A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU til iteitsbouwcement 2004 4121 | Aan zijn abstracte uiter-lijk ontleent de gymnas-tiektoren de bijnaam`Engelse Drop-toren'foto's 1, 3, 6 en 7: StudioVan Dusseldorp, TilburgVerbouwing Akragon, RotterdamVAN SPORTFABRIEK TOTCHIQUE FITNESSCLUBEgbert KosterDe 56 meter hoge `gymnastiektoren' Akragon inRotterdam is een van de opmerkelijkste sportgebouwenin Nederland. Ten tijde van de opening, in 1970, bevattehet gebouw een opeenstapeling van een zwembad, zesgymzalen, een trainingszaal en een grote wedstrijdhalmet tribune. De belangrijkste gebruikers waren scholie-ren. Onlangs zijn de onderste verdiepingen verbouwd totchique fitnessclub. De bovengelegen verdiepingen zullenspoedig volgen. Ruim dertig jaar na dato maakt het ont-werp van architect Maaskant nog steeds een futuristi-sche indruk (foto 1).Het Akragon vormt het letterlijke hoogtepunt vanhet scholenverzamelgebouw Technikon dat in dejaren zestig werd gebouwd als gemeenschappelijkonderkomen voor acht verschillende middelbarescholen op het gebied van het beroepsonderwijs.Architect Hugh Maaskant bracht de acht scholenonder in een stedenbouwkundige mega-structuurvan drie bouwvolumes met in totaal 69 000 m2vloeroppervlak. Het 220 meter lange hoofdgebouwmet lokalen en practica volgt de kromming van hetspoorviaduct van de Hofpleinlijn. De toren metsportvoorzieningen situeerde Maaskant als een ver-ticaal stedenbouwkundig accent, precies in dezichtas van de Coolsingel over de rotonde van hetHofplein, op de hoek van de Schiekade en de HeerBokelweg. Een 70 meter lang `tussengebouw', even-wijdig aan de Heer Bokelweg, verbindt de gymnas-tiektoren met het hoofdgebouw.Ten tijde van de oplevering was er veel kritiek ophet complex vanwege het grootschalige karaktervan de `onderwijsfabriek'. Vanuit neomarxistischehoek werd Maaskant verweten dat hij `als dienaarvan het grootkapitaal' meer aandacht had voor`monumentale' esthetiek dan voor sociaal ge?nga-geerde didactische vernieuwingen. Ruim 34 jaar nade oplevering is het Technikon echter nog steedsvolop in functie. Afgezien van de `afgestoten' gym-nastiektoren is het daarmee een van de weinigeschoolgebouwen uit de jaren zestig dat alle onder-wijsvernieuwingen, reorganisaties en schaalvergro-tingen in het onderwijs zonder ingrijpende verbou-wing of renovatie heeft weten te overleven.Het grote voordeel van de clustering van acht voor-heen zelfstandige scholen in het Technikon was datcollectieve functies als bibliotheek, auditorium ensportvoorzieningen veel beter geoutilleerd en inten-siever konden worden gebruikt. Met als keerzijdedat ze vrijwel direct door de gemeente werdengeclaimd als openbare voorziening voor de Rotter-damse bevolking. Zo werd de schoolbibliotheek eendependance van de openbare bibliotheek en kreeghet auditorium met 500 stoelen een zelfstandigefunctie als Hofpleintheater. Het zwembad en degymzalen in het Akragon werden, voor zover zijniet in gebruik waren bij de ruim 3500 scholierenvan het Technikon, ook opengesteld voor niet-leer-lingen en sportverenigingen (foto's 2 en 3). In deloop van de jaren negentig raakte de gymnastiekto-ren echter geleidelijk in onbruik. Anno 2004 isgymnastiek geen verplicht lesonderdeel meer in het(voortgezet) beroepsonderwijs maar een facultatiefbijvak waarvoor de leerlingen zelfs een eigen bij-drage moeten betalen.K u n s t l i c h tMaaskant ontwierp het Akragon (`hoogste kamp-plaats') als een futuristische, grootstedelijke`sportmachine'. Aan het abstracte uiterlijk van detoren is de organisatie van de functies in het inte-rieur slechts indirect afleesbaar. In de oorspronke-lijke opzet bevatte de brede sokkel van de 56 meterhoge toren het zwembad met bijkomende voorzie-ningen plus twee dienstwoningen. De toren zelfbestond uit een opeenstapeling van inspringendeverdiepingen met was- en kleedruimten en uitkra-gende verdiepingen met gymzalen. Ter hoogte vande tweede verdieping bevond zich een dubbelgro-te, extra ver uitkragende wedstrijdzaal met een tri-bune, de zogenaamde Gymnaestradahal. Op devierde, zesde en achtste verdieping lagen (en lig-gen nog steeds) telkens zij-aan-zij twee gymzalen.De dakopbouw bovenop de toren bevatte een grotemaar relatief lage trainingszaal.In logistiek opzicht was het Akragon een toon-beeld van functionaliteit en effici?ntie. De liftenstopten uitsluitend op de verdiepingen met was-en kleedruimten zodat de leerlingen nooit recht-streeks, zonder omkleden, de zaal konden in- ofuitlopen. De docenten beschikten over een specia-le liftsleutel om (zonder leerlingen) op de gymver-diepingen te kunnen in- en uitstappen. Een dub-bel trappencircuit scheidde de `vers' aantredendeleerlingen van de leerlingen die na het sportenbezweet weer afdaalden naar de kleedkamers.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pUtiliteitsbouw2 | Het oorspronkelijkezwembadfoto: Fas Keuzenkamp,Pijnacker3 | Bij de verbouwing is inde kuip van het oor-spronkelijke zwembadeen nieuw, kleinerzwembad gemaaktcement 2004 4 13Door toepassing van de nieuwste generatie tl-bui-zen zonder hinderlijke stroboscopische lichteffec-ten kon in de buitengevels van de gymzalen meteen beperkt glasoppervlak worden volstaan. In ver-gelijking met de tot dan gebruikelijke hoge glaspui-en betekende dit een aanzienlijke beperking van dewarmte- en lichtoverlast [1]. Plus een verregaandeabstractie van het exterieur.Maaskant voorzag de uitkragende gevels van dezaalverdiepingen (prefab betonnen gevelpanelenmet ingestorte witte tegeltjes) van rondom doorlo-pende strookvensters van donkergroen zonwerendglas op ooghoogte. Hieraan ontleende het Akragonde bijnaam `Engelse Drop-toren'. Alleen wiebekend is met het interieur kan aan de smalle stro-ken met bovenlichten aflezen aan welke gevels degymzalen liggen (met bovenlichten) en aan welkegevels de trappenhuizen (zonder bovenlichten).E x t r a v e r d i e p i n gDe betonnen draagconstructie van het Akragon isvolledig in het werk gestort. Op de hoekpunten vaninspringende was- en kleedlagen `prikken' vier ker-nen met liften en leidingschachten als sat?stokjesvan schoon beton door de trappenhuizen van deuitkragende zaalverdiepingen (fig. 4). De vrije over-spanning van 21 meter tussen de kernen liet zichindertijd moeilijk in prefab uitvoeren. Bovendienwas er in de constructie geen sprake van een grotemate van herhaling van identieke elementen.Om stedenbouwkundige redenen had Maaskantzijn stapeling van in- en uitkragende verdiepingengraag een stuk hoger willen maken. Hoewel hij ineen interview meldde `te hebben gevochten als eenwaanzinnige' om een vierde schijf op de toren temogen maken, kreeg hij hiervoor van het ministe-rie en de gemeente geen toestemming. Toen in1968, tijdens de bouw, de Mammoetwet werd inge-voerd bleken echter toch extra gymzalen noodzake-lijk. Aangezien de reeds uitgevoerde constructieniet zwaar genoeg was om een extra schijf te dra-gen, bleef deze toevoeging beperkt tot een `trai-ningszaal' op het dak, zonder eigen was- en kleed-verdieping. Deze dakopbouw cre?erde Maaskantdoor twee stalen spanten kruiselings over de vierbetonkernen te plaatsen.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU til iteitsbouwcement 2004 4145 | Interieur van de groteGymnaestrada-wed-strijdhal voorafgaandaan de verbouwingfoto: Stijn Brakkee/DariaScagliola, Rotterdam4 |Doorsnede Akragon1 zwembad 0,45 m+2 was- en kleedver-diepingen 6,24,19,33, 29,80,40,28 m+3 gymnaestradahal11,10 m+4 oefenzalen 23,07,33,54, 44,02 m+5 dakverdieping50,94 m+G r o o t s t e d e l i j k e a m b i a n c eDe recente verbouwing van het Akragon tot fitness-centrum beperkt zich vooralsnog tot de onderste driebouwlagen. De twee gymzalen op de vierde verdie-ping worden incidenteel nog gebruikt door studen-ten van het Technikon. Voor de bovengelegen etages(met uitzondering van de dakopbouw) bestaan ver-gevorderde verbouwingsplannen om er nieuwe was-en kleedruimten, squash-zalen en andere fitnes-sruimten te realiseren. Op termijn wil de landelijkefitnessketen Cannons Sports & Health (die het helegebouw huurt van een belegger) van het completeAkragon ??n grote fitnessclub van 11 000 m2gaanmaken. De reeds verbouwde ruimten laten zien datde betrekkelijk neutrale structuur van het gebouwhier uitstekend geschikt voor is. Bovendien biedt deverticale stapeling van verschillende ruimten en (fit-ness)functies, met op elke verdieping een panora-misch uitzicht over de skyline, precies de grootstede-lijke ambiance die Cannons nastreeft.Het exterieur van het Akragon is bij de verbouwing,op last van de gemeente, volledig in zijn oorspronke-lijke staat gehandhaafd. Het interieur is door HooperArchitects uit Oosterhout vrijmoedig aangepast aande nieuwe functie. De robuuste soberheid vanMaaskant heeft hierbij plaatsgemaakt voor een meerhedendaagse `glossy' vormgeving. De begane grondbiedt plaats aan een grote entreehal met receptie, eennieuw zwembad met sauna en aanverwante voorzie-ningen, een restaurant, stafkantoren en een comple-te cr?che om kinderen van de client?le op te vangen.(De fitnessclub is elke werkdag geopend van 7.00 tot23.00 uur, in de weekenden sluit hij vroeger.) Op deeerste verdieping zijn de oorspronkelijke was- enkleedruimten volledig opnieuw opgetrokken meteen inrichting en afwerking naar hedendaagse fit-nessmaatstaven. De voormalige Gymnaestradahalop de tweede verdieping (foto 5) is over de helft vanhet oppervlak voorzien van een nieuw `balkon' c.q.insteekverdieping. De kosmopolitische indoor-spor-ters kunnen hier tijdens het trainen naar believenuitkijken over de stad of zich verdiepen in een van deboven de strookvensters geprojecteerde tv-kanalen(foto's 6 en 7). L i t e r a t u u r1. Michelle Provoost, `Hugh Maaskant, architect vande vooruitgang', Uitgeverij 010, Rotterdam 2003.Projectgegevensopdrachtgever:Cannons Sports & Health, Rotterdamontwerp:Hooper Architects, Oosterhoutadviseur constructie:Ingenieursbureau IOB, Hellevoetsluisuitvoering:Pellikaan Bouwbedrijf, TilburgA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pUtiliteitsbouwcement 2004 4 156/7 | Interieur Gymnaestrada na de verbouwing. Door de verhoog-de vloer hebben sporters op de voorste rij een fraai uitzichtnaar buiten. De sporters achter in de zaal en op de nieuwingebrachte tussenverdieping kunnen kijken naar diverseboven de strookramen geprojecteerde tv-kanalen