van die onderwerpen die jarenlang ac-tueel blijven omdat onderzoek en ontwikke-ling de nodige tijd vergen.In deze zitting waren dat met name de onder-werpen die een relatie hebben met voor-spanstaal, enerzijds om te zorgen voor eenafdoende bescherming tegen corrosie, an-derzijds om voor het wapenen en voorspan-nen alternatieve materialen te ontwikkelen.Om met het laatste te beginnen, een Japansonderzoek, gerapporteerd door H.Mikamic.s. betreft het statisch gedrag en de weer-stand tegen stootbelasting van betonbalkendie zijn voorgespannen met strengen vanaramidevezels. Zoals bekend is aramide eenlicht materiaal, dat ongevoelig is voor mag-neetkrachten en een grote corrosieweer-stand bezit.Ook in Duitsland en in de USA krijgt het wape-nen en voorspannen met kunststofvezelsaandacht. In Duitsland wordt door F.Rost?sygesteld dat de inzichten in de toepassing vankunstofvezels sinds 1990 aanzienlijk zijntoegenomen, zowel wat de glasvezels be-treft als de aramide- en de koolstofvezels.Vanwege de uitstekende corrosieweerstandlijkt het materiaal goed te scoren in toepas-singen van gewapend- en voorgespannenbeton die in contact komen met zeewater,dooizouten e.d. Rost?sy merkt in dit verbandop dat onderzoek in het algemeen sterk ge-richt wordt op de competitie met de traditio-nele materialen. Het ware beter als uitgangs-punt van onderzoek te kiezen voor de toe-passingsmogelijkheden die geboden wor-24den dankzij de specifieke eigenschappen.Daarbij noemt hij behalve de externe niet-ge?njecteerde vo?rspankabels en tuikabelsook grond- en rotsankers in een agressieveomgeving.Wel is het zo dat bij voorspanning met nage-rekt CFRM (Continuous Fiber ReinforcedMaterial) het verankeren vooralsnog proble-matisch is. De genoemde voorbeelden heb-ben alle betrekking op uitwendige voorspan-ning en tuikabels.Vanuit de USA wordt door M.Arockiasamyc.s. gerapporteerd over het gedrag van brug-dekken, bestaande uit dubbel-T liggers envoorgespannen met 2?5 Arapree-kabels.Bij dit project was ook de Nederlander ing.A.Gerritse betrokken.Bij het gebruik van dergelijke strengen dientmen erop bedacht te zijn dat het materiaal inbreukgedrag aanzienlijk afwijkt van normaalvoorspanstaal. Vergeleken met staal is ersprake van een lage elasticiteitsmodulus,waardoor bij het overschrijden van de breuk-sterkte veel vervormingsenergie vrijkomt.Eveneens uit de USA een paper door S.MoJeongoverde beproeving van balken die ge-deeltelijk zijn voorgespannen met koolstof-vezelstrengen.Overigens moet worden opgemerkt dat hetrapport van de FlP-Commission on Prestres-sing Materials and Systems over 'High-strength Fiber Composite Elements forStructural Concrete' van juli 1992, tijdens ditcongres nog steeds niet verkrijgbaar was.Aanvullend kan hier nog aan worden toege-voegd dat in Nederland in het voorjaar van1994 de pre-adviescommissie CUR PC 97'Kunststofwapeningselementen in beton'van start is gegaan. De commissie moet eenpre-advies uitbrengen inzake de technischeen economische haalbaarheid van een de-monstratieproject waarbij kunststof wape-ningselementen in beton worden toegepast.In een Engelse bijdrage van P.Richard c.s.wordt gerapporteerd over de ontwikkelingvan een 'ultra-high-strength fiber concrete',dat wordt aangeduid als 'reactive powderconcrete (RPC)'. Deze betonsoort heefteendruksterkte van 200-800 N/mm2. Het on-derzoek betrof een voorgespannen liggermetalsvoorspanning2monostrandsl5mmzonder aanvullende betonstaalwapening. Erwas RPC toegepast met staalvezels lang 12mm en een cementgehalte van 879 kg port-landcement per m3en een water-cement-factor van 0,22. Deze proef is de eerste vaneen uitgebreid testprogramma met het doelte bewijzen dat bij voorgespannen beton metRPC geen additionele betonstaalwapeningnodig is.Epoxy coatings op voorspanstaalDe lezer van Cement zal begrijpen dat deaandacht in het voorgaande aan alternatie-ven voor zachtstaal en wapeningsstaal, nietbetekent dat de belangstelling in de bouwvoorde traditionele materialen aan hetafne-men is.Daarom wordt hier gewezen op een bijdrageuit Japan van S.Taniyama c.s. over de be-scherming van voorspanstaal door epoxycoatings. In Japan ziet men met het oog opsnelle en kostenbewuste realisering van in-frastructuurwerken speciale mogelijkhedenvoor de toepassing van epoxy gecoate uit-wendige vo?rspankabels. Het betreft de toe-passing van Dywidag-kabels. Aandacht hiermet name voor de verschillende uitvoerings-handelingen die het staal moet ondergaan.(6) FlP-onderscheiding voor het ministervan Sociale Zaken in Den Haagarchitect: H.Herzbergerconstructeur: D3BNaannemer: Boele en Van Eesterenprefab betonelementen: Schokbetonfoto: KLM Luchtfotografie25(7) Voorbeelden van export van Nederlandse expertise:boven: Westbrug Storebaelt Denemarken (Ballast Nedam)onder: Oostbrug Storebaelt Denemarken (HBW)Bouwenin prefabZoeken naar nieuwe mogelijkhedenIn een bijdrage uit de USA door F.Finfrockwerden de trends beschouwd voor prefab?bouw. Hij betoogde dat de industrie zelf ini-tiatieven moet ontwikkelen om profijt te ha-len uit de pluspunten van prefabricage. Datbetekent bijvoorbeeld naar de utiliteitsbouwtoe een actievere betrokkenheid bij het ont-werpproces. De spreker weeserop dat die in-stelling40jaargeleden heeft geleid tot groteindustri?le ontwikkelingen.Ontwerphandboek voor geprefabrlceerdegebouwenIr.A. van Acker (Partek Belgi?) vestigde deaandacht op zich met het ontwerphandboekvoor prefab gebouwconstructies. Hij haddaarbij de ondersteuning van de FIP-Com-missie voor Prefabricage, waarvan hij devoorzitter is. Met het boek hoopt men archi-tecten en studenten een beter begrip bij tebrengen voor geprefabriceerde gebouwcon-structies.Tijdens het congres was het boek nog nietbeschikbaar. Ter karakterisering van de in-houd merkte de auteur op dat In de literatuurveel aandacht wordt geschonken aan onder-werpen zoals definitief ontwerp, uitvoerings-aspecten, draagvermogen van construc-tie-onderdelen, verbindingen en berekenin-gen. Maar er wordt weinig aandacht besteedaan de ontwerpfilosofie van prefab beton.Deauteurbetreurtdat,omdatbij het bouwenmetgeprefabriceerd beton essentieel ande-re principes worden gehanteerd dan bij terplaatse gestorte beton.Het handboek, dat door het bedrijfslevenwerd gesponsord, is voor Stuvo- en Stupr?-leden te verkrijgen tegen een aanzienlijkekorting. Verder is het boek beperkt te leverendoor de stichting BetonPrisma te 's-Herto-genbosch.Ook A. van Acker ging In op de trends bij hetbouwen met prefab beton. Enkele daarvanzijn:? Rationalisatie van het produktieproces.Dit is vooral doorgevoerd bij voorgespan-nen kanaalplaten. De aanpassing van ont-werpregels heeft op dat proces een gunsti-ge Invloed gehad. De wapening bestaat uit-sluitend nog uit voorspanstrengen. Despanningen ter plaatse van de opleggin-gen en in dwarsrichtlng worden door het26beton opgenomen. Een goed voorbeeldvan een ge?ndustrialiseerd produkt.? Ontwikkeling van een CAD/CAM-systeemvoor ontwerp en produktie van architecto-nische gevelelementen.Hierbij is het handwerk van de modelma-ker vervangen door een geprogrammeer-de freesmachine (robot), die in drie richtin-gen de vorm van het element kan uitfrezen.Daarbij is de keuze gevallen op een was-achtig materiaal dat na gebruik opnieuwbruikbaar is. De robot kan tevens wordeningezet voor het polijsten van sierbeton envervangt het werk van vijf arbeiders.Voor de prefabindustrie is het van belangde verruimde mogelijkheden van het vorm-geven aan beton dankzij deze robot onderde aandacht te brengen van architecten.Het mag curieus genoemd worden dat vandeze robot vooral Volvo profiteert bij hetontwikkelen van nieuwe modellen!De Nederlander J.Vambersky ging in op dealgemene ontwerpprincipes van gebouw-constructies in prefab. Hij sloot hierbij aan opde opmerking van Van Acker: de beste ont-werpen van prefab gebouwen zijn vanaf heteerste begin als geprefabriceerde construc-tie geconcipieerd en niet als de vertaling vaneen ontwerp voor een aanvankelijk ter plaat-se te storten gebouw. Als een verschil tussenprefab en ter plaatse storten moet de stabili-teit worden onderkend.Een van de belangrijkste ontwerpprincipes ishet streven naar eenvoud. De economie iserbij gebaat wanneer verbindingen eenvou-digontworpen zijn, consistent van uitvoeringen gemakkelijk aan te brengen. Op het ge-bied van ontwerprichtlijnen is de FlP-com-missie voor Prefabrlcage erg actief geweest.Daarin zijn ook overzichtelijke checklists vanaandachtpunten opgenomen.Een derde voordracht aansluitend op hetboek van Van Acker was van A.Sulkka (Fin-land). Er bestaan verschillende prefab vloer-systemen. Het gebruik ervan is zeer geva-rieerd. Hetzelfde kan worden gezegd van ge-prefabriceerde dragende wanden.Het eindresultaat qua verschijningsvorm kansterk vari?ren, van boeiend tot saai, afhan-kelijk van de al of niet aanwezige scheppen-de kracht van de architect om met eenvoudi-ge elementen iets moois te maken. De in-dustrie reikt alleen de bouwstenen aan vooreconomische en flexibele oplossingen die ineen korte bouwtijd kunnen worden gereali-seerd.Prefabrlcage en seismische belastingDit onderwerp is voor bouwend Nederlandminder relevant. Echter, internationaal ope-rerende ingenieursbureaus en aannemings-bedrijven kunnen zich hiernietvan distanti?-ren.M.Nenegotto (Itali?) bericht over proeven opware grootte op kanaalplaten. De zijkantenvan de platen hebben een profiel gekregenom weerstand te bieden aan schuifkrachtenin het vlakvan de vloer. Het blijkt datzo'n pro-fiel bijzonder effectief is, waardoor de ka-naalplaten vanuit die overweging niet be-hoeven te worden voorzien van een ter plaat-se gestorte deklaag. In het geheel van deconstructie is de samenwerking tussen degenoemde voegen en trekbanden haaksdaarop, van essenti?le betekenis.MJ. Nigel Priestley c.s.(USA) onderzochtende weerstand tegen aardbevingsbelastingvan een betonskelet dat is voorgespannenmet niet-ge?njecteerde kabels. Gesprokenwordt over een bevredigend gedrag van deconstructie, ook bij weinig zachtstaalwape-ning.M.K.Tadros es.(USA) berichten over hetseismisch gedrag van een prefab kantoorge-bouw van zes verdiepingen dat berekend isop een gemiddele aardbevingsbelasting. Deconstructie is opgebouwd uit kolommen, bal-ken en vloerplaten. Hier veel aandacht voorde kolom-balkverbindingen. Het onderzoekmaakt deel uit van hetAmerikaans-Japanseonderzoekprogramma PRESS.Een onderzoek van A.Schultz c.s.(USA) be-treft de weerstand tegen seismische belas-ting van voegen tussen prefab wanden dieop schuifkracht zijn belast. Het onderzoekvormt eveneens onderdeel van het genoem-de PRESS-programma. Voor het onderzoekwaren 12 verbindingstypen geselecteerd,zes horizontale en zes verticale voegen.Ten slotte een Japanse bijdrage (M.Nishiya-ma) over voorgespannen beton versus ge-wapend beton in aardbevingsgebieden. Ge-bleken is dat bij constructies in voorgespan-nen beton een beter gedrag mogelijk is inza-ke scheurwijdte en doorbuiging dan alge-meen werd verondersteld. Er wordt een aan-zet gegeven voor een ontwerpprocedure. Deaandachtpunten hierbij zijn: vervormbaar-heid, vermogen om energie te spreiden endynamische responsie.LiteratuurProceedings Xlle FIP Congress 1994, deel 1en 2; Washington D.C., 1994.Van Acker, A, FIP, Planning and design Hand-book on Precast Building Structures; FIP,Londen, 1994.M.G.P.Nelissen27