C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gInfras tr uc tuur56 cement 2008 1De eerste GCW werd uitgebrachtin 1986. Na een relatief langedoorlooptijd werd deze in 2001geheel herzien uitgegeven door deCROW.De GCW-2001 is nu opnieuwherzien. De nu verschenen GCW-2007 is daarvan het resultaat.Redenen voor de herziening zijnandere regelgeving en contract-vormen, Europese normering ende (technische) ontwikkelingenbinnen het InnovatieprogrammaGeluid (IPG). In de inleiding vande GCW-2007 worden de ver-anderingen ten opzichte van deGCW-2001 toegelicht. Ook komtdaarin bijvoorbeeld de 'Actualisatievoorzieningen voor beschermingvogels' aan de orde.Ook de resultaten van het Innova-tieprogramma Geluid zijn volledigverwerkt in de GCW-2007. HetInnovatieprogramma Geluid is ge-start in 2002 en in 2007 afgerond.Op www.stillerewegen.nl zijn deresultaten te vinden.De resultaten van het Routeont-werp (zie www.routeontwerp.nl)zijn nog in ontwikkeling. De nieu-we GCW-2007 is hierop voorbereid.De ontwikkelingen met gevolgenvoor deGCW-2007gaaninhoogtem-podoor.NietalleenhetRouteontwerpen de modulaire schermen (MPS),maar ook de luchtkwaliteit vra-gen aandacht en de consequentieshiervan tekenen zich af. Zie www.ipluchtkwaliteit.nl, over het Innova-tieprogrammaLuchtkwaliteit(IPL).V o r m g e v i n gg e l u i d s s c h e r m e nDe eerste geluidsschermen wareneen zeldzame verschijning. Veelschermen hadden een experimen-teel karakter en waren uitgevoerdin staal, beton, transparant en/ofgroen. Er was sprake van tuin-schuttingen-architectuur. Kunste-naars werden ingezet om geluids-schermen er aantrekkelijker tedoen uitzien. De ontwikkelingging verder en de VRA (VisueelRuimtelijke Analyse) deed zijnintrede, evenals de TAG (Thema-tische Aanpak Geluidbeperkendevoorzieningen) en later het Route-ontwerp en de modulaire geluids-schermen (MGS). Het Routeont-werp is vooral gemotiveerd uit eendubbel doel: kostenbeheersingen samenhangend ontwerp vansnelweg en omgeving. Andersgezegd: het tegengaan van deverrommeling van Nederland. Dieverrommeling is ontstaan door deopgebouwde geschiedenis, experi-menten inclusief eigengereidheidvan ontwerpers, en als gevolgdaarvan een openluchtmuseumvan meer en minder geslaagdegeluidsschermenDe stand van zaken voor de archi-tectuur van geluidsschermen is nuals volgt:? ontwerpers weten wat een ge-luidsscherm is: geluidsscher-men zijn onderkend als eeneigen karakteristieke opgavemet een eigen schaal en eigenontwerpopgaven en wetmatig-heden;? actueel zijn: groene schermen(eigenlijk nooit echt wegge-weest vanwege het attractieveuiterlijk), gedecoreerde scher-men en modulaire schermenof verwant. Deze modulaireschermen zijn verwant aan derecente generatie schermen:eenvoud in vorm, gestrekten met enige karakteristiek.Voorbeelden van deze gene-ratie zijn: Betuweroute, hsl,Ring Rotterdam Noord, A15Sliedrecht en omgeving enbijvoorbeeld A15 Tiel;? kunstenaars worden meer enmeer ingezet in de onderdoor-gangen in plaats van langs hetscherm zelf. Hierdoor wordtbijgedragen aan een hoog-waardige, sociaal veilige, lokaleinpassing (zie ook [1]).Voor de komende opgaven is deconstatering dat:? er intussen een ruim aantalgeluidsschermen is gebouwd,niet alleen in verschillendeverschijningsvormen, maarook met verschillende ach-terliggende visies. Niet alleende geluidsschermen, ook de(rijks)wegen zijn met verschil-lende achterliggende visiesontworpen. Dat is anders danwaar nu het Routeontwerpvoor pleit;? er nog een kwantitatieve forseopgave aankomt, en dat nogzonder eventuele lucht(kwali-teit)schermen.I d e n t i t e i tEen lastige vraag is: waar hoorthet geluidsscherm bij? Bij de wegen het wegmeubilair, net als deNieuwe GCW-2007 beschikbaarVan icoon naar standaardisatieir. M.P. Baauw, Royal Haskoning*)Treffender kan de foto op de voorkant van de nieuwe GCW*) niet: is ditgeluidsscherm een ? uitzonderlijk - icoon of de standaard voor de toekomst?Een vraag die werd opgeroepen in de debatten tijdens het symposium op12 december 2007 bij het uitkomen van de nieuwe GCW-2007. Een belang-rijk deel van de herziening van de GCW gaat over de vormgeving vangeluidsschermen. Dit artikel biedt inzicht in de achtergronden van het hoofd-stuk `Esthetische vormgeving' in de nieuwe GCW-2007 en beschrijft de vra-gen en opgaven waarvoor alle betrokkenen staan.*) De nieuwe GCW(Richtlijnen geluidsbe-perkende constructieslangs wegen) is geschre-ven op initiatief vanRWS-DWW en uitgege-ven door CROW. Dewerkgroep 'herzieningGCW ? 2001' stondonder leiding van ir. C.J.Padmos. De opdracht isuitgevoerd door RoyalHaskoning/dBvision.Projectleider van RoyalHaskoning/dBvisionwas ing. J.G. Kamer.Ir. M.P. (Mari) Baauwis architect bij RoyalHaskoning, architectvan diverse geluidsscher-men (Betuweroute, A15Tiel), betrokken bijdiverse infrastructuur-projecten en opsteller vanhet hoofdstuk Esthetischevormgeving in de nieuweGCW-2007.C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gInfras tr uc tuurcement 2008 1 57vangrails (geleideconstructies),lichtmasten en bermpaaltjes? Ofhoort het scherm bij de omgevingdie het afschermt? Een afgeleidedaarvan: hoort een bepaald typescherm exclusief bij die ene weg,is dat scherm karakteristiek daar-voor? Inmiddels komen al dezevisies gebouwd voor langs de(snel)wegen en zijn daarmee eenbelangrijk gegeven bij de nadereontwikkelingen.De vraag lijkt ook lastig omdatdeze in het debat niet (meer)hardop gesteld wordt, maar er welzichtbaar verschillend mee wordtomgegaan. Voorbeelden hiervanzijn:? Betuweroute: uitsluitend degeluidsschermen langs hetspoor hebben de identiteit vande Betuweroute. Kruisendeinfrastructuur behoudt zijneigen identiteit. Op basis vananalyse van de bestaande A15,waaraan de Betuweroute overgrote lengte parallel loopt, heb-ben de nieuw te bouwen scher-men langs de A15 een eigenlokale identiteit. Het geluids-scherm bij Tiel is daarvan eenvoorbeeld [2, 3];? hsl: hier zien we een andere vi-sie: alle schermen, zowel langshet spoor, als ook snelwegenhebben een zelfde architec-tuur. Ook de architectuur vande kruisende infrastructuurheeft op de plaats van de hsl deidentiteit van de hsl;? A4: kende ??n familie van ge-luidsschermen dat op verschil-lende locaties op verschillendemomenten geplaatst is. Met dekomst van de hsl staan er nuook hsl-schermen langs de A4,waardoor er een diffuus beeldontstaat;? A73: uitgesproken voorbeeldvan een identiteit die nietgebonden is aan een infra-structurele lijn als wel aan eenproject.Heldere antwoorden op de vraag`Wat hoort bij wat?' bieden veelduidelijkheid en dragen daarmeebij aan een leesbare, voor zichzelfsprekende infrastructuur, en kun-nen het Nederlandse landschap opeen hoger plan tillen, door meersamenhang en minder verrom-meling.Het leesbaar zijn van de geschie-denis van de geluidsschermenbegint nu wel een onderwerp teworden. Is er al sprake van jongemonumenten in dit type bouw-werken? Wordt het onderwerp vandebat als er in navolging van hetjaar van het industri?le erfgoed(1996), het religieuze erfgoed(2008), een jaar van het infrastruc-turele erfgoed komt?D e a c t u e l e , t o e k o m s t i g eo p g a v e nWat staat ons te wachten? Hoehoudbaar is het Routeontwerp?Wat is naast de kwantitatieveopgave, inhoudelijk actueel voorde opgave waarvoor we staan? Dethema's zijn onder meer: duur-zaamheid, (sociale) veiligheid enschaalvergroting (Europa). Dit zijnherkenbare onderwerpen die alleste maken hebben met een grotemobiliteit en intensiever gebruikvan de beschikbare ruimte. Waar-toe kan die inhoudelijke dynamiekleiden? Bijvoorbeeld:C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gInfras tr uc tuur58 cement 2008 1? er is nu sprake van luchtscher-men en de eerste indruk lijktdat die schermen van aanzien-lijke hoogte zullen zijn. Uit degeschiedenis van de geluids-schermen blijkt dat de aanlegvan luchtschermen architecto-nisch niet zonder consequen-ties zal zijn;? aandacht voor milieu in bredezin en specifiek bijvoorbeeldde luchtkwaliteit leidt tot een(hernieuwd) pleidooi voor(levend) groene schermen.Kort geformuleerd: eerst wal-len of groene schermen, danpas kunstmatige geluidsscher-men. Dit betekent ook mindergraffiti! Vooruitlopend: alsschermen overwegend groenworden, is het de vraag of hetmodulaire scherm hierop hetoptimale antwoord is;? stillere, schonere voertuigenen wegen leiden tot geheelandere geluidbeperkende voor-zieningen en mogelijk geheelgeen geluidsschermen meer(behoudens die geluidsscher-men die dan tot monumentverklaard zijn).Van een geheel andere orde danbovengenoemde ontwikkelin-gen zijn de hoog kwalitatieveindustri?le ontwikkelingen, zoalsandere materialen en producten.Ook door computer- en program-matuurontwikkelingen ontstaannieuwe mogelijkheden. Goede il-lustratie daarvan is het A2-scherm[1]. Nu een futuristische icoon,straks de standaard? Standaardin die zin dat we seriematig nietmeer 100 x 1 (uniforme onderde-len) maar 1 x 100 maken (uniekeonderdelen).Onderwerpen die de vraag oproe-pen of het Routeontwerp en demodulaire geluidsschermen daar-op voldoende antwoord geven envoldoende voorbereid zijn. Is bij-voorbeeld de voorgestelde bepleiteen ontworpen standaardisatie(modulaire geluidsschermen) niette specifiek? Ook te specifiek om-dat wat vandaag een economisch2 |Geluidsscherm A15 Tiel: Het doel van geluidsschermen: een goede leefomgeving. Bij dit nieuwe geluidsscherm langs de A15 bijTiel werd een voormalige parkeerplaats getransformeerd tot wijkpark: creatief meervoudig ruimtegebruik, wat een goed middelbleek in de communicatie met de omgeving. Het bestaande scherm werd verplaatst en opgewaardeerd tot (uitsluitend) lokaalscherm.3 |120km/uur: In de GCW-2007 wordt onderscheid gemaakt tussen beleving door de weggebruiker (120 km/uur), vanuit het land-schap en beleving vanaf de woonzijdeC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gInfras tr uc tuurcement 2008 1 59optimum is, dat morgen niet hoeftte zijn (denk alleen al aan mate-riaalkeuze en de stramienmaatvan een geluidsscherm)? Moet ermeer, of in ieder geval op hoofdlij-nen worden geformuleerd (niveauTAG: thematische aanpak)? Meernadruk op de visie en mindernadruk op de middelen?Het Routeontwerp valt en staat bijde kracht van het volhouden, an-ders dreigt een zoveelste bijdrageaan de verrommeling van dit land.Uiteraard moeten de geluids-schermen langs spoorlijnen eenvergelijkbare ontwikkeling door-maken en kunnen provinciale enlokale wegen niet achterblijvenvan een goed onderbouwde visiete getuigen.En bij dat alles, de dynamiek vande actualiteit en de techniek: ookbeleidsmakers en ontwerperszitten niet stil. Zijn het niet de'natuurwetten' van de dynamiek,dan is het wel de voortdurendevernieuwingsdrift van de huidigemaatschappij, van kunstenaars enarchitecten tot wetenschappers,beleidsmakers en politici.C o n c l u s i eHet hoofdstuk Esthetische vorm-geving in de GCW-2007 is ondermeer met deze beschouwingen alsachtergrond geschreven. De GCW-2007 wil bewust maken van as-pecten en overwegingen, opdat ergerichte keuzes worden gemaaktdie rekenschap geven aan wat alis gebouwd, aan overheidsbeleid(Routeontwerp) en toekomstigeontwikkelingen en dynamiek.Daarmee wordt een samenhan-gend landschappelijk beeld gele-verd dat bijdraagt aan een samen-hangend ontwerp van snelweg enomgeving; een terugdringen vande verrommeling.Als we de architectonische doel-stelling van het Routeontwerpserieus willen nemen, staan wevoor een forse opgave die eenvoortdurend goede analyse, eenlangetermijnvisie en bijbehorendelange adem veronderstelt en vol-doende ruimte biedt voor nieuweontwikkelingen en vrijmoedigheidde ruimte geeft.Dan moet vooralsnog met krachtde ingezette koers, het Routeont-werp, worden vastgehouden, inbescheidenheid, met creativiteiten onder regie. Gaan het krachten-spel en de tijdsdynamiek de inge-zette koers te boven, dan kan erop een abstracter niveau wordenvastgehouden aan de ontwerpprin-cipes die ten grondslag liggen aandie koers. nL i t e r a t u u r1. Baauw, M.P., De vormgevingvan onderdoorgangen, ofwel... de kunst van het onderdoor-gaan. Cement 2006, nr. 6.2. Stringa, R.G.M. en M.P.Baauw, Krachtig Rank. Cement2003, nr. 6.3. Baauw, M.P., A. Zwart enH.M.J. Pontenagel. Markantscherm in karakteristieke om-geving. Cement 2004, nr. 2.4 |Betuweroute:Alle onderdelen van de goe-derenspoorlijn, inclusief degeluidsschermen, zijn van??n vormgeving. De krui-sende infrastructuur heeftzijn eigen identiteit. Ookvoor spoorlijnen wordenrouteontwerpen bepleit.