I I_MA:_I_ERIALE_N ----_VLIEGAS, SLAK ENNATUURLqKEPUZZOLANENVERSLAG VAN HET 4E CANMET/ACI CONGRES, ISTANBUL 1992Dit, voor de vierde tnaal georganiseerde congres, vortnt een onttnoetingsplaats voordegenen die zich bezighouden tnet vulstoffen in beton. Tijdens het congres werdbevestigd dat Nederland in het benutten van reststoffen als vulstofin beton, eentoppositie in de wereld inneetnt. Ook bleek dat in veel landen de druk otn hetbenuttingspercentage te verhogen, toeneetnt. Voor de reststoffen zoals die in de titelvan dit artikel zijn genoetnd, vortnt beton de belangrijkstetnarkt.OP het congres viel een aantalnieuwe aspecten te beluis-. teren. Uit twee lezingen bleekdat bij hoge-sterkte beton met een zeerlage water-cementfactor ? 0,4) ersprake is van een autogene krimp (ookwel hydratatiekrimp genoemd), die totvermindering van de uitwendige di-mensies leidt. Tot nU toe was aangeno-men en waargenomen dat cement bijhet hydrateren weliswaar krimpt, maardat dit slechts tot een vergroting van hetvolume aan capillaire pori?n leidt zon-der significante verandering van de di-mensies van betonprodukten. Bij lagewater-cementfactor blijkt dat dit nietlanger het geval is. Belangrijk is verderdat het gebruik van silicafume de auto-gene krimp aanzienlijk vergroot.Bij verhinderde vervorming kan ditnaast de hydratatiekrimp, een belang-rijke bijdrage geven tot de intern opge-bouwde spanningen en gemakkelijk totscheurvorming leiden.Uit Noors en Nederlands onderzoekmet devastestofMAS-NMRtechniekisgebleken dat puzzolanen als silicafumeen metakaoline de reactie van portland-cement aanvankelijk versnellen, maaruiteindelijk een minder grote hydrata-tiegraad van het cement tot gevolg heb-ben. Dit wordt geweten aan self-dessi-cation, ook wel imbibitie genoemd. Ditishet effectdatdoor reactie metwater ereen 'zelfdroging' optreedt, waardoor naverloop van tijd onvoldoende water be-schikbaaris voorverdergaande hydrata-tie. Ook wordt de ondoorlaatbare ce-mentsteenstructuur die met deze reac-tieve puzzolanen ontstaat, wel als oor-zaak genoemd; water kan daardoor hetcement niet meer bereiken.Uit hetzelfde werk blijkt dat silicafumeen metakaoline, in tegenstelling tot hetCement 1992 nr. 10cement, wel verder reageren. Vooralmetakaoline blijktdaarbij eenkrachtigepuzzolaan te zijn. Bij 20% cementver-vanging blijkt dit binnen 28 dagen vol-ledig te hebben gereageerd. Het veellangzamer reageren van poederkool-vliegas werd in deze studies bevestigd.Uit een aantal lezingen bleek dat meta-kaolineeen krachtige puzzolaan is. Zowordt de duurzaamheid van glasvezel-versterkt cement sterkverbeterd, omdatvrije kalk radicaal wordt verwijderd ende zuurbestandheid van beton kanwor-den verhoogd. Deze uit een kaoline-rij-ke klei geproduceerde stofzou wel eenseen belangrijke rol in de betontech-nologie kunnen gaan spelen, mede om~dat de produktie van het momenteelpopulaire silicafume, gering is.Er was veel aandacht voor betonsamen-stellingen met een hoog vliegasgehalte(high volume fly ash). Daarbij gaat hetom lage cementgehaltes (vanaf 150 kgfm3) en hoge vliegasgehaltes (bijvoor-beeld 60% van het totaal aan cement envliegas). Met behulp van een super-plastificeerder wordt de hoeveelheidwater beperkt gehouden, wat tot goederesultaten leidt. Alleen de vorst~dooizoutbestandheid lijkt onvoldoende. InCanada en de USA wordt hiernaar veelonderzoek verricht.Het positieve effectvan vulstoffen op depermeabiliteit en daarmee de indrin-ging van chloriden, werd uitvele onder~zoeken bevestigd. De invloed op devorst-dooizoutbestandheid blijft on-duidelijk. In enkele bijdragen werd ditaspect als een probleempunt be-schouwd bij vliegasmengsels. Naderon-derzoek is gewenst. Bij dezelfde druk~sterkte blijkt het effectop de carbonata-tiesnelheid gering; wel blijkt het carbo-natatieproces op het beton zelfbij port~landcement een positief effect te heb-ben op een aantal eigenschappen, zoalstot 100% meer sterkte, maar ditpositieveeffect neemt afbij gebruikvan vulstof-fen en een zelfde druksterkte (v??r car-bonatatie) van het beton.Uit een aantal onderzoeken bleek devergrote gevoeligheid voor de nabehan-deling bij toepassing van vulstoffen. Bijpoederkoolvliegas kan dat worden ge-weten aan de verhoogde water-cement-factor en de traag op gang komendepuzzolane reactie. Bij silicafume-hou-dend beton lijken de reeds genoemdeself-dessication en verminderde bleed-ing een belangrijke rol te spelen.In eenaantal papers uit met name Oost-EuropaenChinawerd ookaandachtbe-steed aan alkali-geactiveerde slakce-menten, waarbij naast hoogovenslakookvulstoffenals poederkoolvliegase.d.werden toegepast. Dit concept, dat ookin Nederland in de belangstelling staat,kan tot een cement leiden met een ver-minderde energiebehoefte, hoge aan-vangssterkte enbeterezuurbestandheid.Het verbeteren van de kwaliteit vanpoederkoolvliegas door zeven enz., staatin de belangstelling en blijkt zoals ondermeer uit onderzoekvanKEMAnaarvo-ren kwam, tot een hogere kwaliteit tekunnenleiden. In eenJapans onderzoekwerd vliegas gebruikrals grondstofvooreen zeer f~ne vulstofvia een smeltpro-ces. Uithetonderzoekblijktdat, door devliegas zeer f~n te malen, eigenschap-pen haalbaar zijn die vergelijkbaar zijnmet die van silicafume.prof.drJ.Bijening.C.Souwerbrendr.ir.H.Cornelissen51