A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pMater ia l encement 2000 1 5Beton in de 21ste eeuwVRIJ VORMGEVENMETBETONHans FuchsWelke eigenschappen moet betonbezitten om er in de 21ste eeuw echtvrij mee te kunnen vormgeven? Dievraag legde Cement voor aan drieconstructeurs, vier architecten eneen wetenschapper. Hun meningenen verwachtingen over beton in detoekomst liggen vaak verrassenddicht bij elkaar. Het beton van straksmoet kneedbaar, vloeibaar en aai-baar zijn, met een wapening vanvezels en een hogere kwaliteit zicht-beton. Meer private buitenissig-heden die worden geopperd zijn devolledige integratie van beton englas, biologisch afbreekbaar betonen een bekisting die oplost in hetniets.M e t b e t o n d e 2 1 s t e e e u w i nCement schrijft al meer dan vijftig jaar over beton. Van uw vakbladbent u gewend de laatste ontwikkelingen op betongebied voorgeschoteldte krijgen. Dit keer gaan we wat verder. Zo aan het begin van hetnieuwe millennium gunnen we u een kijkje in de volgende eeuw.Onder het motto `met beton naar de 21ste eeuw, een bekend bouw-materiaal met nieuwe aspecten' hebben we een aantal mensen uit debetonwereld gevraagd een artikel te schrijven. Dit leverde een gevarieerdtoekomstbeeld op over beton. Over het materiaal zelf, de productie ende verwerking ervan in betoncentrales, -fabrieken en op de bouwplaats.Over duurzaamheid en niet te vergeten over vormgeven met beton.Vier architecten, drie constructeurs en een wetenschapper filosoferenover de vraag welke eigenschappen beton moet bezitten om er in de21ste eeuw echt vrij mee te kunnen vormgeven. Of het geschetstetoekomstbeeld ook werkelijkheid wordt, de tijd zal het leren. Het is alsrijden door een tunnel: in de verte zie je een vaag lichtpuntje. Pas alsje de tunnel door bent, is de werkelijkheid daar.Redactie1 | Jouke Post pleit voorde terugkeer van prefabbetonelementen in degevelVoor het beton van morgen zijn het heden en hetverledenvaakrichtinggevend.Datblijktwelwanneerde architecten Jouke Post, Jan Pesman, JeanneDekkers en Jo Crepain wordt gevraagd naar vrijvormgeven met beton in de 21ste eeuw. Jouke Postvan XX Architecten propageert de wedergeboortevan een oud industrieel product: `Het prefab gevel-element van beton is een beetje in de vergetelheidgeraakt. De terugkeer van dat element zou een goedeontwikkeling zijn. Met moderne toeslagmaterialenis een goede textuur en uitstraling van zo'n elementgeen enkel probleem meer.' Ook de constructeursRob Nijsse, Rob Hoogenboom en George Henkensen wetenschapper Leo Wagemans vinden houvast inheden en verleden. Rob Nijsse van ABT beschrijftbeton dat over de grenzen van vandaag reikt: `Meertreksterkte en meer dwarskrachtbelasting, dat zouaantikken in de maakbaarheid met beton.' Gisterenen vandaag zijn sterke referenties voor het beton vanmorgen.Als vrij vormgeven de inzet is, lijken twee elemen-ten uit de hedendaagse betonbouw rijp voor eenverandering: de wapening en de bekisting. GeorgeHenkens van Aronsohn: `Beton zonder wapening isminder dan plastic. Maar staal toevoegen is arbeids-intensief en sloop van een gebouw in gewapendbeton is een omvangrijke klus. Hoe verbeter je diesituatie? Je kunt de wapening gelijkmatiger verde-len, bijvoorbeeld door staalvezels. Maar dan ontstaateennieuwprobleem;devezelsstekenaanallekantenhet beton uit.' Ook Jouke Post noemt vezels als alter-natief,maarbijhemzijnzevankunststof:`Eenwape-ning van bijvoorbeeld koolstofvezels zorgt voordunner beton. En dunner beton betekent minderdekkingenmakkelijkervormgeven.'Problemenmethet milieu zijn er niet, aldus Post: `Je zou het betonals het ware van de vezelmat af kunnen schudden.'Ook met de bekisting moet het in de toekomstanders. Dat vindt althans hoogleraar Leo Wagemansvan de TU Delft. Hij noemt de conventionele bekis-ting een belemmerende factor als het gaat om vrijvormgeven: `Beton moet altijd in een vorm wordengegoten, of het nu yoghurt is zoals hsb of zvb, of juistgortdroog. Vrije vormen vragen om flexibele bekis-tingen of om bekistingen die oplossen. Een anderemogelijkheid is het gebruik van spuitbeton. Maardaarvoor geldt de beperking dat er altijd een onder-grond nodig is om het tegenaan te spuiten.'B o e t s e r e nNiet iedereen zoekt de vrijheid in vezels of een futu-ristische bekisting. Een voor de hand liggend alter-natief is beton nieuwe materiaaleigenschappengeven, bijvoorbeeld kneedbaarheid. Rob Nijsse voelter wel iets voor: `Het zou mooi zijn als beton zoukunnen worden bijgewerkt na het verwijderenvan de bekisting. Vertragers in het beton zouden datbijsculpturen dan mogelijk moeten maken.' OokWagemans ziet wel wat in het kneden van beton:`Denk aan de twee componenten die je gebruikt bijhet repareren van een auto. Je kunt blijven knedentot dat dramatische moment dat de materie hardwordt.' Overigens is niet iedereen overtuigd van eentoekomst met kneedbaar beton. Henkens is scep-tisch: `Beton met vervormbare eigenschappen vraagtom een supplement, een gelijkmatig verdeelde plas-tische toevoeging die het beton overal treksterktegeeft. Dat supplement bestaat niet, en op kortetermijn wordt het ook niet uitgevonden.'Architect Jeanne Dekkers is wel een voorstander vankneedbaar beton, maar zegt ook met hedendaagsbetonplastischevormentekunnenmaken:`Injever-beelding zou je beton willen kneden en boetseren,gaten snijden en wanden knikken. Maar je kunt alsarchitect zo ontwerpen dat beton die tactiele waardekrijgt. Ik heb in het Limburgs Museum te Venlo eenbetonnen wand gemaakt van honderd meter lang enzestien meter hoog, in het werk gestort en voorzienvan een zacht-oranje kleurtoeslag. Dat geeft de wandeen zachtaardige uitstraling.'A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pMater ia l encement 2000 162 | Jo Crepain vindt het gebruik van kleurstoffen zeker een verbetering3 | George Henkensbetwijfelt of beton datzowel trek- als druk-krachten kan opnemen,zonder wapeningmogelijk isIn het verlengde van kneedbaar beton ligt vloeibaarbeton.LeoWagemansmaakteenvergelijkingtussenhetgietenvanklokkenenhetgietenvanbeton;`Alsjenou beton neemt in plaats van brons, met wat vezelsvoor de trekspanning, dan kun je een mooi indus-trieel gietproces voor beton ontwikkelen. Goh, ikgeloof niet dat iemand daar ooit eerder aan heeftgedacht...'Volgens de Belgische architect Jo Crepain is vloei-baar beton niet meer ver weg: `Ik heb het geruchtgehoord dat er op de markt binnenkort een productkomt waarmee beton soepel als water wordt, zodatje er de wildste vormen mee kan maken.' VolgensNijsse is supervloeibaar beton al realiteit in de vormvan zvb; zijn bedrijf deed hiermee in 1999 de eersteervaringen op in de Koninklijke Schouwburg te DenHaag. Supervloeibaar beton vraagt volgens Nijssewel om een bijzondere bekisting: `Die moet feitelijkwaterdicht zijn.'N e r v iFilosoferend over de toekomst duikt twee keer denaam van Luigi Nervi op. Zowel voor Jouke Post alsvoor Leo Wagemans illustreert het werk van deItaliaanse architect-constructeur de vrijheden dietraditioneel beton toestaat. Wagemans: `Luigi Nervimaakte in de jaren vijftig schitterende ronde vormenin beton. Die zijn te weinig in beeld gebleven.HetKleineSportpaleisteRomeuit1957heeftschaal-elementen van 25 millimeter dik met vloeiendevormen.' Post noemt de grote overspanning in hetGrote Sportpaleis uit 1960 (ruim 100 meter): `Derge-lijke overspanningen worden tegenwoordig veelalgebouwd in andere materialen. Daar heeft betonterrein verloren.'Wagemans en Post zien Nervi's werk als een inspi-ratiebron voor de toekomst. Post: `De kwaliteit vanbeton is steeds beter geworden. Het moet mogelijkzijn om elementen te maken zoals Nervi dat deed enals ontwerper met deze elementen te componeren.'Wagemans noemt een ander aspect van Nervi'swerk: `Nervi heeft unieke geprefabriceerde vormenA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pMater ia l encement 2000 1 74 | Volgens Jeanne Dekkers geeft kleur al een zachtaardigeuitstraling aan beton5 | Luigi Nervi is de grote inspiratiebron voor Leo Wagemans.Voor het Kleine Sportpaleis te Rome ontwierp Nervi schaal-elementen van 25 mm dikte6 | Meer dan vijftig jaar geleden alweer ontwierp Nervi deze tentoonstellinghal in Turijn. Het dak,opgebouwd uit prefab elementen van beton, overspant ruim 90 metergebruikt, te vergelijken met het huidige breedplaat-concept. Dat concept zou beter kunnen worden uit-genut. Een voorbeeld van vandaag is de Alvon-wand.Die bestaat uit twee bekistingsplaten waartussenbeton wordt gestort. Zo onstaat een monolietwandin plaats van een los prefab element. Dat principezou je kunnen vertalen naar balken, gekromde ele-menten en andere bouwdelen.'Ook architect Jan Pesman van Cepezed noemt pre-fabricage als een instrument voor de toekomst:`Beton is een heel populair bouwmateriaal, maar hetwordt op de bouwplaats op een laag technisch niveauverwerkt. Met beton zou intelligenter gebouwdmoeten worden. Vervaardig elementen in de fabriekonder gecontroleerde omstandigheden, werk meteen goede architect, en met beton zijn prachtigedingen mogelijk.'Wagemans kaart nog eens het werk van Nervi aan:`Je zou de cassettevloeren van Nervi verder kunnenontwikkelen. Je legt pannen op een bekistingsvorm,je stort en na het verharden haal je de pannen weg.Dat is een leuke en slimme manier van construerendie een hoge constructievloer oplevert met weinigmateriaal.'A a i b a a rBeton zou volgens een aantal architecten en con-structeurs in de toekomst best wat vriendelijkermogen. Jeanne Dekkers: `De aaibaarheidsfactor vanbeton zou groter moeten zijn. Ik kan als architect hetrauwe van Le Corbusier best waarderen, maar demeeste mensen willen beton toch mooi en glad.De structuur van beton zou moeten veranderen endaarmee de uitstraling.' Ook Nijsse ziet wel wat inaaibaar beton: `Niet koud en hard, maar warm enzacht. Wij hebben al een keer het idee gehad omborstels mee te storten, zodat we na het verhardeneen vloer zouden krijgen met een laag omhoogstekende haren.' Het idee haalde de eindstreep niet.Nijsse noemt een andere vorm van aaibaarheid;`We zouden beton vriendelijker moeten maken voorde natuur, de bekende groene daken doortrekken inA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pMater ia l encement 2000 187 en 8 | Door Nerviontworpen cassettevloervoor het Grote Sportpaleisin Rome. Het inleggen vande wapening (links)en het eindproduct (rechts)9 | Beton kan volgens RobNijsse aaibaar worden doorhet meestorten van borstels10 | Biologisch afbreekbaarbeton is volgens Rob Nijsse goedvoor het milieu ?n het imagovan betonde wand. Ik noem de begroeide kademuur als refe-rentie. Waarom is er geen natuurbeton waar groenzich gemakkelijk aan hecht, of biologisch afbreek-baar beton in een niet-constructieve buitenzijde datlangzaam afbreekt? Dat is ecologisch goed en goedvoor het imago van beton.'Dekkers noemt de toevoeging van kleur als eenmanier om de aaibaarheid te vergroten: `Met kleurkan je beton zacht maken in de beleving, zoals in hetmuseumgebouwinVenlo.'NijsseishetmetDekkerseens: `Graffiti is soms zo slecht nog niet op een saaiegrijze betonwand. Kleur kan een bijdrage leveren inde acceptatie van zichtbeton. Kleuring via pigmentengebeurt al in de praktijk. Maar het reinigen van demengtrommel maakt het relatief duur.' Ook JoCrepain vindt kleur belangrijk: `Het gebruik vankleurstoffen zou een verbetering zijn.'Voor Crepain is het toevoegen van kleur eenonderdeel van een brede kwaliteitsverbetering. DeBelgische architect verwacht dat een kwaliteits-sprong op het gebied van zichtbeton de acceptatievan dat zichtbeton vergroot. En dat geeft architectenmeer vrijheid bij het ontwerpen: `Beton is een uniekmateriaal, een grote vinding uit deze eeuw. Met eenkleur en een goede structuur kan het een marmer-kwaliteit krijgen. In Nederland en Belgi? is helaasniet de kwaliteit te bereiken die men in Japan,Zwitserland of Duitsland haalt. In die landen zietmen beton niet louter als een utiliteitsmateriaal,maar ook als een siermateriaal. Er is bovendien eenandere aannemerscultuur.'Ook Rob Hoogenboom van Aronsohn benadrukt hetbelang van constante kwaliteit: `Architecten willenbij schoon beton de verschijningsvorm graag vast-leggen. Dan ligt het voor de hand om te streven naareen grotere beheersbaarheid ten aanzien van deesthetiek. Je moet als architect op prestatie kunnenbestellen. In de huidige praktijk is zo'n specificatiein tekst niet te geven. Vaak gebruikt men referentiesof monsters. Er zou een methode moeten komenwaarmee je de gewenste verschijningsvorm goedkan omschrijven en die aangeeft of het gewensteresultaat is bereikt.'Filosoferen heeft zo zijn aantrekkelijke kanten. Eenfilosofie mag licht zijn, zwaar zijn, afbuigen naarlinks of doorhangen naar rechts. Nijsse kiest eenonverwachte insteek wanneer hij spreekt van eengelijkwaardige samenwerking tussen beton en glas;`Beide hebben als basis silicium. Het zou mooi zijnwannneer je die twee zo mengt dat het glas integraalin het beton wordt opgenomen. Het glas zorgt danvoor transparantie maar levert ook constructief eenbijdrage. Nu is het zo dat cementwater glas aantastomdat het silicium uit beide materialen zich bindt.Latenweeerstdatprobleemtelijfgaan,endanverderkijken.' En ook Jouke Post laat, aan de autotelefoon,zijn fantasie de vrije loop: `Waarom geen vangrailvan beton? Beton kun je in iedere sterkte fabriceren.Dus ook op een sterkte waarop het omvouwt en kniktophetgevraagdemoment.Wegmetdatroestigestaaldat de automobilist begeleidt....' sA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pMater ia l encement 2000 1 911 en 12 | Toekomst-ideaal voor Rob Nijsse:glas en beton volkomenge?ntegreerd
Reacties