A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pB o u w co n s t r u c t i e scement 2004 1 5Toen in april 2003 in Maastricht vijf balkons naar bene-den stortten, kwam wederom de discussie op gang overde taken van de constructeur. Mag je concluderen dat deafwezigheid van een hoofdconstructeur, of de onduide-lijkheid over zijn verantwoordelijkheid bij het ontwerpvan een draagconstructie, ten koste gaat van de kwali-teit en kan leiden tot calamiteiten? Is er sprake van uit-holling van het vak of lukt het de constructeur te staanvoor zijn ontwerp?Rondom deze vragen organiseerde Cement in samen-werking met het Genootschap Bouwpen een discussie-bijeenkomst met publiek (bouwjournalisten, construc-teurs en studenten) op de TU Eindhoven tussen de con-structeurs Rob Huijben (Delphi Engineering), JanVollebregt (HBG Engineering) en Jan Font Freide (CorsmitRaadgevend Ingenieursbureau), en bouwtoezichter Joopvan Leeuwen (gemeente Almere/COB-Stadswerk), verze-keraar Hans Pels Rijcken (Praevenio) en projectontwikke-laar Ed ten Voorde (AM Wonen). Onder leiding van CeesKleinman (hoogleraar TU/e, hoofdredacteur Cement)ontstond een geanimeerde discussie tussen de panelle-den, waarbij ook het publiek zich betrokken toonde.De landelijke discussie speelt al sinds in 1997 inCement een artikelenserie verscheen onder de titel`De tikkende tijdbom onder de bouw'. De auteursReint Sagel (Bouwtoezicht Rotterdam) en Jan Vam-bersky (Corsmit) stelden dat er meer aan de hand isdan alleen bouwfouten en dat het hoofdzakelijk zougaan om de prijs, waardoor de constructeur alleenmaar het minimale hoeft te doen. Verder zou de con-structeur door het toenemen van het aantal voor-schriften, zich verliezen in het alsmaar dieper indetail gaan en uiteindelijk niet meer bezig zijn methet totale ontwerp, maar met boekhouden. Boek-houden conform de voorschriften in plaats van con-structief ontwerpen.Jan Font Freide: Sommige constructeurs werken zo,alleen wij proberen dat beslist niet te doen. Wij pro-beren een creatieve constructeur te zijn die een cre-atieve inbreng heeft en die ook bepalend is voor heteindresultaat van een gebouw. Vaak is het ook hetrealiseerbaar maken van de idee?n van de architect.Dat vereist creativiteit die je niet terugziet, maar diewel een wezenlijke bijdrage levert in het totstandko-men van een gebouw.Hans Pels Rijcken: Het klopt dat er te weinig plaats isvoor de constructeur en de voorbereiding in het alge-meen voor een bouwwerk. De plek die de construc-teur inneemt, zou groter moeten zijn. IedereenThemadiscussie in de colle-gebanken onder het motto`De constructeur: van lijdertot leider'foto's: Steef Croonen, MaldenWIJ MOETEN DEHOOFDROL OPEISENspeelt daar een rol in. Er zijn hoofdrolspelers enfiguranten en de constructeur moet een van dehoofdrolspelers zijn en dat ook opeisen. In z'n cre-ativiteit, maar ook in z'n feitelijke minimalisme.C o n s t r u c t e u r o f A d v i s e u rc o n s t r u c t i e s ?Jan Font Freide: De constructeur is iemand die ont-werpt, adviseert en nadenkt en die zijn rekenkennisgebruikt als gereedschap om waar te maken wat hijbelooft. Het rekenen door constructeurs is hetzelfdeals het hanteren van een hamer door een timmer-man. Je doet dat om iets te kunnen maken. Ik benhet er niet mee eens dat je de een wel constructeurnoemt en de ander niet. Dan moet je voor die anderemaar een andere naam verzinnen.Jan Vollebregt: Dat vind ik ook. Voor het bouwen zijnwij de constructeur. Als je leiding geeft over hetadvies betreffende een constructiedeel of draagcon-structie, heb je binnen je bureau constructeurs - datzijn de mensen die het uitrekenen - en je hebt pro-jectleiders en tekenaars, maar voor een bouwwerkben je d? constructeur.Joop van Leeuwen: Bij het indienen van een bouw-aanvraag is de constructeur echter vaak nog nietbekend. Naar mijn mening heeft hij dus geen cre-atieve, levert hij zelfs helemaal geen bijdrage aan hetontwerpproces, want het gebouw is al ontworpen endat moet daarna even uitgerekend worden.Ed ten Voorde: Ik wil die stelling nog wat versterken.Ik denk dat de constructeur helemaal niet betrokkenis bij het ontwerpproces. Want op het moment dater over bouwen wordt nagedacht, is het ontwerp-proces in feite al achter de rug. Wat is een gebouwnou eigenlijk? Een hoesje om een gebeurtenis. Jemoet eerst nadenken over de gebeurtenis voordat jeweet hoe het hoesje eruit ziet. Je ziet momenteel datde ontwikkelende, opdrachtgevende bedrijveneigenlijk eerst over commerci?le en functionele con-cepten nadenken en pas daarna kijken hoe ze datgebouw gaan maken. Er is eerder een tendens datarchitect en constructeur in dienst gaan komen bijde aannemer en met de aannemer in het uitvoe-ringsproces gaan bouwen, dan andersom.Jan Vollebregt: De rol van de constructeur is natuur-lijk altijd veel beperkter dan die van de architect. Dieontwerpt een gebouw in zijn totaliteit en de con-structeur ontwerpt de draagconstructie daarvan. Hijkiest de materialen, de zwaarte, de dimensioneringen ook de stramienen, dat doet hij samen met dearchitect.Alshijdaaropinvloedheeft,isdatweldege-lijk een creatieve bijdrage.Jan Font Freide: Goed, die projectontwikkelaar heefteerst een traject doorlopen van jaren soebatten,zoeken, commercieel denken, voordat een project?berhaupt tot stand komt. Daar loopt hij een hele-boel risico mee en dat kost heel veel geld. Dan zoekthij een aannemer - dat is een makkie - en een con-structeur - nog makkelijker - en die maken dat werkwel even. Voor de projectontwikkelaar is de kritiekefase al voorbij op het moment dat een gebouw gere-aliseerd gaat worden. De status van de mensen diedaarna komen is erg laag. Ten onrechte, want diearchitect, die constructeur, dat ontwerpteam moetuiteindelijk toch wel zorgen dat er een veilig en goedgebouw komt te staan en opdrachtgevers gaan er tegemakkelijk van uit dat dat een automatisme is.Cees Kleinman: Ik ben het voor een groot gedeelte tochwel met Ed eens. Volgens mij blijven er twee werel-A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pB o u w co n s t r u c t i e scement 2004 16Jan Vollebregt:Wat wij als constructeur kosten, kunnen wegemakkelijk terugverdienen in de ruwbouwCees Kleinman:Wat zitten we ons als constructeursnou druk te maken met optimaliseren?den over: de engineerende contractor en de contrac-ting engineer. Dus de aannemer die alles doet ofwelje doet als bureau een voorwaartse integratie en jezorgt dat jij op die centrale post komt en dat jij als hetware hoofdaannemer wordt.Daarbij:creativiteitiscreativiteit.Hetconstructiefont-werpproces wat wij op de TU/e propageren is het opti-maliseren van vorm en constructie en dat levert schit-terend mooie dingen op. En dat mag ook schitterendzijn en dat noem ik creatief. Dat is een beetje duurder,maar mag dat ook? Wat is nou 1 euro per vierkantemeter? Er gaat voor 2 of 3 euro per vierkante metervloerbedekking aan meerprijs in. Dus wat zitten weons als constructeurs nou druk te maken met opti-maliseren? Dat is schijnoptimalisatie!Rob Huijben: Toch is er meer. De constructeur moeteen creatieveling zijn, maar tevens een realist. In eenbouwteam is hij eigenlijk de analyticus. Enerzijdskan hij goed rekenen, maar anderzijds moet hij ookoverzicht hebben en goed kunnen communiceren,want wat hij moet bereiken is dat ook de juiste bouw-methodes worden gekozen.Ed ten Voorde: Wat je op dit moment ziet is inder-daad een verschuiving van verantwoordelijkheid. Inhetorthodoxebouwprocesisallesnetjesinhetbestekopgeschreven en kunnen we aan de aannemervragen wat het kost. Maar als je gaat aanbesteden opbasis van bijvoorbeeld DO+, dan kun je gaan naden-ken over de creativiteit van de ontwerpers enbouwers, want dan kunnen ze hun kennis en kundevan het realiseren gebruiken om op basis van rede-lijk vage omschrijvingen toch het risico van de reali-satie te gaan nemen. Daar zit een stuk creativiteits-ontwikkeling die je zelden tegenkomt in onzehuidige bouwwereld.H o n o r a r i u mHans Pels Rijcken: We vergeten ??n ding: het gaat alle-maal om geld. De exploitant heeft vanaf de ideefase inieder geval voor ogen dat het nuttig is en dat hij er gelduit zou kunnen slepen. Als het idee vorm gaat krijgenis er nog geen constructeur bij betrokken. Zodra heteen concrete opdracht gaat worden komt deze mis-schien om de hoek, maar dan moet zo snel mogelijktot exploitatie worden overgegaan en ik denk dat daareen groot drukmiddel zit waar partijen een oplossingvoor moeten zien te vinden. Als je inderdaad je ervanbewust bent dat je in het bouwproces opschuift en alsjejecreativiteitgebruiktomderisico'sdiedatmetzichmeebrengt in een eerder stadium onder de knie tekrijgen, dan vind je een ontwikkelaar die zegt: ben ikvoor die centen van dat risico af? Doen! En dan hoefjenietmetprijzentestunten.Risicoenbeloninghorenbij elkaar. En gebruik je creativiteit om het beter tedoen in het bouwproces in plaats van een beter bouw-product te maken.Cees Kleinman: Die creatieve benadering hoort eeneigenschap te zijn van de constructeur. Maar de prijs?Hoevelen van ons hebben niet een prijs gemaakt op1 A4-tje? Vervolgens wordt het gegund aan de laagste,terwijl die niet eens weet wat hij moet maken.Jan Font Freide: Maar om creatief te kunnen zijnmoet je wel toegelaten worden tot het ontwerppro-ces en dat toegelaten worden betekent vaak dat je inieder geval niet een te hoge prijs moet geven en somszelfs een lagere prijs dan eigenlijk nodig is om hetwerk goed te kunnen doen. Dan kun je kiezen: of jedoet dat of je gaat thuis de krant zitten lezen.Cees Kleinman: Ik zal een voorbeeld geven om aan tetonen hoe belachelijk laag de honorering van eenconstructeur is. Als je voor 1 euro aandelen koopt,betaaljebijaan-enverkoophetzelfdepercentageaande bank als de totale honorering die een construc-teur krijgt. En die moet daar dan nog wel voorrekenen en tekenen en wat dies meer zij. Jan: wat isbij een gebouw van 1 miljoen investeringen jouwhonorarium?Jan Font Freide: 2%.Ed ten Voorde: Dat is teveel.Jan Vollebregt: Ik zeg altijd: je moet mij als con-structeur beoordelen op de kosten van de draagcon-structieplushethonorarium.Devariatieindekostenvan de draagconstructie is vele malen groter dan degrootte van ons honorarium. Geen enkele aannemerkan op 95% nauwkeurig de kosten bepalen, terwijlA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pB o u w co n s t r u c t i e scement 2004 1 7Hans Pels Rijcken:Mijn werk zou niet meer nodig moetenzijnde variatie in de grootte van ons honorarium veellager is. Wat wij als constructeur kosten, kunnen wemakkelijk terugverdienen bij de ruwbouw.Cees Kleinman: Ik vind dat de constructeur weer depaus op de bouw moet worden, die alles controleertzodat hij ook verantwoordelijkheid kan nemen. Dankan hij ook de aansprakelijkheid aanvaarden, omdater geen gaten zitten in het totaal. En dan maakt hetniets uit of het 2% of 2,5% wordt. Dat is wel 25%betere honorering en daar kun je wel 5% beter voordenken.Rob Huijben: Vroeger was het relatief eenvoudig.Veel constructies werden vrij traditioneel gemaakt,de voorschriften waren dunner, er waren minderrichtlijnen op allerlei specifieke onderdelen. Het lagook meer voor de hand dat ??n bureau alles deed. Deafstemming was eigenlijk allemaal makkelijk.Tegenwoordig is het een stuk complexer. Bijvoor-beeld door specialisaties, kijk maar naar het aantalbouwmethodes. Er zijn ontwerpende constructeursdie denken ontwerpend constructeur te zijn. Maarals zij nooit in het realisatietraject de kastanjes uithet vuur hebben gehaald, dan blijven ze niet vol-doende scherp. Dan denken ze: dat ontwerp ik zo endat kan wel. Later, in de bouw, blijkt dat vaak nietoptimaal te zijn.Cees Kleinman: Als we hier praten over een con-structeur, dan bedoelen we dus die allrounder, dieontwerpt, creatief bezig is, op de bouw aanwezig is,controleert, met zijn poten in de bouw staat en dieervaring heeft. Zou je die constructeur dan ook eenspecifiek etiket kunnen geven?Rob Huijben: Dat kan van belang zijn, zeker bij watcomplexere projecten. Je hebt onervaren construc-teurs en zeer ervaren constructeurs. Het is goed omdaar in je projectorganisatie een goede rangschik-king in te maken en ook duidelijk af te spreken wiewat doet.Cees Kleinman: Zou het dan mogelijk zijn om zo'nconstructeur een verzekering te geven?Hans Pels Rijcken: In ieder geval is het de bedoelingdat partijen op de bouw verzekerd zijn van een ver-goeding voor schade als dat voorkomt. Op hetmoment dat er sprake is van wat wij noemen erva-ringsoverschrijdende technieken, bepaalt met namede constructeur wat er gebeurt. Als die de ervaringniet heeft begint daar al het glijdend vlak als het gaatom het risico. Ervaring is heel belangrijk en moetook uitgewisseld worden en dat kan feitelijk alleenmaar als je meer dan alleen contact hebt bij het aan-vaardenenhetopleverenvandeopdracht.Zekervooreen constructeur moet ook gelden dat hij zich ervanvergewist dat wat uitgerekend is, ook zo gerealiseerdwordt. We hebben het nu over het ontwerpproces endat wordt al in delen gesplitst. Ik denk dat het geheleproces van eerste idee tot en met realisatie, mis-schien zelfs daarna nog met exploitatie en onder-houd, een teamwork moet zijn en dat zou eigenlijkzo ideaal moeten zijn dat mijn werk niet meer nodigis.Cees Kleinman: Zou het dan ook aanvaardbaar zijnals je teams in stand laat oftewel gewoon lekker aankartelvorming doet?Hans Pels Rijcken: Ik denk dat constructeur en aan-nemer er dan meer aan kunnen verdienen en desal-niettemin de investeerder minder hoeft te investe-ren dan wel meer kan verdienen aan de exploitatie.Maar ja, de Europese regelgeving ligt soms watdwars.Jan Vollebregt: Wij hebben een woningbouwgroep(Waarde-Riant) die werkt met vaste onderaanne-mers, vaste co-makers, met vaste prijzen ook. Datgeeft een ingeslepen team en dit levert weer veel ren-dement.Hans Pels Rijcken: Faalkosten kunnen daardoorgigantisch worden gedrukt. Men heeft wel eens 15%genoemd. Als dat klopt, dan hebben we met z'n allenbehoorlijk wat te verdienen en dan kan 25% meersalari?ring voor de constructeur er makkelijk af.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pB o u w co n s t r u c t i e scement 2004 18Joop van Leeuwen:Bouwtoezicht moet ervoor zorgen dathet niet in elkaar stortV e r a n t w o o r d e l i j k h e i dHans Pels Rijcken: Het menselijk falen is oorzaak vanruim 5% van de bouwschades. Of dat het falen is vande constructeur, de aannemer of andere partijen, isechter niet te analyseren. We weten hoe groot de dis-cussies zijn over de aansprakelijkheid. Als het felwordt uitgevochten, zal uiteindelijk de rechter daar-over een oordeel vellen.Ed ten Voorde: De schuldvraag is inderdaad over hetalgemeen bijna niet te beantwoorden. E?n ding weetje zeker: als het fout gaat, komt de rekening bij deopdrachtgever terecht. Die gaat vervolgens naar deoverheid. Dan zegt de overheid: nee, ik controleer hetwel maar ik ben niet verantwoordelijk. Kom je bij deaannemer uit. Die zegt: het was geen uitvoeringsfout,maar een ontwerpfout. Kom je bij de ontwerperterecht, die zegt: Nee, dat was niet de architect, maarde constructeur. Als het goed gaat, wil iedereenmeedoen. Als het fout gaat heeft niemand schuld.Joop van Leeuwen: Mensen verwachten dat wat zekopen of hebben, goed is en in Nederland is het zogeregeld dat de overheid daarop toeziet. In 1992hebben we landelijke constructieve voorschriftengekregen. Ergens in het begin van de toelichtingdaarvan staat dat dit minimumvoorschriften zijn,maar op de dag dat ze uitkwamen zijn ze door ieder-een in bouwend Nederland gebombardeerd tot maxi-mumvoorschriften.Wijmerkentochergvaakdatmeneigenlijk maar ??n doel heeft: een stempel op de teke-ning, zodat het uitgevoerd mag worden.Woningen, kleine kantoorgebouwtjes, industriege-bieden met bedrijfsverzamelgebouwtjes en dat soortdingen, dat is gewoon ramsjwerk. Bouwtoezicht moetervoor zorgen dat het niet in elkaar stort. Als je zietwat er gebeurt: dekking op wapening, maar ookgrotere constructies; een staalconstructie die toch neteffe anders blijkt te werken en in het ontwerp was ergeen rekening gehouden met die voorspanbalkwaarop hij komt te staan. Dan moet die voorspanbalkverzwaard worden en eigenlijk komt er ook meer vande belasting op een bepaalde hoek terecht, eigenlijk isdie fundering niet eens ....... Dan denk ik, als wij erniet op letten wordt het dus gemaakt!Rob Huijben: Ik beluister van u dus ook al dat er watbetreftafstemmingencommunicatienogwelwatver-beterd kan worden. Maar hoe? Ik denk dat het te een-voudig is om te stellen: we leggen dat voortaan maarbij??nbureauneer.Datisdanwelhelder,maarikbenbang dat de praktijk zo niet werkt.Joop van Leeuwen: Ik denk dat je gezamenlijk een kwa-litatief goed product kunt maken, waarbij de overheidmisschien zelfs nog een behoorlijke stap terug zoukunnen doen. Ik geloof in certificatie, in die nieuweontwikkelingen waarin je samen tot een proces komten samen afspreekt: zo gaan we het maken, en dat hetdanookzogemaaktwordt.Danmoetdecultuurechterniet zijn: het moet zo goedkoop mogelijk en het moetop tijd klaar zijn. De helft van het aantal bouwaanvra-gen wordt ingediend met de vraag erbij: kunnen weover een week of tien beginnen? Je weet toch twee jaarvan tevoren dat je gaat bouwen?Jan Vollebregt: Bouwtoezicht is toch niet in staat geble-kencalamiteitenalsHoorn,TielenMaastrichttevoor-komen?Ed ten Voorde: Ik vind dat een onzuivere stelling. DatBouwtoezicht fouten maakt, is duidelijk. Maar je weetnatuurlijk niet wat zij inmiddels al voorkomenhebben. Waar je over praat is over hetgeen is misge-gaan. Als je dat allemaal kunt voorkomen, heb je eenperfect systeem.Jan Vollebregt: In Europa is recent een wet aangeno-men dat ook de overheid bij calamiteiten met extremegevolgen verantwoordelijkheid krijgt en de gevolgendaarvan moet dragen. Dat betekent dat in een gevalwaarbijdodenbetrokkenzijn,zoalsMaastricht,Bouw-toezichtweldegelijkverantwoordelijkheidkankrijgenen de schade daarvan op z'n bordje krijgt.EdtenVoorde:Datisookeenprimaontwikkeling,wanthet is natuurlijk een algemeen managementprincipedat je doen en controleren uit elkaar moet houden. Ikgeloof helemaal niet in zelfcontrole, dus ook niet ineenhoofdconstructeurdieopdeandereconstructeurspast. Iemand die een werk doet moet gecontroleerdworden door iemand anders die het werk niet doet.Cees Kleinman: Ik ben van mening dat alleen de ont-werpende constructeur het overzicht kan hebben.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pB o u w co n s t r u c t i e scement 2004 1 9Ed ten Voorde:Ik geloof niet in een hoofdconstructeurdie op de andere constructeurs pastHij heeft het concept ontwikkeld, hij kent de rand-voorwaarden die gesteld zijn binnen het ontwerp enis dus precies in staat om te kijken of de samenstel-lendedelenzoalszetoegeleverdworden,passeninhetconcept en de schema's. Die man moet wel degelijkeenhelecentralefunctiehebben,nietalleeneenbeetjeals Bouw- en Woningtoezicht over de bouw, maargewoon een bewaking van het totale concept. Alleende constructeur kan dat.Jan Font Freide: Ik zou ook niets liever doen dan iederwerk dat ik aanpak van begin tot eind als mijn kind tevertroetelenenoveralbijaanwezigtezijn.Opdebouwrondlopen en kijken of het echt gebeurt zoals ik hetwil. Dat kan niet meer omdat de opdrachtgevers daarminder belang aan hechten en daarvoor dus nietwillen betalen. Dat is ??n. Maar de bemoeienis van deconstructeur en de extra bemoeienis en de controlevan de hoofdconstructeur op al die co?rdinerendeaspecten,dieverminderenweldiefaalkostenvan15%.Ik vind het erg goedkoop om te zeggen: als er iets foutgaat, dan moet degene die dat gecontroleerd heeftdaarvooropdraaien.Ikdenkdatdattweeverschillendedingen zijn. Je kunt je controle gebruiken om de faal-kosten terug te brengen, maar als je iemand wilthebben die garandeert dat alles goed is en betaalt alsdat niet zo is, dan moet je naar een verzekering toe enniet naar een hoofdconstructeur.Cees Kleinman: Hoe zou je ervoor kunnen zorgendat die man eens een keer fatsoenlijk betaaldwordt? Creatief zijn en lef hebben, nee durvenzeggen? Als er weer zo'n ontwikkelaar binnenkomtdie zegt: "meneer, ik weet wel dat de prijzen 2%zijn, maar u moet het voor deze keer maar met1,25% doen en als u het niet doet, dan doet eenander het wel", dan moet je het lef hebben om tezeggen: meneer, u krijgt nog een kop koffie en danheel gauw weer de tent uit.Jan Font Freide: Wij zijn ook rund geweest door metde prijzen te stunten enkele jaren geleden, in deslechte tijden. Het gevolg was dat we 1% in de minstonden op de projecten die we voor die lage prijzenaangenomen hadden. We hadden wel veel werk.Dus toen hebben we de volgende filosofie ontwik-keld: je kunt beter failliet gaan door lekker niks tedoen dan door het heel erg druk te hebben. Sinds-dien hebben we ondergrenzen gesteld. Onze erva-ring is dat je met een beetje leegloop minder ver-liest dan wanneer je een groot project tegen een telage prijs aanneemt.O n d e r s c h e i d e nEd ten Voorde: Als ik mij van tevoren ori?nteer over dekeuze van een architect of constructeur, dan ga ikbuurten.JedenkttochnietdatikeenbureaugakiezenwaarvanBouw-enWoningtoezichtzegt:Daarhaddenwe recent niet zulke geweldige ervaringen mee?Joop van Leeuwen: Dat werkt inderdaad zo. Op eengegeven moment ken je bepaalde constructeurs die inbepaaldwerkaltijdeenbepaaldekwaliteitleveren;daarschakel je als Bouwtoezicht een tandje terug. Jebesteedt je aandacht aan mensen die je niet kent ofaan mensen die bij jou bekend zijn als degenen diehet niet altijd even goed doen.Ed ten Voorde: Dat clubje dat eigenlijk beslist om eenconstructeur in te schakelen, dat zijn er een stuk ofvijf. Daar zit een opdrachtgever in, een architect,Bouw- en Woningtoezicht. Geen opdrachtgever haalthet in zijn hoofd om langs Bouw- en Woningtoezichtte gaan.Jan Font Freide: Wat je belooft moet je ook waarma-ken. Dus als je afspreekt: dan zijn de tekeningen er,dan moet je ook waarmaken dat ze er dan zijn. Wezijn nooit te laat. We krijgen altijd wel een standje datwe te laat zijn, maar dat komt gewoon doordat je alslaatste in het rijtje zit. In de bouw beginnen ze metonze tekeningen.Ed ten Voorde: Ik moet eerlijk zeggen: dat gezeur overdie prijs, dat gaat helemaal nergens over. Je moet hethebbenoverhetproduct.Enalsjehetoverhetproducthebt, dan komt die prijs vanzelf. Dus laten wij ophou-den daarover te zeuren. Laten we nadenken over watvoor een product we eigenlijk hebben en hoe we datkwijtraken. Dat lijkt mij een veel zinniger discussiedan "ik word onderbetaald". Hoe kun je op ??n ofandere manier je vak upgraden? Hoe kun je je vakbeteruitoefenenenwathebjetebieden?Endaarhoorteen prijs bij.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pB o u w co n s t r u c t i e scement 2004 110Jan Font Freide:Je kunt beter failliet gaan door niks te doen dan doorhet heel erg druk te hebbenJan Font Freide: Wij klagen niet over de tarieven. Datis een misverstand. We hebben het nu over de vraagwat gewenst is wat die constructeur doet in het ont-werpen en begeleiden van de bouw. En als er geenvraag is naar een dienst zoals wij denken dat hij moetzijn, dan hoef je ook je product niet aan te passen,want dat laatste is wat wij nu aan het doen zijn. Dezediscussie gaat om het feit: is er wel of niet behoefteaan een constructeur?Ed ten Voorde: Als het voor mij als opdrachtgever eenpuzzel is om te weten wat de constructeur mij tebieden heeft, dan neem ik hem niet. En als een con-structeur geen inbreng heeft in het proces of mij nietduidelijk kan maken d?t hij een inbreng heeft, danneem ik hem ook niet.Jan Font Freide: Maar dat is naar uw maatstaven.Ed ten Voorde: Ja, maar ik betaal de rekening toch, ofniet?Jan Font Freide: Niet alleen, want die mensen inMaastricht hebben een andere rekening betaald. Diediscussie is hier gaande. Wat moet die constructeuraanbieden?Cees Kleinman: Toch trek jij nu de conclusie dat jegewoon moet zeggen: geen gezeur, ik vind dat eenechte constructeur dat en dat moet doen. En als jedatnietdoet,danmoetjemaareendeurvoorbijgaan.Daar zijn wij te goed voor. Maar je zult toch meermoeten doen dan alleen goed werken. Je zult ook jeimago moeten verbeteren.Ed ten Voorde: Als je kijkt naar de invloed van de auto-matisering, en met name internet, dan zie je datbemiddelende functies gaan verdwijnen: de make-laar, de reizenverkoper enz. Datzelfde verschijnselgaatookinhetbouwprocesoptreden.Ikdurfdevoor-spelling te doen dat diegene die straks in staat is omhet beste het regisseurschap met behulp van auto-matisering uit te oefenen en het daarmee goedkoopdoet, degene zal zijn die overleeft.Jan Vollebregt: Even terug naar ons vakgebied. Onderdruk van de honoraria hebben de ingenieursbureauszelf besloten wat minder te gaan doen. Via bestekkenzijn allerlei taken bij de aannemer gelegd en ??n vande middelen is de keuze voor prefab. Als je als con-structeur hiertoe gedwongen wordt, dan moet jezorgen dat de prefab leverancier niet alleen vloer ofwand,maarhettotaleskeletaanbiedt.WantwaarpartijA stopt, neemt partij B het geheel over en loopt het alseen trein. Als je echter mengt, moet je er continu bij-blijven, want anders gaat het constant mis en kan hetop allerlei fronten alsnog in duigen vallen. Dan is destabiliteit niet verzorgd omdat de details niet kloppen.De organisatie moet zodanig zijn dat het voor alle par-tijen duidelijk is wie voor wat verantwoordelijk is.Rob Huijben: Je moet gewoon openstaan voor ver-schillende samenwerkingsvormen. Enerzijds is hetpraktisch en wenselijk dat het aantal bureaus bij eenprojectnatuurlijknietgruwelijkgrootis,wantdankunje wachten op de problemen; anderzijds moet jegewoon een open mind hebben. Bijvoorbeeld eengoed ingenieursbureau voor constructies kan allerleiopdrachtgevers hebben. Opdrachtgevers in de vormvanprojectontwikkelaars,maarnetzogoedindevormvanaannemersendanbenjeookconstructieadviseur.Dan heb je alleen het voordeel dat je directer met dieuitvoerende tak kan samenwerken.Cees Kleinman: Ik beluister eigenlijk twee sporen.E?n is de constructeur als regisseur van het con-structieve concept, dus een centrale spil. Het andere- zoals voorlopig ook nog wel gebouwd zal blijvenworden - is de constructeur die eveneens het conceptvan voor naar achteren in de gaten houdt, bijstuurten ontwikkelt, maar dat in de eigen organisatie doet.Dat hoeft geen andere persoon te zijn. Dan denk iknog dat je dat zou kunnen centraliseren. Het enebureau legt zich toe in een niche van het hele procesen een ander in een niche van alleen maar die cen-trale regisseur en dat doe je met zeer hoogwaardigeconstructief ontwerpers.Daarnaast is het absoluut noodzakelijk dat de con-structeur wat extroverter wordt. Het wordt tijd datwij een keer de cirkel doorbreken en extroverter naarbuiten in een ander geleding gaan en niet alleen vooronszelf bezig zijn. Want wij weten wel dat we hethartstikke goed doen, maar nu heeft niemand daareen boodschap aan. A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pB o u w co n s t r u c t i e scement 2004 1 11Rob Huijben:Je moet gewoon openstaan voor verschillende samenwer-kingsvormen en bijbehorende verantwoordelijkheden