irJ.C. van der Plas, Ingenieursgroep Van Rossum, AmsterdamVERNIEUWINGFUNDERING CONCERTGEBOUW AMSTERDAMIIWC'~'f'IUITVOERINGSTECHNlEK IFUNDERINGENIn dit tweede artikel over het Concertgebouw in Amsterdam aandachtvoor de vernieuwing van de fundering. Rustte het gebouw tot voorkort op 2186 houten palen, thans dragen 409 Tubex-palen het gebouw.Het wisselen van fundering is het onderwerp van dit artikel, waarbijook aandacht wordt besteed aan de problemen van de oudefundering, de verrichte onderzoeken naar die fundering en hetaanbrengen van de nieuwe palen.IUTILITEITIBOUWIn dejarenvijftigvan deze eeuwwerdenenkele aanpassingen aan het gebouwverricht, met als doel meer ruimte voorde bezoeker te maken, namelijk het ge-deeltelijk onderkelderen van de gangaan deJ.W,Brouwersstraat,Tevens werd de vergane houten vloervan de zaal vervangen door een beton-vloer.Ook toen werd geconstateerd datde muren van de Grote Zaal aan zettin-gen onderhevig waren.De boven het begane-grond niveauzichtbare scheurvorming in het metsel-werk en het stucwerk werd door regel-het palenplanop gebaseerd was, werdennu spouwmuren, dus twee maal zozwaar. In de brede spouw tussen de bei~de steens muren ontstond ruimte voorde hete luchtverwarming, een voor dietijd modern verwarmingssysteem.De reeds aangebrachte paalfunderingwerd door het extra gewicht echter tezwaar belast. Snel na het gereedkomenvan het gebouw was merkbaar dat debouwmuren rondom de Grote Zaal tengevolge van deze overbelasting snellerzakten dan de overige bouwdelen.sulteerde in het uitschrijven Van eenprijsvraag. Het ontwerp van A.K. vanGendt (1835-1901) kwam als beste uitdebus.Op aanraden van de bekende architectCuypers was een stuk grond aangekochtaan de Houbrakenstraat, in hetverleng-de van de Van Baerlestraat en tot 1896deel uitmakend van-de gemeente Nieu-wer-Amstel. Het ontwerp van VanGendt overschreed het beschikbarebouwoppervlak niet, zodat men beginmaart 1885 de aanbesteding kon latenplaatsvinden.De bouw werd gegund aan J.Zuider-hoek voor een bearag van f 257.330,-.Doorsnede over een gedeelte van deoude fundering; daarnaast een van dezwaar ing~druktekespenHet bouwteam moet wel eenzucht van verlichting hebben. ge~Mk,'0,", op20juoi 1986burgemeester Van Thijn met een sym-bolischedaadhedaatstedeelvandemu-ren van het Concertgebouwop de nieu-we fundering plaatste. Het Concertge-bouw was voor verdere verzakking ge-red; wat ging hieraan vooraf en watmoet er nog gebeuren?In hetderde kwartvan de 1geeeuwont~stond in Nederland najaren van vervalen armoede een nieuw elan,wat ook ophet culturele leven in Amsterdam zijnuitwerking had. Er ontstond een drin-gende behoefte aan een nieuwe grotereconcertzaal, maar het gemeentebestuurvoelde zichdestijds nietgeroepentothetnemen van initiatieven. Het antwoordkwamvande gegoede burgerij.Beslotenwerd tot het oprichten van een voorlo-pige commissie die zich hetbouwenvaneen concertzaal ten doel stelde, wat re-De problematiekvan de bestaandefundering .Van Gendt berekende voor het gebouw2186 houten palen nodig te hebben. Nahetheiwerk en het leggenvan de funde-ring in de zomer van 1883 werd pas in1885 met de eigenlijke bouw begonnenmaar de oorspronkelijke bouwplannenI-~~~~~~~~~~~~~~.,waren in de tussentijd al veranderd.De muren van de Grote Zaal, die alssteens muur ontworpen waren, en waar42 Cement 1987 nr. 280 85 90OMTREK (CH)75701 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11- AANTAL PALE N65Er is onderzoek uitgevoerd op 80houten palen; onder meer zijn depaalomtrek en de indrukking paal-kespgemetenHet gekozen aannemingsbedrijfsplitstehet probleem in vier onderdelen:- funderingsherstel;- het scheppen van meer ruimte;- renovatie van het bestaande gebouw;- aanpassing en vernieuwing van detechnische installaties.E20'-'~18=16~14~:::J12er:e>10z:8642In het ca. 10 maanden d?rende varian-. tenoverleg werden door het bouwteamde voorstellen van Struktongetoetst aande door de directie en de constructeurBij de aannemersselectie viel de keuzeop Strukton Bouw om de volgende re-denen:- Strukton stelde een werkmethodevoor met een minimaal noodzakelijkesluiting van het gebouw;- Strukton hanteerde een vaste aan-neemsom.Behoud van het concertgebouw begonmet het aanbrengen van eendamwandschermmatig uitgevoerde opknapbeurtensteeds aan het oog ontrokken.In dejaren zeventig begon men rnet hetin kaart brengen van de opgetredenscheuren en het bijhouden van nieuwoptredende scheuren. De resultatenwerden echter nog niet openbaar ge-maakt. Het betroftoen slechts het regi-streren van de onderlinge zettingsver-schillen; elk vast meetpunt ontbrak.De zettingen gingen onverminderdvoort, scheuren werden steeds wegge-schilderd en eenonderzoek naarde oor-zaken werd nooit gedaan.De effecten werden dermate groot datmen in 1980 op verzoekvan de toenma-lige directie besloot tot een deskundigonderzoek, rnet als nevendoel meerruimte onder het gebouw te maken, tenbehoeve van faciliteiten voor het pu-bliek en de aan het gebouw verbonden,cornmerciele zaken, zoals mediaruimte.De bij dit onderzoek aangetrokken ad-viseur voor de constructie, Ingenieurs-groep Van Rossum, werd geconfron-teerd meteen situatie waarbij de zet-tingsverschillen tussen de beide gang-L..- ~~~__~_ _._-l wanden rondom de Grote Zaal reedseen waarde bereikt hadden van ca.150 mmo In het onderzoek waren devolgende punten opgenomen:- het maken van een gewichtsbereke-niug teneinde de optredende paalbe-lastingen te controleren;- een onderzoek naar de'fundering on-derdewandenvan de GroteZaal,waarzich de zwaarst belaste palen bevin~den;- reconstructie van de aanwezige hou- r-----~~---~-------ften paalfundering, voor wat betreftplaats, inheiniveau en paalafmetingenaan de hand Van het oorspronkelijkebestek;- grondonderzoek ter plaatse.De opdrachtgever formeerde eenbouwteam; vier aannemingsmaat-schappijen werden uitgenodigd om inzeer korte tijd een plan te ontwikkelengericht op funderingsherstel en onder-keldering. Bovendien moest een be-proefde techniek worden toegepast enrnocht het Concertgebouw maximaal14 maandenlesloten worden.Tegelijkertij werd in 1984 een finan-cieringscampagne gestart met als resul-taatdatinkorte tijd overheid, bedrijfsle-ven en particulieren de benodigde35 miljoen gulden opbrachten.Cement 1987 nr. 2 43geslagen metde voorgeschreven stoom-machine en een blok van minstens450 kg. De oorspronkelijke aanlegdiep-te van de bovenkant kesp bedroeg2,10 m - NAP, het grondwaterpeil werdtot 1896 gehandhaafd op 2 m - NAPwaarna het peil werd verhoogd tot hethuidige stadspeil ? 0,40 m - NAP.Wat is nu de oorzaakvan hetwegzakkenvan het Concertgebouw?Uitvoerige proefbelastingen en bereke-ningen toonden aan datinde meeste ge-vallen de paleneen kleinere veiligheids-co?ffici?ntdan 1,60 tenopzichtevanhetgrensdraagvermogen bezitten. Demeeste palen en vooral die onder dezware muren van de Grote Zaal zijn on-derhevig geweest aan zakking.Het optreden van paalbreuk is onwaar-schijnlijk. Aan de hand van metingen iseen zettingpatroon af te leiden dat nietdirect op paalbreuk wijst. Ook bereke-ningen tonen dit aan, uitgaande van eent?elaatbare drukkracht bij lange duur-belasting voor grenen palen van 8 ?10 N/mm2en voorvuren palen van 10 ?12,5 N/mm2?De indrukking van de palen in de kes~penspeeldeweleen grote rol.Terplaatsevan de zwaar belaste zaalmuren varieer-de de kespindrukkung van 50 tot150 mm, bij de minder zwaar belastebouwmuren was dit van 0 tot 25 mmoDe houtkwaliteit van kesp- en langs~hout was goed.Wordt de toelaatbare drukspanningloodrecht op de vezel op ca. 2,40 NImm2gesteld (recente cijfers 2,63 NImm2, uit metingen van oude palen on-der het Concertgebouw) blijken bij dezware muren veel te hoge spanningenop te treden.De spanningbij de minderzware murenvarieerde van 1,7 tot 3,0 N/mm2afhan-kelijk van de paaldiameter.Het draagvermogen van de houtenpalenUit de grafieken van de sonderingen ende boringen kan de opbouw van degrond ter plaatse worden afgeleid.De bovenste laag bestaat uit ophoogma-teriaal van wisselende dikte, daarondereen laag Hollandveen en een laag oudezeeklei. Tot ca. 10 m - NAP treffen wewadafzettingenaan.Tussendezewadaf-zettingenende eerste zandlaag dievanafca. 12,20 m- NAP voorkomtvinden wehydrobiakleien het basisveen. Ditbasis-veen is een dunne, moeilijk doordring-bare laagwaarop eengrootaantalvan de2186 grenenofdennenpalenzijn blijvensteken, terwijl het volgens het originelebestekde bedoelingwas om metde 12 mlange houten palen de ca. 2 ? 2,5 m dik-ke eerste zandlaag te bereiken.Destijds werden 5 proefpalen lang 15 mIUITVOERINGSTECHNIEK IFUNDERINGENInbrengen van de Tuhex-palengebeurde zowel aan buiten- alsbinnenzijdeDe resultaten van het onderzoek, o.a. deberekende, grote overbelastingen, ge-koppeld aan de bovengenoemde op-merkingen en waarnemingen, zoalscontinu en vaak versneld optredendescheurvorming, warenvoorIngenieurs-groep Van Rossum aanleiding het be-stuur en de directie van het Concertge-bouw met klem te adviseren tot herstelvan de fundatie over te gaan.Het probleem van een zakkend enscheurend Concertgebouw was niet hetenige waarvoor directie en bestuurzichgesteld zagen. De technische installatiesgesteldeeisen, aangepast aan de ontwer-pen van de architect en het akoestischadviesbureau en ingepast in het tijd- enkostenoverzicht.Tegelijkertijd werd met dit varianten-onderzoek een verf~nder en uitgebrei-der grondonderzoek verricht door hetBureau Grondmechanica van de DienstOpenbare Werken Amsterdam.zijn verouderd, de accommodatie voormusici, personeel en bezoekers laat veelte wensen over. Men kampt met eenchronisch capaciteitstekort.Een en ander laat zich illustreren metenkele cijfers; kreeg het Concertge-bouw eind vorige eeuw met 60 concer-ten ca. 60 000 bezoekers perjaar te ver-werken, heden tendagezijn deze aantal-len meer dan tienmaal zo groot.Het lag voor de hand beide problementegelijkertijd op te lossen.Een begrotingvan.de kostenhad aangetoond datbij hetfundatieherstel de uitvoering vaneenonderkeldering economisch en tech-nisch verantwoord was. VerschillendeOok in de Kleine Zaal was de kostbarewerkzaamheden, zoals hetma-scheurvonning te zien; heel hekend ken van grond- en waterkerende dam-werd de 'Bach-schenr' d ' d ht------------~-----' wan en en ontgravmgen, zou en toeal Uitgevoerd moeten worden.Fundatatieherstel c.q. vernieuwing enonderkeldering werden tenslotte ??nbegrip. Het Concertgebouw moest ge-red en tegelijkertijd gerenoveerd wor-den.IUTILITEITSBOUW44 Cement 1987 nr. 2Na ?nbrengen werden de palen metbeton gevuld. Een volgende fase betrofhet boren van gaten door defunderingsmurenConclusies- Er is waarschijnlijk geen paalbreukopgetreden en indien dit toch het ge-val mocht zijn betreft het de grenenpalen.- Het kesphout (vuren) onder de zaal-muren is bezweken, de kespindruk-king bedraagt ca. 50-150 mrn, bij eenkespdikte Van 180 mmo- Het kesphout onder de minder zwaarbelaste mnuren is niet of nauwelijksbezweken, de kespindrukking va-rieert van 0 tot 25 mmo- Door de hoge paalbelastingen onderde zaalmuren van ca. 175-185 kN zijnde palen aanzetting onderhevig, bij deminder zwaar belaste palen is dit ver-schijnsel minder aanwezig.Nieuwe palenGezien de slechte conditie van het met-selwerk van het Concertgebouw wasmen genoodzaakt de nieuwe palen tril-lingsvrij in de grond te brengen. Inprin-cipe kwamen twee paalsystemen in aan-merking, namelijkstalenbuispalen (sys-teem De Waal) en Tubex-palen.Door de goede en grote ervaring die deaannemer met de Tubex-palen heeft, isgekozen voor dit paaltype.De Tubex-paal bestaat uit een stalenbuis met aan de onderzijde een stalenboorpunt die de buis waterdicht afsluit.De paal is afhankelijk van de beschikba-re werkruimte samengesteld uit eenaantal delen (lengte 1,60 m), die stukvoor stuk aan elkaar worden gelast.Om de paalpunt op diepte te brengenwordt het buisstuk in een boortafel ge-klemd en door drukken en roteren tril-lingsvrij de grond ingeschroefd.In dit geval bedroeg de puntdiameterCement 1987 nr. 2560 mm, terwijl de buizen een buiten-diameter hadden van 356 mm met eenwanddikte van 8 mm.Totaal werden er 409 palen verwerkt,waarvan 59 stuks trekpalenmeteen toe-laatbare trekkracht van 275 kN en eenpuntdiepte van 20 m - NAP en 350stuks drukpalen met een toelaatbaredrukkracht van WOOkN en een punt-diepte van 18 m - NAP.Bij het berekenenvande nuttige paalbe-lasting is reken?ng gehouden met eenveiligheid van 2,3 ten opzichte van devermoedelijke bezwiJkb?lasting terwijltevens nog een reductiefactor van 0,8voor de gemiddelde bezwijkspanningaande puntwerd ingevoerd.Bij de bere-kening van de trekpalen werd een vei-ligheidvan 2,5 eneenreductiefactorvan0,6 aangehouden.De n?euwe palen konden uiteraard nietonder de muren en ter plaatse van dehouten palen aangebracht worden, zo-dat ze soms ogenschijnlijk willekeurigten opzichte van de bouwmuren staan.In allegevallen echter staan ze minimaal1,0 m h.o.h. van de houten palen en welom de volgende reden: door de relatiefgrote versn?jding van ca. 100 mm tussenpaalvoet en paalschacht en de schroef-bladwerking tijdens het inbrengen vande paal, wordt de grond over de gehelepaallengte sterkgeroerd, speciaal bij hetpasseren van de eerste zandlaag.Het spanningsbeeld rondom de puntenvan de houten palen wordt bij het passe-ren van de brede Tubex-paalvoet, als denieuwe palen dicht langs de oude palenzouden gaan, ernstig verstoord, waar-door een grote kans op zettingen van dehouten palen aanwezig was.Door als h.o.h. afstand 1,0 m te hanterenwas dit gevaar voor puntzetting van debestaande palen toch n?et geheel uit tesluiten. De tijd waarbinnen de belastingovergenomen zouworden op de nieuwefundering was echter klein, zodathet ri-sico aanvaardbaar was.De vernieuwing van de funderingDe vernieuwing van de fundering is inde volgende stappen te verdelen:1.Rondomhetgebouwwerdeengrond-en waterkerende damwand ingetrild.Afhankelijkvan de langs de damwand teverwachten bovenbelasting, de ontgra-vingsdiepte en hetaangrijpingspuntvande verankering werden twee damwand-profielen met verschillende lengte toe-gepast, namelijk Larssen 20 (lengte12,50 m en 14,00 m) en B.D. 25 (lengte17,25 m), hoogwaardig staal. De groot-ste stempelkracht was berekend op ca.21OkN/m.Een eis was dat het freatisch vlak buitenhet damwandscherm nauwelijks mochtworden verlaagd. Een groot aantal peil-buizen werd rond het gebouw gesi-tueerd en regelmatig werd de water-stand gemeten. Het bleek dat de dam-wand en de waterafsluitende laag vol-doende waterdicht waren.2. Binnen de damwand werd de grondafgegraven en de waterstand verlaagdtotjuist boven de bestaande houtenkes-pen zodat de kespen en de paalkoppennat bleven en men niet hoefde te vrezenvoor draagkrachtreductie als gevolg vanhet blootstellen van het hout aan delucht.3. Tegelijkertijd werden de gevels onderbegane-grondniveau op enkele plaatsenaan de zijkanten van het gebouw door-gebroken om het graaf- en funderings-materieel toegang onder het gebouw tebieden.4. De Tubex-palen werden in 3 groepenaangebracht:- buiten hei: gebouw binnen de dam-wand;- onder het gebouw (onder gangen envestiaires);- vanuit de Grote Zaal en de trappehui-zen.45Defunderingsvernieuwing in drie fasen:a. de damwand is aangebracht rondom het gebouwen de nieuwe palen zijnaangebracht (de machine staat in de Grote Zaal);b. op de nieuwe palen wordt een rooster van balken gelegd, waarmee degebouwbelasting op de nieuwe palen wordt overgebracht;c. onder de gedeeltelijk gesloopte funderingsstroken worden betonnenkelderwanden en kolommen gestort.De keldervloer is zodanig met de nieuwe palen verankerd, dat muren, kolommenen vloer de dragende functie van het balkenrooster kunnen overnemen.De redenen voor de fasering zijn:- door als maximum 80% van de bere-kende kracht in meerdere fasen aan tebrengen, is de kans dater ontoelaatba-re verschilzettingen optreden tot eenminimum beperkt;- eventuele tijdsafhankelijke invloedenop de aangebrachte kracht wordendoor de fasering gecompenseerd;- onderlinge be?nvloeding van de vij-zelkrachten worden door de faseringuitgevlakt.De reden dat de vijzelkracht maximaal80%inplaats van 100%van de berekendeneerkomende kracht bedroeg, was datmen niet het gevaar wilde lopen het be-treffende bouwdeel omhoog te vijzelenwaardoor scheurvorming in het metsel-werk zou ontstaan.Het vijzelenOm het gewicht Van het bouwwerkstapsgewijs over te brengen van de oudeop de nieuwe paalfundering, werdentwee typen vijzels toegepast hydrauli-sche vijzels en platte vijzels (Freyssinet).De krachten die door de hydraulischevijzels in het stalen balkrooster wordenopgewekt, worden in meerdere fasenaangebracht, nl. .1efase, tot 30%van de berekende kracht;Ze fase, tot 60%van de berekende kracht;3e fase, tot 80%vande berekende kracht.Voor het boren van de palen door devloer van de Grote Zaal moest het Con-certgebouw gedurende 16 dagen wor-den gesloten. Dit was dan ook de enigeecht merkbare hinder die de aannemerhet orkest en de bezoekers bezorgde.5. Horizontaal door de muren werdenop de juiste hoogte gaten geboord. Depalenwerdenvoorzienvanwapeningenvolgestort met beton en over de paal-koppen werden stalen langsliggers vanmax. 6 m lengte evenwijdig aan debouwmuren geplaatst.Op deze langsliggers komen de door degeboorde gaten geschoven .stalen kin-derbalken te rusten.6. Om de stalen kinderbalken hun dra-gende functie te latenvervullenwerd deruimte tussen balk en gat opgevuld meteen staalplaat waarop een plaat azob?-hout. Daarnawerd de cirkelschijftussenazob? en metselwerk ondersabeld meteen zand-cementmortel.7. Met vijzels tussen moer- en kinder-balken wordt het stalen balkenroosterstapvoor stap op de berekende spanninggebrachtzodanigdathetgebouwviade-ze tijdelijke constructie op de nieuwepalen komt te rusten.8. In de eindtoestand wordt de tijdelijkedraagfunctie van het stalen frame over-genomen door wanden, kolommenvloer van de kelder.~IIIIIFUNDERINGENcaI_UT_._IL_I_lE_rrs_?_B_O__UW ~_1UITVOERINGSlECHNIEK46 Cement 1987 nr. 2Een beeld van de belastingovernallledoor het balkenroosterOverbrengen van de gebouwbelastingop de nieuwe fundering door middelvan hydraulisch vijzelenTevens werd het bij de bereken?ng vande neerkomende belast?ng eventueel teveel gerekende gew?cht van de con-structie door deze 20% reduct?e temetgedaan. De belasting komt na verloopvan tijd toch op de Tubex-palen terechtdoor herverdel?ng van de belasting overhet balkrooster.De hydraul?sche v?jzels werden toege-past om de k?nderbalken d?e de murendroegen en d?e hun belasting naar demogelijk tegelijkertijd aangepakt.De vijzels werden ?n pr?nc?pe steedsoverlappend .aangebracht. D?t betekentdat nadat bijvoorbeeld 5vijzels op span-mngzijn gebracht,eraan ??nzijdebijv. 2vijzels werdenweggehaaldenaande an-dere zijde bijgeplaatst en op druk ge-bracht. De overige 3 stuks, blijven aan-gesloten en op druk staan waardoor de?nvloed van het verplaatsen en op span-n?ng brengen van de 2 v?jzels d?rectmerkbaar werd en bijgesteld kon wor-den.Door deze werkwijze te volgen, ver-plaatste het v?jzelproces z?ch stap voorstap onder het gebouw, terw?jl de be-staande construct?e nauwelijks werdaangetast. De gehele v?jzelprocedure ?s?n een logboek vastgelegd.Toepassing van een platte vijzelmoerbalken overbrachten op spanmngte brengen.Op plaatsenwaar een bouwmuur recht-streeks op een moerbalk rustte kondende hydraul?sche vijzels met worden toe-gepast. H?er paste men F~eyss?netplattev?jzels toe, een doos samengesteld u?ttwee aanelkaargelasteschotels,vervaar-d?gd van spec?aal staal. De platte v?jzelswerden met cementmortel gevuld end?rect tot 60 ? 80% van de berekendekracht opgespannen.Het aanbrengen van de krachten op devijzel gebeurde bij een aantal v?jzels te-gelijk; het balkenframe ter plaatse was.---- -,......, bepalend voor de keuze. Vijzelkrachtend?e elkaar beInvloedden werden ?nd?enmogelijk tegelijkert?jd aangepakt.Cement 1987 nr. 2 47IUTILITEITSBOUW IUITVOERINGSTECHNlEK I FUNDERINGENDe ruimte tussen de bovenzijde van debetonnen wanden in de kelder en deveelal sterkin hoogteligging wisselendeonderzijde van het opgaande metsel-werk, wordt opgevuld met metselwerk.Na ca. 2 dagen wordt de voeg tussen hetDe keldervloer bestaat uit twee delen:het vloerveld onder de Grote Zaal meteen dikte van 850 mm en het door eendilatatievoeg daarvan gescheiden velddaar omheen, met een dikte van 650 en1100 mmo De vloer rust grotendeels opde palendie voorafgaand aan de ontgra-ving zijn gemaakt en het tijdelijke bal-kenrooster dragen en voor een deel oppalen die na de ontgraving zijn aange-brachtDe laatstgenoemde palen zijn uiteraardexactop hoogte gemaakt,datwilzeggenonderkant keldervloer. De overige pa-len moesten na hetvoltooienvande kel-derconstructie worden ingekort. Terverbinding van de Tubex-paal met devloerwordt rond de paaleenstalenflensofdraagkransgelast waar de betonvloerin eerste instantie op komt te rusten. Erisvanuitgegaandat de stalenmantelvande paal geheel zal wegroesten. De paalbestaatdanuiteen rondegewapend-be-tonkolom. Ter plaatse van de palenis devloer verzwaard tot een dikte van1100 mmo Bij het storten van de vloerwordt rondom de paal een tapse sparinggehouden tot de helftvan de vloerdikte.Als het gebouw eenmaal draagt op debetonnen kolommen en kelderwanden,vervaltde tijdelijke draagfunctievanhetstalen balkfooster en kunnen de palenworden ingekort tot de keldervloer. Desparingen worden vervolgens afgestortmet beton (betonkwaliteit B 37,5). Detapse vorm moet doorponsen van devloer voorkomen.De aldus gevormde bouwput bood vol-doende werkruimte om de nieuwe be-tonnen bak te kunnen formeren. Daar-aan voorafgaand werden vanuit debouwput nog een aantal trek- en druk-palen in het werk gebracht.De nieuwe kelderDe betonnen vloer en wanden van dekelderbak ende kolommen in de keldernemen in de definitieve toestand de be-lasting van het gebouw over van het tij-delijke stalen balkrooster. Om de kel-derbak te kunnen maken, moest degrond onder het gebouw weggegravenworden, waarbij als uitgangspunt golddat geen spanningsbemaling zou wor-den toegepastOp 12,75 m - NAP heerst een water-druk van 97,6 kN/m2? Met een veilig-heid van 1,2 tegen opbarsten is een te-gendruk van de grond nodig Van circa117,12 kN/m2?De tegendruk door de grondlaag tussen10,45 en 12,75 m- NAP bedraagt2,30 x 13,9 ~ 32 kN/m2? De resterendetegendruk wordt geleverd door de laagkleihoudend f~n zand; de benodigdelaagdikte is dus:(117,12 - 32)118 - circa 4,75 m.De maximale ontgravingsdiepte wordtdan: '10,45 - 4,75 ~ 5,70 m - NAPWapeningsdetail aansluiting paal aanvloerningen en de nu toegepaste stalen lig-gers.Verder is hetgedragvan de ca. 12 mlange houten palen anders dan dat vant---------~------' deca. 18 m lange stalen met beton ge-Overname Van de belasting op de vulde palen.nieuwe fundering Deze verschillen zijn zo evident dat hetHet meest essenti?le en spectaculaire noodzakelijk is, de belastingovernamevan de funderingsvernieuwing is het in kleine stappen uit te voerenwaardoorovernemen van het gewicht van het ge~ de vervormingsverschillen gering en tebouw van de houten paalfundering op corrigeren zullen zijn.de nieuwe.Ten gevolgevandeontlastingvandeou-de palen zal de fundering willenvervor-men, terwijl de nieuwe palen de huntoegedachte belasting krijgen en even-eens gaan vervormen.Het is dus zaak, en.ditheeftbij de geheleoperatie als uitgangspunt gediend, dathet bestaande bouwwerk niets of nau-welijks iets van de belastingovernamemerkt. Dit zou zich onmiddellijk mani-festeren innieuwe scheurvorminginhetmetselwerk.De meest simpele uitvoerinsgwijze zougeweest zijn:1. na het aanbrengen van de Tubex-pa-len, de staalconstructie onder de mu-ren aanbrengen;2. Verlaging van de grondwaterstand;3. bouwput ontgraven voor de kelder;4. de oude paalfundering + kespen +metselwerk slopen.Door de grote verschillen in de neerko-mende belasting per paal zouden grotevervormingen ontstaan. Deze werkwij-ze is dus niet dejuiste. Het gebouw zouin ??n keer van de oude op de nieuwefundering moeten worden overge-bracht; praktisch is dat niet mogelijk.Devervormingeninde oudeende nieu-we fundering zijn ongelijkomdatereenduidelijk verschil is in een oude houtenkespenfundering met kleine overspan-48 Cement 1987 nr. 2200 kN 600 1000kN2,,"46810TUBE X PAAL(mm)Twee fasen van het storten van devloer; eerst de onderste laag, vervolgensde bovenste laag waarbij een konischesparing rondom. de paal wordtgehouden. Als de tijdelijkedraagfunctie is overgenom.en wordt depaal ingekort tot de keldervloer en hetgat volgestortLast-zakkingsdiagram, in het werkuitgevoerd op Tubex-paal; degestippelde lijn geeft de terugveringaanb. nieuwefunderingTubex-palen:- vaststellen van het draagvermogen;- mate van de invering van de paalkopna belasten van de met beton gevulde I------------~_-____jbuis;- proefbelasting van een paal die op 3plaatsen voorzien is Van meetappara-tuur.Foto's: Strukton Bouw BVBesluitMet de vernieuwing van de funderingen de boven- en ondergrondse uitbrei~dingen, wordt p.etConcertgebouwaan-gepastaande eisenvandeze tijd, metbe-houd van de kwaliteit.Inapril 1988,precies 100jaarnade inge-bruikneming, zal het vernieuwde ge-bouwofficieel in gebruikwordengeno-men.paal/kesp:- vaststellen van het draagvermogendoor middel van proefbelasting;~ meting aan paalkop/kesp op indruk-king, kopdiameter, penafmetingen,paalkoprijzing.Betrokkenen bij de funderingsver-nieuwingopdrachtgever: Het ConcertgebouwNv, Amsterdam;constructeur:IngenieursgroepVanRos-sum, Amsterdam, projectleideringD.Sol;Dienst Openbare Werken Amsterdam;aannemer: Strukton Bouw BV, Maars- 1---'------------------1senoude en het nieuwe metselwerk gevuldmet eenkrimparme specie. Doorde ge-ringe direct optredende elastische ver-vorming van de dikke keldervloer, washetnietnoodzakelijkditaanmetseleninmeerdere fasen te doen, zoals wel bij hetopvijzelen van de tijdelijke hulpcon-structie is gedaan.Vloerwapening rondom. paal; rechts hetaanbrengen van de 0,85 m. dikke vloerFunderingsonderzoekZelden zal zich een gelegenheid voor~doen om een ca. 100jaar oude houtenpaalfundering onder een bouwwerk inzijn geheel te kunnen beschouwen.Nu het Concertgebouw zijn belastingafdraagt op de nieuwe paalfunderingdoet zich de unieke gelegenheid voordat funderingstechnici een uitgebreidonderzoek kunnen uitvoeren.In samenwerking met de TU Delft, fa~culteit der Civiele Techniek, sectieGrondmechanica, de NV Strukton-groep en de Ingenieursgroep Van Ros-sumzullende oudeende nieuwefunde-ring op de volgende puntenworden on-derzocht:a. oudefunderingpalen:- vaststellen van de houtkwaliteit meteen door TNO ontwikkelde indruk-hamer;- vaststellenvan de oorzaakvan de paal-aantasting en relatie leggen tussengrondwaterstandverlaging ende paal-verrotting;- vaststellen van de paalafmetingen.kespen:- vaststellen van de houtkwaliteit.Cement 1987 nr. 2 49
Reacties