? woningbouw ? constructief ontwerp?ir.J.H. Versteegen, Pieters Bouwtechniek DelftAan de ErasmusweginDen Haag zijn vier prefab woontorens gerealiseerd met in totaal184woningen. Doornauwoverlegbinnen hetbouwteam ishetoorspronkelijk ontwerpombudgettaire redenen van in het werk gestort beton 'omgebouwd' tot een, op de kelder enfundering na, prefab-betongebouw.VIERWOONTORENSERASMUSWEGDEN HAAGVAN EEN IN HET WERK GESTORTE RUWBOUW NAAR BIJNA VOLLEDIG PREFABCD Plattegrond 3e t.m. Be verdiepingDe torens zijn opgebouwd uit twee bouwde-len, te weten: een rechthoekig blok aan deErasmusweg en een gebogen 'deel' aan dezijde van de sportvelden (fig. l).lnhet recht-hoekige blok bevinden zich per bouwlaagtwee woningen, in het gebogen blok drie.Beide blokken verschillen in hoogte. De ge-vels bestonden in het eerste ontwerp uitbaksteen aan de Erasmusweg en zink aande zijde van de sportvelden.De vier woontorens zijn gesitueerd aan deErasmusweg, een vierbaansweg dwars doorDen Haag Zuid, met aan de achterzijdesportvelden. Tussen de sportvelden en detorens ligt een sloot, die enkele meters isverplaatst om de torens te kunnen realise-ren. Elke woontoren bevat 46 woningen. Debergingen zijn in hetsouterrain geplaatst. Dewoontorens liggen ongeveer 2,5 m verdieptten opzichte van de Erasmusweg. In het ver-laagde deel tussen de woontorens zijn deparkeerplaatsen gesitueerd, zodat dezevanaf de Erasmusweg niet zichtbaar zijn.Constructief OntwerpEerste OntwerpDe torens waren in het eerste constructieveontwerp opgebouwd uit wanden van in hetwerk gestort beton met voorgespannenbreedplaatvloeren, in verband met de groteoverspanningin hetrechthoekige bouwdeel.De vloer was ontworpen als ligger op tweesteunpunten, omdat het middengebied inheteerste ontwerp een niet-ge?soleerde bui-tenruimte betrof. De vloeren zouden dan na-melijk niet over meerdere steunpunten kun-nen worden doorgestort. De 'beide' bouwde"len (rechthoekig en gebogen) waren afzon-derlijk gestabiliseerd, omdat de vloeren inhet middengebied geen koppeling tussende beide bouwdelen maakten.De liftwas in hetgebogen deel gesitueerd enverzorgde daar in combinatie met dwars-wanden de stabiliteit in langsrichting. Delangsgevel was niet-dragend uitgevoerd.Het rechthoekige deel (zonder lift) werd ge-stabiliseerd door ??n dwarswand, gekop-peld aan de dragend uitgevoerde langs-wanden(gevels), zodat een H-profiel ont-stond.Dit traditionele ontwerp bracht een voor ditproject te lange bouwtijd met zich mee, vaakeen belangrijke oorzaak van budgetover-schrijding. Om dit laatste te voorkomenmoest daarom in ieder geval de bouwtijdworden verkort. In eerste instantie is ge-dachtaan een dubbele bouwstroom, waarbijtwee torens werden opgetrokken. Dit brachtde bouwtijd terug van 435 werkbare dagennaar325 werkbare dagen (schema's 1 en 2).Door de relatief lastige vorm van het gebouwmet de gebogen gevel lag prefab niet directvoor de hand. Toch is dit alternatief door dearchitect, aannemer en constructeur gron-dig onderzocht, omdat de bouwtijd ook bijtwee bouwstromen nogte langwas. Doordater vier gelijke torens moesten worden ge-bouwd, bleek er toch een redelijke mate vanrepetitie aanwezig te zijn. Door aanpassing.'?619012400? 3810 CV69903810 ?12400651012 CEMENT1998j4"'NIIINI..,.............I";nak aan vloerplaatondersabelen20~320A)l?X90X 150 X~? Aangestorte trekband( /I (I 150IIIIIIIIIIIIIIoNonorn?>"'N~wandX115f~-~ ~~~T"~-150Stekken t.b.V. doorkoppelingI 320/ XCl1ol/90v120r~ ? 71 /j 7040 sr ;(90 v95 vy2571 /1Stekken t.b.v. koppeling vloer/wando Koppeling van wanden en vloeren? Inkassing in gevelelement ten behoevevan oplegging vloerplaatDetailleringIn het prefab ontwerp is vooral aandacht be-steed aan de verbinding tussen de wand enprefab vloerelementen, die zijn uitgevoerdals massieve elementen. Ook een kanaal-plaatvariant is beschouwd, maar in verbandmet de geluidseisen tussen dewoningen ende lastige detaillering is hiervan afgezien.In overleg met de prefab-betonleverancierZ?n de aansluitdetails ontwikkeld. In de dra-gende gevels z?n inkassingen gemaakt waarde vloer met nokken invalt (fig. 2). De sa-menhangvan de vloeren is gerealiseerd meteen trekband, die in het werk is aangestort(fig. 3). Met stekken en haarspelden z?n dewanden en vloeren met elkaar verbonden(fig. 4). Tevens z?n de elementen afwate"rend gedetailleerd, dit in verband met even-tueellekkende kitnaden.Tweede OntwerpZowel het bouwkundig als het constructiefontwerp moesten dus worden aangepast.Door constructief overleg tussen de archi-tect, aannemer, prefab-betonleverancier enconstructeur is het ontwerp geschikt ge"maakt om in prefab uit te voeren.Alle gevels moesten worden uitgevoerd inprefab-beton en als sandwichpaneel, zodatde buitengevel direct gereed zou z?n. Hier-mee werd het inzetten van steigers voorko-men. Van belang was verder zoveel mogel?krepetitiein de prefab wand- en vloerelemen-ten te verkr?gen en zo groot mogelijke ele-menten te maken. Het grootste vloerele-ment meet nu 11 x3,2 m.Een b?komend voordeel van prefab was eenhogere betonsterkteklasse, waardoor deniet-woningscheidende wanden slankerkonden worden uitgevoerd.De architect heeft een nieuw ontwerp ge-maakt in prefab-betongevels, waarb? hetbaksteen en de zinken gevel z?nkomen tevervallen. Zowel de dragende als de niet-dragende gevels z?nin prefab-beton uitge-voerd.van hetconstructiefen bouwkundigontwerpzou het mogel?k moeten z?n de bouwt?d teverkorten van 435 naar 280 werkbare da-gen. Hiermee kwam het budget in zicht(schema 3).Methetvergroten van de woningen, door heterb? betrekken van het middengebied, enhet per toren b?maken van twee woningen,voldeed het plan aan het budget. Door hetgroter maken van de woningen kon immersde huurpr?s worden verhoogd.CEMENT1998/4 13??-.,....:w'-'o:::.n.::.i:..:ngl:;>b;::.o::O':::.UW.:..: ----.J.uitvoeringstechniek?= -.4M ti W AA IQ '0 w! fi ibC?uwtijd : 4~5 w~rkb~ew.erkd~gen ~~ ~i i i l j ~..9l!iow11auJOjQ__,3GRONll- el HEIWERK9 RUWBOUW (wltndon I broedpI"')245 FUNDERING EN BEG. GRONDVLOER681 WERKIlI\RE WEKEN121415 AFBOUW1013 RUWE AFBOUW IV""lI"f8rl