Verkeerd en goed in de betonbouwdoor Kol. b.d. P. W. ScharrooEen verstandig man leertvan de fouten van anderen.Er is waarschijnlijk geen enkel materiaal,dat z? nauwkeurig in zijn wording en inal zijn eigenschappen is bestudeerd alshet materiaal (al of niet gewapend) beton.Dit is vooral nodig, omdat deze eigen-schappen eerst kunnen worden verkregenbij de vervaardiging zelf, door de samen-stellende materialen in de meest doel-matige onderlinge verhoudingen op oor-deelkundige wijze en onder een voort-durend toezicht door geschoolde werk-krachten met elkander te verenigen.In verband met dit speciale karakter vanhet materiaal is het toe te juichen, datnog steeds door wetenschappelijke on-derzoekingen de kennis van dit belang-rijke bouwmateriaal wordt bevorderd,doch tevens de toepassingsmogelijkhedenworden uitgebreid.Zo voor ??n materiaal wetenschappelijkspeurwerk onmisbaar blijft, dan is dit on-getwijfeld het geval voor het materiaalgewapend beton. Mits hierbij wordt zorggedragen, dat hetgeen theoretisch wordtgevonden, geen theoretische kennisblijft, doch dienstbaar wordt gemaakt aande practische toepassing van hetmateriaal.Bij wetenschappelijk onderzoek op veler-lei gebied wordt in de laatste jaren nogwefeens vergeten, dat de waarde van dewetenschap ligt in de practische resul-taten, welke zij bereikt. ,,Wie niet toe-past, wat hij heeft geleerd, is op de ver-keerde weg", zegt een Oud-Perzischspreekwoord.In weerwil van de grote evolutie, welkede kennis van het materiaal heeft door-gemaakt, worden bij de uitvoering vanwerken in gewapend beton toch nogfouten gemaakt, welke juist in verbandmet het speciale karakter van hel mate-riaal, aandacht vragen. De hierdoor ont-stane gebreken worden veroorzaakt door:1. constructiefouten;2. het gebruiken van materialen vaneen minder goede hoedanigheid;3. onvoldoende zorg bij de vervaardi-ging;4. het niet treffen van de nodige voor-zorgsmaatregelen tegen scheikun-dige inwerkingen, atmosferische in-vloeden, e.d.Gebreken als gevolg van constructiefou-ten komen naar verhouding het minstvoor. De bouwplannen zijn in den regelzorgvuldig voorbereid en uitgewerkt opgrond van statische berekeningen. Hettoezicht en de contr?le van de gemeen-telijke bouwtoezichten dragen er boven-dien toe bij, dat ernstige fouten in deberekeningen worden voorkomen.Een goed verzorgd ontwerp krijgt echtereerst waarde, wanneer het op deskundigewijze wordt uitgevoerd. En juist in ditopzicht worden niet zelden bij het makenvan constructies in gewapend beton fou-ten gemaakt, welke gebreken ten ge-volge kunnen hebben, die niet aan hetmateriaal zelf noch aan de statische be-rekeningen van de constructies kunnenworden toegeschreven, doch die in denregel het gevolg zijn van onvoldoendetoezicht en een zekere niet te verdedi-292gen zorgeloosheid bij de vervaardiging.Zorgeloosheid is een van de grootstevijanden van gewapend beton. Dit wordtnog te veel vergeten door hen, die erniet van zijn doordrongen, dat gewapendbeton zijn eigenschappen m?et krijgenbij en d??r de vervaardiging en dat opdeze schijnbaar eenvoudige vervaardigingzo vele factoren invloed kunnen hebben,dat vakkennis en goede zorg eerste ver-eisten zijn bij het uitvoeren van beton-werken.Hierbij komt, dat niet alle betonarbeiders,zelfs al bezitten zij de nodige zuiver vak-technische vaardigheid, een duidelijk be-grip hebben van de aard van het materiaal,dat zij moeten vervaardigen en van deinvloeden, welke zich hierbij kunnendoen gelden. Als gevolg hiervan kunnenzij zelf niet altijd voork?men, dat kleineuitvoeringsfouten worden gemaakt, diein de gevolgen van ernstige aard kunnenzijn. Want het zijn juist de kleinigheden,welke bij het maken van beton een groterol kunnen spelen, of om een variant tegebruiken op een uitspraak van Lessingin ,,Nathan der Weise": ,,An Kleinigkeitenh?ngt der Beton".Toen de redactie mij verzocht zo nu endan aan de hand van enkele voorbeeldenuit de praktijk de aandacht te vestigenop fouten, ook kleine, welke bij het uit-voeren van beionwerken wel worden ge-maakt, heb ik een ogenblik geaarzeld,of aan dit verzoek moest worden voldaan.Wanneer men echter veelvuldig beton-werken in uitvoering ziet, dan moet wor-den erkend, dat het wel degelijk nut kanhebben, in het algemeen te wijzen opwaargenomen fouten. Zulke voorbeeldenvan het verkeerde, al zijn zij nog zo een-voudig, kunnen dikwijls meer uitwerkendan goede voorschriften.Uiteraard zullen wetenschappelijke be-schouwingen achterwege blijven; veelnieuws zal niet worden gegeven. Welechter mag worden gehoopt, dat de tegeven voorbeelden, hoe het ,,niet" moet,voor de zorgeloze betonbroeders aan-leiding kunnen worden tot overdenken,hoe het ,,w?l" moet, en hoe zij zelffouten kunnen vermijden, welke dooranderen werden gemaakt.Wanneer dan bovendien ook uit de le-zerskring wordt gewezen op dergelijkepractijkfouten, dan zal de vermeldinghiervan ten goede kunnen komen aan hetmeer algemeen maken van beter beton enaldus het doe!, dat de redactie met dezekorte vermeldingen beoogt, kunnen wor-den bereikt.1. GRINDNESTEN IN EEN KOLOMVerkeerdOp een groot betonwerk vertoonde eenontkiste kolom een ernstig grindnest, ofbeter gezegd: een deel van de kolombestond over een hoogte van 30 tot 40 cmalleen uit vertind grind, waarvan boven-dien de korrelgrootten in verband met de*) Uit: Drs E. Roe lof sen, Afwerken vanbeton en bepleisteren, Nr. 2 van CementenBeton, A'dam.Cement 4 (1952) Nr 17-18kolomwapening veel te groot waren. Vaneigenlijk beton was dus ter plaatse geensprake meer.Dit voorbeeld was in zijn duidelijk uitge-sproken zorgeloosheid z? mooi, of lievergezegd z? ergerlijk, dat ik hiervan eenfoto wilde maken. Het mocht echter niet;de uitvoerder van het werk waardeerde.mijn belangstelling blijkbaar niet in vol-doende mate, want toen ik de volgendedag terugkwam, gewapend met een foto-toestel, was de kolom keurig met mortelafgesmeerd. Achter deze mortellaag bleefeen ernstige uitvoeringsfout verborgen,welke een verzwakte kolom als gevolghad.GoedGebruik bij het maken van kolommen ingewapend beton grindkorrels met eenonderling goed gemengde korrelgrootte,zodat een dicht beton kan worden ver-kregen en de wapening overal kan wor-den omgeven door de betonspecie.Wanneer de betonspecie grondig is ver-dicht, zullen grote grindnesten niet voor-komen. Worden niettemin bij het ont-kisten kleine grindnesten blootgelegd,dan mogen deze niet worden weggewerktonder een mortellaag, doch zij moetenvakkundig worden hersteld. Twijfelach-tige plekken moeten worden onderzochtdoor deze te bekloppen. Hak daarna deslechte gedeelten zo diep uit, dat de ran-den bestaan uit beton met een geslotenstructuur. Borstel het bloot komende wa-peningsstaal schoon en spoel het gat uitmet water; vertin het staal met cement-alzijdig grindnest *)mortel en zet het gat vol met een niette vette betonspecie et fijn grind.Voor alle gebreken, welke zich na hetontkisten voordoen, als vaste regel aan-nemen:Nooit tr achten gebreken te ver-bergen of weg te werken, dochdeze vakkundig herstellen.2. ONVOLDOENDE BETONDEKKINGVAN DE WAPENINGVerkeerdMijn hulp werd ingeroepen voor helherstellen van een in de grond geplaat-ste betonbak van grote afmetingen. Nagedeeltelijke ontgraving van de bak bleekop verschillende plaatsen een roestigewapening bloot te liggen. Op andereplaatsen waren roestplekken in het betonhet zichtbare bewijs van een te geringebetondekking van de wapening of vanhet wegwerken van deze fout onder eenmortellaagje. Hier en daar was het beton-oppervlak geschilferd als gevolg van hetfeit, dat de roestige staven ter plaatsedoor vergroting van het volume het be-ton hadden losgewerkt. De schilfers kon-den gemakkelijk worden verwijderd.Weer een voorbeeld van de helaas veelgemaakte fout van een te geringe beton-dekking van de wapening. Een fout,welke ernstige gevolgen kan hebben;vooral wanneer zij wordt verborgen dooreen dun mortellaagje of cementsausje,waardoor het kwaad zeker niet wordthersteld en dit veelal na enige tijd,meestal te Iaat, aan het licht treedt.Deze in haar gevolgen zo bedenkelijkefout vindt haar oorzaak in onvoldoendezorg bij het aanbrengen van de wapeningen te weinig controleren van de liggingvan de wapening v??r en tijdens hetstorten van de betonspecie.Hen leze nogeens de beschouwingenvan Ir J. P. J os ephus Jitta, Ir W. J.Groothoff en S. A. Viss er in Cement3 (1950), Nr 13-14, 19-20 en 21-22.GoedNiet genoeg kan worden herhaald:1. Zorg er voor dat de wapening nauw-keurig wordt aangebracht, zoals ditop de werktekeningeri is aangege-ven. Een werktekening krijgt eerstwaarde, wanneer zij goed wordt uit-gevoerd.2. De buitenkant van de wapeningmoet overal vrij blijven van de be-kisting en hiertoe worden gelegdop een voldoend aantal blokjes vanwaterdicht beton of waterdichtemortel. Hierbij in acht te nemen deminimum betondekkingen, voorge-schreven in de GBV 1950 en ervooral op letten, dat de betondek-king wordt gemeten van de buiten-ste wapening, dus bv. van de buiten-kant van de beugels. De ondersteu-ning van de wapening moet zodanigzijn, dat deze niet kan doorzakkenen hierdoor in aanraking zou komenmet de bekisting.3. Lopen over de wapening moet zoveel mogelijk worden vermeden.4. Voordat wordt begonnen met hetstorten van de betonspecie, de lig-ging van de wapening nogmaalscontroleren aan de hand van dewerktekeningen.5. Tijdens het storten van de beton-specie zorgdragen, dat de juiste lig-ging van de wapening niet verlorengaat en deze niet verschuift. Ookhierbij is voor de betonarbeider eenbelangrijke taak weggelegd.6. De wapening overal omsluiten dooreen dichte betonspecie.RISSEBILDUNG IN BETONFAHRBAHNDECKEN INABH?NGIGKEIT VOM ZEMENT [Band 5)enSTRASSENDECKEN AUS WEICHBETON (Band 6)Onder bovenstaande titels geeft Prof. Dr.-lng.Dr. Rudolf Dlttrich ?n de Fortschrittsberichteaus dem Strassen- und Tiefbau (Herausgeber:Dr. Ir. J?dicke, Berlin) de resultaten weervan het onderzoek naar de scheurvorming bijhet gebruikt van 18 soorten cement op deautoweg bij Berlijn en van het proefvak metplastisch beton op dezelfde autoweg.In het najaar van 1937 werden op de zgn.Westtangente van de Berliner Autobahnringbij Werder proefvakken met 18 verschillendecementsoorten aangelegd (zie linker kaartje).In het 96 bladzijden tellend geschrift, Band 5,worden uitvoerige mededelingen gedaan om-trent de verschillende vakken, de gebruiktecementsoorten en de waargenomen scheurenin het beton. Getracht is de oorzaak van deverschillende scheurvormen bij de verschil-lende cementsoorten te doorgronden.Niettegenstaande Intensieve onderzoekingenbleek uit de technologische gegevens vande cementsoorten geen aanknopingspunt metde scheurvormingen te zijn vast te stellen.Daarentegen gelukte het betrekkelijk een-voudig uit de chemische samenstelling van decementsoorten en hun maalfljnheld het ver-band met de scheurvorming te ontdekken eneen practijkformule voor de beoordeling vande neiging tot scheuren vast te stellen.De formule voor een kengetal van de nei-ging tot scheurvorming luidt:Het zou binnen het bestek van deze beoor-deling te ver voeren, nader op deze formulein te gaan. Belangstellenden mogen naar hetinteressante geschrift worden verwezen.In Band 6 (72 bladzijden) van deze uitgave be-handelt Prof. Dr.-lng. Dr. Rudolf Dlttrich hetresultaat van de in de zomer van 1938 op dezgn. S?dtangente van de Berliner Autobahn-ring bij K?nigswusterhausen (zie rechterkaartje) gemaakte proefvakken met plastischbeton.Na een korte periode van ??n jaar rappor-teerde Dr. Karl Eberl e eerst ?n 1940. Pas inde zomer van 1949 werden de onderzoekingen,in het bijzonder naar de scheurvorming, voort-gezet en uitgewerkt.Vastgesteld werd, dat het plastische betonzich op dezelfde wijze heeft gedragen als hetstampbeton op de aansluitende wegvakken.Het aantal scheuren bleek in ophogingenminder dan bij ingravingen. Op de normalerijstrook was het aantal scheuren 10% groterdan op de inhaalstrook. Hoe meer het betonwerd verdicht, des te minder bleek het aantalscheuren te zijn.De Berlijnse proefvakken gaven aanleiding tottoepassing van de practijkformule, welke inde hiervoor beschreven Band 5 Is vermeld.Voor verdere bijzonderheden van de interes-sante en grondige onderzoekingen, mogeeveneens naar het geschrift worden verwezen.Ir. F. KANSTEINCement 4 (1952) Nr 17-18 293aftekening van de wapeningsstaven aanhet oppervlak van een vertikale wand