C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWo n i n g b o u wcement 2001 844Het was alweer de derde woning-bouwexpositie in Almere, na deMuziekwijk (1990) en de Film-wijk (1992). Over het thema hoef-dedeorganisatieditkeernietlangna te denken. De discussie diesinds enkele jaren woedt omtrent`Wild Wonen' vroeg om eengrootschalig experiment. Binneneen suggestie van maximale ont-werpvrijheid en consumentin-spraak hadden de bouwbedrijvende opgave combinaties te vindentussen seriematig en individueelbouwen.C o l l e c t i e v eo p d r a c h t g e v e r sOm de gehele wijk tijdig en in zijngeheel te kunnen opleveren, koosde gemeente voor een projectma-tige aanpak (foto 1). In het zuide-lijk deel van de Eilandenbuurtwerden `woonvelden' aangewezen.Per woonveld werd een ontwikke-laar gevraagd, die vervolgens aantwee ontwerpers de opdracht ver-strekte om een planvoorstel in tedienen.Uitdezeplanvoorstellenisuiteindelijk door de gemeente eenselectie gemaakt.Ontwikkelaars en architectenmoesten een basisontwerp cqkern ontwikkelen, met daarin dehoognodige utilitaire en sanitairevoorzieningen.Daaromheenmoes-ten aanvullende ruimten kunnenworden gecomponeerd. Het helehuis zou dan als het ware kunnenworden geassembleerd, waarbijde koper in naam de regie inhanden zou hebben. Plaatsing opde kavels werd geheel vrijgelaten.Er golden slechts drie regels:de laagbouw mocht maximaal 11meter hoog worden, een kavelmocht maximaal voor 70% wor-den bebouwd en geen huis mochthetzelfde zijn.M a r k e t i n gEen basisontwerp als vertrekpuntbiedt ontwikkelaars de mogelijk-heid enige systematiek in hetbouwproces aan te brengen. Nor-maliter kan een bouwproces pasgoed in gang worden gezet als allerandvoorwaarden bekend zijn.Als het proces eenmaal in bewe-ging is, wordt elke wijziging alsstorend ervaren. Dat geldt nietalleen ontwerpers, maar even-goed uitvoerende partijen.Vergrotingvandeinvloedvanpar-ticulieren op het bouwproces kantot gevolg hebben dat het bouw-traject onnodig gecompliceerdwordt. Het ontwerptraject duurtlanger, aangezien alle toekom-stige huurders en kopers in degelegenheid moeten worden ge-steld hun wensen kenbaar temaken. Veel tijdwinst wordt be-haaldalshetontwikkelendebouw-bedrijf de intermediaire functietussen architect en consument opzich neemt. Vrijwel zonder uit-zonderinghebbendebijdeBouw-expo betrokken ontwikkelaarsvoor deze variant gekozen.Bouwexpo 2001 `Gewild Wonen', AlmereVoorzichtige start particulieropdrachtgeverschapMet het project Eilandenbuurt in Almere Buiten is een eerste grootschaligevingeroefening achter de rug met het door staatssecretaris Remkes zo vurigverlangde particulier opdrachtgeverschap. De tijdsdruk achter de projectreali-satie stelde evenwel nogal wat beperkingen aan de inspraak van de woon-consumenten. Toch waren de eerste reacties van bouwers en kopers in hoofd-zaak positief. Enkele ervaringen op een rij.1 | Gewild Wonen kwam totstand volgens de inNederland zo beproefdeprojectmatige aanpakfoto's: Harry Noback, ApeldoornC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWo n i n g b o u wcement 2001 8 45Consumentgerichte woningbouwheeft daarmee niet alleen conse-quenties voor de productietech-niek, maar ook voor de marktbe-nadering. Het verkopen van eenwoning wordt meer en meer eenkwestie van marketing.F l e x i b i l i t e i tOm consumentgerichte woning-bouw ook voor de lagere en mid-deninkomens bereikbaar te ma-ken, is een verdergaande pre-fabricage en procesbeheersingnoodzakelijk. In dat kader is ereen trend te ontdekken waarbijbouwers om het proces te kunnenblijven beheersen, meer en meereen eigen prefab systeem gaanontwikkelen of adopteren.Nijhuis Bouw heeft in Almerehaar reeds beproefde Trento-systeem kunnen toepassen: eenprefab-betoncasco van Heembe-ton, aangevuld met de Wingvloervan BetonSon. Voor Almere ont-wikkelde FARO Architecten eenbasiswoning met allerlei kubus-vormige uitbreidingsmogelijkhe-den. Wanden die zijn ontworpenals prefab-betonportalen met eeninvulling van kalkzandsteen, bie-den de mogelijkheid voor toe-komstige aanpassingen.De Koopmans Bouwgroep ont-wikkelde samen met de Architec-ten Cie. speciaal voor de Bouw-expo het `Multiple Choice'- sys-teem (foto 2). Het casco is eencombinatie van hout (gevel) enstaal (draagconstructie) in eenrastervan0,3x0,3m2.Dehiermeegebouwde woningen zijn ook inde toekomst eenvoudig aan tepassen, zowel in de breedte als inde diepte.Andere systemen, zoals de hou-ten Slimfitwoningen van VDM,naar een ontwerp van SVP Archi-tectuur en Stedenbouw, bezittenvan nature al een ruime mate vanflexibiliteit. In het geval vanSlimfit bepalen vooral de detailsde specifieke benodigde architec-tuur. Een aaneengesloten, door-lopende kern bevat alle bouw-kundige vaste delen, zoalskeuken, badkamer, toilet en trap.Voor en achter deze kern kunnenbewoners (in Almere huurders!)zelf hun woonruimte indelen envari?ren in hoogte en diepte.A d - h o c s y s t e m e nOndanks de experimentele statusvan de Bouwexpo, hebben demeeste bouwbedrijven toch voorprojectspecifieke oplossingen ge-kozen.De Zondag Bouwgroep bouwdehet ontwerp van Feekes & ColijnArchitecten als een casco vankalkzandsteen met breedplaat-vloeren. De vele grillige afmetin-gen ? alle gebaseerd op een basis-maat van 3,3 x 3,3 m2en eenhoogte van 2,80 m, waarbij ookhalve modules konden wordentoegepast ? en de prijstechnischeconsequenties daarvan, nood-zaaktendebouwertotdezekeuze.Bouwbedrijf Te Pas gebruikteverschillende materialen doorelkaar heen om het ontwerp vanArchitectenbureau MIN2 te kun-nen realiseren. Het werd een inhet werk gestorte betonnenkelder/onderhuis, met daarbovenhouten spanten, kalkzandsteenwanden en kanaalplaatvloeren(foto 3). De gevels zijn van houten stalen balken ondersteunenenkele videconstructies in degevel.2 | Het Multiple Choice systeem: een vrijwel geheel stalen skelet3 | Grachtenpanden met,hoe kan het anders,een waterdichte beton-nen kelderconstructieC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWo n i n g b o u wcement 2001 846Ook het meest in het oog sprin-gende ontwerp, de nu al in devolksmond als Kattenruggen be-kendstaande groeiwoningen vanABB Bouw en architecte LauraWeeber, is een bouwsel vanverschillende materialen. Stalenspanten met breedplaatvloeren,kalkzandsteen wanden, bakste-nen zijgevels en houten kopge-vels, vormen het skelet van eenontwerp met als basis een hoogkerndeel van drie segmenten, uit-breidbaar met maximaal drielagere segmenten. Bij de invul-ling van het casco stond verkrijg-baarheid van materialen voorop:bewoners moesten hun woningin de toekomst eenvoudig zelfkunnen uitbreiden.Wilma heeft verschillende syste-men onder de loep genomen omhet ontwerp van Claus en Kaanarchitecten te kunnen bouwen.Kalkzandsteen viel af omwille vande stabiliteit en gietbouw werd teduur vanwege het vele bekis-tingswerk dat de inpandige nis-sen zouden opleveren. De tweeclusters van twintig woningenzijn uiteindelijk voor 99% uitprefabbetonopgetrokken(foto4).ERA heeft voor de door CarelWeeber ontworpen, in Ameri-kaans-koloniale stijl opgetrokkenvrijstaande woningen gebruikge-maakt van prefab wandelemen-ten van cellenbeton, met daaropkanaalplaten (leidingvloer vanVBI).De ruimtewoningen van VisserBouw, naar een ontwerp van UNStudio, ten slotte, zijn gebouwdmet ter plaatste gestorte wandenen breedplaatvloeren. De uitkra-gingen worden gevormd doorstalen liggers met daarop kanaal-platen. De opbouw is van hout(foto 5).B o u w m a t e r i a l e n o v e r z i c h tWoningbouwsystemen waarinbeton het belangrijkste bouwma-teriaal is, hebben vooral in deperiode van de grootschalige in-dustrialisatie in de jaren vijftig enzestig een grote bloei meege-maakt. De verdergaande indivi-dualisering en de tendens naarkleinschaliger projecten die delaatste twee decennia kenmerk-ten, hebben de toepassing vanhet materiaal onder druk gezet.Bouwsystemen op basis van kalk-zandsteen en hout waren aan-zienlijk flexibeler en verwiervenin korte tijd een flink deel van dewoningbouwmarkt. De laatste ja-ren is daar ook staal als concurre-rend bouwmateriaal bijgekomen.De betonindustrie, zowel giet-bouwalsprefab,probeerteendeelvan het verloren gegane terreinterug te winnen, door bij deverdere ontwikkeling nog meerTabel 1 | De bij projecten van de Bouwexpo Gewild Wonen toegepaste constructiemethodennr. aannemer aantal casco1 ABB 21 staal/breedplaat2 Nijhuis 28 prefab beton2a Moes 22 gietbouw (tunnelen)4 Te Pas 26 hout/kzs/kanaalplaat5 ERA 7 cellenbeton/kanaalplaat6 VDM 25 hout7 Kingma Bouw 18 kzs/staal/breedplaat8 Hein Schilder 24 kzs/breedplaat8a Hein Schilder 27 gietbouw (tunnelen)9 Koopmans 18 staal/metal stud9a Koopmans 50 gietbouw (tunnelen)10 Wilma 40 prefab beton11 Joustra 31 kzs/kanaalplaat11a Joustra 16 betonbak/hout12 Rehorst 34 gietbouw (wanden)/breedplaat13 Verwelius 30 kzs/breedplaat13a Verwelius 21 gietbouw (wanden)/breedplaat14 Visser 48 gietbouw (wanden)/breedplaat15 Trebbe 24 gietbouw (wanden)/breedplaat16 Zondag 30 kzs/breedplaat16a Zondag 23 gietbouw (tunnelen)totaal 5635 | Betonnen casco's; over-stekken gemaakt meteen lichte opbouw-constructie4 | Zelfs de gevels van dezerijwoningen zijn vanprefab beton, met hout-nerfstructuurC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWo n i n g b o u wcement 2001 8 47de nadruk te leggen op het eco-nomisch kunnen realiseren vannu ook kleine series. Een over-zicht van de op de Bouwexpo inAlmere gebruikte bouwmateria-len (tabel 1, fig. 6):Ter plaatse gestort betonDe casco's van vier van de vijfappartementencomplexenzijnge-heel gerealiseerd in gietbouw(tunnelbouw); in het vijfde com-plex bestaat de constructie uitgietbouwwanden in combinatiemet breedplaatvloeren. Ook ineendrietallaagbouwcomplexenisvan deze combinatie gietbouw-wanden met breedplaatvloerengebruikgemaakt. In totaal komtdit neer op 44% van de woningen.Prefab betonTwee bouwers hebben ervoorgekozen het casco geheel uitprefab beton op te trekken (12%).In ??n project zijn prefab cellen-betonwanden gecombineerd metkanaalplaatvloeren (1%).Een bijzonder project vormen deprefabbetonnenwoonarken(3%).KalkzandsteenDe combinatie van kalkzandsteenstapelbouw met kanaalplaat- cqbreedplaatvloerelementen is doorvijf bouwbedrijven ingezet (25%).Kalkzandsteen is verder nog intwee projecten toegepast in com-binatie met staal en hout (7%).Overige materialenHout is eenmaal toegepast (5%),evenals staal (3%).Op het eerste gezicht lijkt betondus ook voor consumentgerichtewoningbouw een populair bouw-materiaal te zijn. Nader onder-zoek moet echter uitwijzen inhoeverre deze bewering daadwer-kelijk stand kan houden. Langniet ?lle consumentenwensenzijn namelijk in Almere vervuld.Sommige van de hier toegepastebouwmethoden stonden voorafaan of tijdens de bouw meerinspraak toe of hebben ook detweede bewoner meer keuzemo-gelijkheden te bieden dan andere.Ongetwijfeld zal ook de kostprijsvan de keuzevrijheid een rolspelen.N a v o l g i n gDe Bouwexpo 2001 heeft duide-lijk gemaakt dat consumentge-richte woningbouw zich nog dui-delijk in het beginstadium vanhaar ontwikkeling bevindt. Klan-ten zijn nog niet echt gewend aanhunplotselingevrijheidenkiezenvaak voor de `veiligste' oplossin-gen. Voor architecten is de vrij-heid in ontwerpen en het loslatenvan harmonie menigmaal eenopgave. Bouwbedrijven zijn nogniet altijd ingespeeld op de orga-nisatorische en logistieke gevol-gen die de flexibele ontwerpenmet zich meebrengen. Ook de(on)mogelijkheden van de ver-schillende bouwmethoden zijntot op heden nog onvoldoendeover het voetlicht gekomen. Enten slotte is ook gebleken datGewild Wonen op gespannenvoetstaatmethetgeldendeBouw-besluit.Willen we ervoor zorgen dat con-sumentgericht wonen in de toe-komst gebruik wordt, dan zit erniets anders op dan te leren vanproject tot project, zoals we dat inde bouw eigenlijk altijd hebbengedaan. In Almere is aangetoonddathetopzettenvangrootschaligeexperimenten te strenge rand-voorwaarden oplegt in tijd enproces. De partijen hebben nau-welijks iets van elkaar kunnenleren. Het zou toe te juichen zijnals alle betrokken partijen openover hun eigen leertraject durvente communiceren. Henk Wapperom6 | Overzicht van projectGewild Wonen6157113 8 16 2 959a148a13a16a 2a31211104
Reacties