? ? ? infrastructuurprof.ir.F.M.Sanders, TU Delft, faculteit Civiele TechniekInde afgelopen decennia is hetvervoervan personen en goederen sterkgestegen. Alsge-volg hiervan ontstonden congesties op het hoofdwegennet, de toevoerende wegen en deinvalswegen van de grote steden. De bereikbaarheid van economische centra en van es-senti?le voorzieningen is hierdoor verslechterd. Met een goede planning van de infra-structuur en een weloverwogen allocatie van de functies wonen en bedrijvigheid, kan eenbijdrage worden geleverd aan beperking van de groei van de mobiliteit, alsmede aan hetverbeteren van de bereikbaarheid.In dit artikel zal het conceptvan vervoerscorridors als ordenend principe voor de ruimtelij-ke inrichting nader worden uitgewerkt.VERVOERSCORRIDORS ALS EEN ORDENENDPRINCIPEVOORRUIMTELIJKEINRICHTINGCD Moge1?ke corridors op basis van hethuidige hoofdwegennet8Stedelijke concentraties en infrastructureleverbindingen vormen te zamen een ruimte-lijk netwerk. Vanouds waren steden onder-lingverbonden via (vaar-)wegen.ln devorigeeeuw werd dit netwerk uitgebreid met spoor-wegen. De naoorlogse ontwikkeling werd ge-kenmerkt door de opkomst van de (vracht-)auto en een sterke toename van de wel-vaart. Dit veroorzaakte een sterke spreidingvan wonen en economische bedrijvigheid,met als gevolg een toename van het totaalaantal afgelegde kilometers en het ont-staan van 'kris-kras'-bewegingen.Bij de uitbouw van het wegennetwerk werdgeanticipeerd op de ontwikkeling. Er ont-stond een fijnmazig wegenstelsel, bestaan-de uit autosnelwegen, provinciale autowe-gen en regionale wegen. Zonder congestiesbiedt een dergelijk stelsel een relatiefgoedebereikbaarheid voor alle steden en dorpen.De congesties ontstonden het eerst tussenof nabij de belangrijkste stedelijke concen-traties. Dit was mede oorzaak van verplaat"sing van bedrijvigheid naar goed bereikbareen niet-stedelijke locaties.De negatieve gevolgen van dit proces zijnevident. Genoemd kunnen worden exten-sief ruimtegebruik, versnippering van de be-schikbare ruimte, aantasting van open ruim-ten met een landelijk karakter, toename vande kilometrage met bijbehorende belastingvan de leefomgeving, beperkingen voor eenrendabele exploitatie van openbaar vervoeren grotere beperkingen van deimplementa-tie van een effectieve routekeuze en ver-keersgeleiding.Het beheersen c.q. terugdringen van de ge-schetste ontwikkeling vraagt om een sa-menhangend beleid voor de ruimtelijke in-richting en de planning van infrastructuur.Een ruimtelijk concept waarin vervoerscorri-dors worden gecombineerd met vervoerslu-we gebieden, biedt goede mogelijkhedenom de noodzakelijke bereikbaarheid vaneconomische centra te waarborgen enmaatschappelijk waardevol landelijk gebiedte behouden.VervoerscorridorsEen vervoerscorridor is een verbindende zo-ne tussen stedelijke concentraties, waarbin"nen de hoofdinfrastructuur wordt gebun-deld. Hierbij kan worden gedacht aan wegen,spoorwegen, vaarwegen, hoogspannings-leidingen en buisleidingen. Wanneer infra-structuur wordt gebundeld,kunnen de hin-derzones elkaar overlappen, zodat het (indi-recte) ruimtebeslag wordt beperkt (fig. 1).Daarnaast draagt bundeling van infrastruc-tuur bij aan het handhaven van grote aan-eengesloten open ruimten.Vervoerscorridors kunnen echter ookuit eenoogpuntvan vervoersmanagementgewenstzijn. In vervoerscorridors kunnen vervoers-stromen worden gebundeld. Dit betekentdat vervoersdiensten met een hogere fre-quentie kunnen worden aangeboden. Dit ismet name belangrijk wanneer men de keuzevan vervoer (modal split) wil be?nvloedenten gunste van het openbaar vervoer.Vervoerscorridors dienen zich niet te beper-ken tot het bundelen van infrastructuur. Inbeginsel dient al het niet-bestemmingsver-keer te worden afgewikkeld via vervoerscor-ridors. In de corridors moet daarvoor eenmultimodale infrastructuur beschikbaarzijn, inclusief transferia.CEMENT1997/7-8Ruimtelijke inpassingInfrastructuur vergt ruimte, versnippert hetland en vormt een barri?re tussen verschil-lende bestemmingen. Het verkeer belastdoor geluid en uitlaatgassen het leefmilieu,terwijl ook visuele hinder wordt veroorzaakt.In :z:owel landelijke als stedelijke gebiedenwordt daarom getracht infrastructuur zogoed mogelijk in te passen. De fysieke nood-zaak en de maatschappelijke druk voor eenzorgvuldige inpassing, nemen toe. In eenaantal gevallen heeft dit reeds geleid tot eenondergrondse aanleg.Ruimtelijke inpassing is kostbaar. Door bun-deling van infrastructuur zal in veel gevallende kosteneffectiviteit van de inpassing wor-den vergroot. Ook de effectiviteit van de in-passingsmaatregelen gerelateerd aan hetaantal verkeersbewegingen neemt toe. Deaanleg van vervoerscorridors met bijbeho-rende inpassing is met name gewenst, wan"neer noodgedwongen ecologische verbin-dingszones of landschappelijk waardevollegebieden moeten worden doorsneden.Een van de belangrijkste overwegingen omvervoerscorridors na te streven, hangt sa-men met de wens landschappelijk open ge-bieden te handhaven. Een ruimtelijk con-cept waarin vervoerscorridors worden ge-combineerd metverkeersluwe 'open binnen-gebieden', kan hieraan een bijdrage leveren.Belangrijk daarbij is, dat de verkeersbewe-gingen van en naarbestemmingen in de bin-nengebieden, direct worden afgewikkeldnaar de corridors.Doorgaande verbindingen in de open bin-nengebieden moeten worden vermeden. Devestiging van activiteiten met een verkeers-aantrekkende of -producerende werkingdient in de open binnengebieden te wordentegengegaan. Dergelijke activiteiten zoudenbij voorkeur in de corridors, nabij de knoop-punten, moeten worden gesitueerd, waarbijeen multimodale bereikbaarheid gewenstis.VervoersmanagementHettot stand brengen van vervoerscorridorshangt nauw samen met de wijze waarop hettransport van personen en goederen wordtgeorganiseerd: het vervoersmanagement.Een probleem daarbij is, dat de wensen vanenerzijds de reiziger c.q. vervoerder en an-derzijds de beheerder van de infrastructuur,niet altijd met elkaar in overeenstemmingzijn.CEMENT1997/7-8Een reiziger c.q. vervoerder wenst maximalevrijheid ten aanzien van:- tijdstip vertrek en aankomst;- routekeuze;-keuze van vervoerswijze.Debeheerdervan de infrastructuurwenstbijvoorkeur:- een benutting van de infrastructuur pertijdsperiode, afgestemd op de beschikba-re capaciteit;- een beperkte omvang van het netwerk inzowel het aantal verbindingen als in de ca-paciteit van de verbindingen, aansluitin-gen en knooppunten.De beheerder heeft daarom een voorkeurvoor bundeling van transportstromen incombinatie meteen zo groot mogelijke be?n-vloeding van de keuze van vervoerswijze,routekeuze en tijdstip van vertrek en aan-komst.In het concept van vervoerscorridors kun-nen belangentegenstellingen worden be-perkt. De vervoerscorridors dienen dan:- samen te vallen met de kortste route tus-sen de belangrijkste gebieden van her-komst en bestemming;- te beschikken over een multimodale infra-structuur met een toereikende capaciteitom van vervoerswijze te veranderen, detransferia.Voor een doelmatige afwikkeling van hetver-keer is daarbij wederzijdse uitwisseling vaninformatie tussen beheerder en reiziger/vervoerder essentieel. Zowel de beheerderals de reiziger/vervoerder dienen daarbijvolgens een rationeel beslissingsgedrag teanticiperen op de beschikbare informatie.In volgorde van belangrijkheid zijn de varia-belen die, in onderlinge wisselwerking,kun-nen worden be?nvloed:- de keuze van vervoerswijze;- het tijdstip van vertrek;- het tijdstip van aankomst.De middelen die binnen het concept voorvervoerscorridors kunnen worden aange-wend om de beschikbare capaciteit aan in-frastructuur en de gevraagde capaciteit dy-namisch af te stemmen zijn:- de beschikbare capaciteit verdelen naarvervoerswijze c.q. verkeerssoort, doormiddel van ondermeer doelgroepstroken;- de kosten van de rit, door middel van tarie-ven c.q. roadpricing;- het op de belangrijkste verplaatsingen welofniet aanwezig zijn van alternatieven bui-ten de vervoerscorridors.Op grond van het voorgaande kunnen eisenworden geformuleerd waaraan vervoerscor-ridors dienen te voldoen, wil een doelmatigvervoersmanagement ge?ffectueerd kun-nen worden. Dit zijn:- multimodale verbindingen;- dynamische verkeersgeleiding;- beschikbaarheid van (flexibele) doel-groepstroken;- voldoende transfercapaciteit binnen decorridors;- toepassing van prijsmechanismen opdoelgroepstroken en keuze van transport.De verkeersbouwkundige voorzieningenzijn, naast een adequaat informatiesys-teem, vereisten voor een succesvol ver-voerssysteem. Het moge duidelijk zijn dathet beschikbaar zijn van alternatieven bui-ten de corridors de gewenstesturingvan hetsysteem moeilijker maakt.Effectiviteit van investeringenEen belangrijk argument voor de realiseringvan vervoerscorridors hangt samen met deeffectiviteitvan de investeringen. De kosten"effectiviteit kan vanuit verschillende invals-hoeken worden beschouwd.Macro-economisch is het gewenst dat perinvesteringseenheid de hoogst mogelijkebijdrage wordt geleverd aan het verbeterenvan de bereikbaarheid van de economischecentra en dat de kosten van vervoer zo laagmogelijk blijven.De beheerdervan de infrastructuurzal waar"de hechten aan hetfeit dat per investerings-eenheid het te vervoeren aantal reizigersC.q. de te vervoeren hoeveelheid goederenzo groot mogelijk is. Daarnaastkanhet van-uit de beheerder gewenst zijn dat per inves-teringseenheid de mate waarin het ver-voersgedrag kan worden be?nvloed, zo grootmogelijk is.Voor de reiziger/vervoerder zijn vooral dekosten en de reistijden relevant. Daarnaastzal keuzevrijheid in de wijze van vervoer, als-mede keuzevrijheid in de relatie kosten ver-sus reistijd, relevant zijn. In alle gevallengeldt evenwel dat door bundeling van trans"portstromen schaalvoordelen in de kostenkunnen worden gehaald en dat vervoers"diensten met hogere frequenties kunnenworden aangeboden.Negatieve invloeden op de leefomgeving alsgevolg van verkeer en vervoer zijn onvermij-delijk. Voor de samenleving is daarom de ef"fectiviteit van mitigerende maatregelen omoverlast te beperken, relevant. Inpassingvan vervoerscorridors draagt hieraan bij.~9? ? ? infrastructuur?Conclusies1. Een voortgaande groei van de mobiliteiten een ongestructureerde spreiding van debijbehorende vervoersstromen over deruim-te zijn uit een oogpunt van ruimtelijke orde-ning, verkeersafwikkeling en doelmatigheidvan infrastructurele investeringen onge-wenst.2. Het aanwijzen, ontwerpen en realiserenvan vervoerscorridors kan een bijdrage leve-ren aan het handhaven van de bereikbaar-heid van economische centra en biedt goe-de mogelijkheden de keuze van de vervoers-wijze gunstig te be?nvloeden.3. Het afwikkelen van belangrijke vervoers?stromen via vervoerscorridors lijkt uit eenoogpunt van kosteneffectiviteit voor zowelhet vervoersmanagement als voor de land-schappelijke en stedelijke inpassing gun-stig.4. De situeringen vormgeving van de hoofd-infrastructuur is in belangrijke mate bepa-lend voor de ruimtelijke inrichting van onsland. Uitgaande van dit ordenend principe ishet noodzakelijk de meest gewenste vorm-gevingvan de hoofdinfrastructuur, het bijbe-horende vervoerssysteem en de inrichtingvan het landelijke en stedelijke gebied datwordt be?nvloed, in een duidelijke visie uit tewerken. Bij deze uitwerking zal het conceptvoor de vervoerscorridors niet buiten be-schouwing kunnen worden gelaten.niveau zijn gesitueerd. Ten slotte dient decorridor als geheel in de stedelijke omgevingte worden ingepast in plaats van de afzon-derlijkeinfrastructuur.Bij vervoerscorridorsinhet landelijk gebiedzullen de infrastructurele voorzieningen bijvoorkeur nauw gebundeld worden aange-legd, met een beperkt aantal aansluitingen.Doelgroepstroken kunnen vooralsnog wor-den vermeden. Bij het ontwerp en de aan-wending van de beschikbare investerings-middelen zullen vooral de landschappelijkeinpassing en de kruising met ecologischeverbindingszones centraal staan.Bij vervoerscorridors in stedelijke regio's zijnde aansluitingen, de transferia, de situeringen ontsluiting van bedrijvenlocaties, alsme-de het ontwerp van de verschillende doel-groepstroken relevant (fig. 2). Binnen hetdwarsprofiel van de corridor zou gedachtkunnen worden aan uitwisselstroken voorde ontsluiting van aanliggende bedrijfster-reinen, terwijl daarnaast exclusieve strokenvoor doorgaand verkeer worden aangewe-zen. Transferia zouden zodanig gesitueerdmoeten worden, dat zowel verkeer in de cor-ridor als verkeer vanuit het doorsneden ge-bied, gebruik maken van de transfercapaci-teit. Bij het ontwerp is flexibiliteit voor de(her-)inrichting essentieel. Daarnaast moetonderhoud congestievrij kunnen plaatsheb-ben.De corridors in stedelijk gebied worden vooreen belangrijk gedeelte gevormd door ver-bindingen in een tangentensysteem. Trans-feria ten behoeve van binnenstedelijke be-stemmingen en rechtstreeks ontsloten be-drijvenlocaties zijn in de corridors gesi-tueerd. Veel aansluitingen bevorderen hetgebruik van de corridor. Dit betekent even-wel, dat niet-traditionele oplossingen voorde uitwisseling van het verkeer tussen deverschillende rijstroken en de aansluitingennoodzakelijk zijn. Een doelmatig ruimtebe-slag is vereist. Dit kan betekenen dat door-gaande doelgroepstroken niet op maaiveld-lijk gebied, verstedelijkte regio's en be-staand stedelijk gebied. In het landelijk ge"bied zal de vormgeving van een Corridorvooral worden afgestemd op de landschap-pelijke inpassing, het beperken van de visu-ele hinder, alsmede op zorgvuldigekruisin-gen met ecologische verbindingszones. Inverstedelijkte regio's kan de vervoerscorri-dor een belangrijkerol spelen in de allocatievan activiteiten met een hoog mobiliteits-profiel. In bestaand stedelijk gebied zal devormgeving worden bepaald door beperkingvan de overlast voor de leefomgeving. Ineenaantal gevallen kan de aanleg van of uit-bouw tot een vervoerscorridor aanleidingzijn voor stedelijke reconstructie.8 00>0>transferium c:c: ~os;:;;:~ cvcv 0>0>E0@0~0 ~~Il~~?;;;-'l.9Het voorgaande maakt duidelijk dat de ef-fectiviteit van infrastructurele investeringenop verschillende manieren kan worden be-oordeeld. De hoge effectiviteit voor ??ndoelstelling wordt daarbij soms gecombi-neerd met een lage effectiviteit voor een an-dere doelstelling, afhankelijk van het geko"zen vervoerssysteern. Nadere analyse isnoodzakelijk om beter inzichtte verkrijgen inde effectiviteit van de investeringen, afhan-kelijk van het infrastructurele systeem datuiteindelijk wordt gerealiseerd. Een conceptwaarbij de belangrijkste vervoersstromentussen economische centra Worden afge-wikkeld via vervoerscorridors, lijkt echtereen kansrijke optie.Uitwerking en vormgevingDe verschijningsvorm van vervoerscorridorsis niet ondubbelzinnig. Deze wordt bepaalddoor enerzijds de omvang en samenstellingvan devervoersstromen die worden afgewik-keld en anderzijds door de kenmerken vanhet gebied waarin de corridor is gelegen.Binnen een corridor zijn ten minste twee vor-men van infrastructuur aanwezig en zalmoeten worden voorzien in zowel transportvan personen als van goederen. Daarnaastkan het transport van stoffen, energie en in-formatie door middel van (buis-) leidingenbinnen een vervoerscorridor worden afge-wikkeld.Ten aanzien van de omgevingskenmerkenkan onderscheid worden gemaakt in lande-o Structuurschets lengteprofiel corridorin stedelijke regio1. weggebonden activiteit2. spoorgebonden activiteit3. spoor- en weggebonden activiteit10 CEMENT1997j7-8