W. de Koning, Hollandsche Beton Maatschappij bv, UtrechtH.H.Wapperom, Redactie Cementin de bouw wordt met een zekere regelmaat van bestekken afgeweken. Door het bedrijfs-bureau van de aannemer worden alternatieve.oplossingen aangedragen, die kosten entijd kunnen besparen. Vaak is hiervoor echter te weinig tijd doordat de opdracht in een laatstadium is verstrekt, of er mag niet van het bestek worden afgeweken. De inventiviteit vande aannemer wordt dan slechts aangewend bij het perfectioneren van details.De nieuwbouw van het Arnhemse ziekenhuis Rijnstate is zo'n project waar slechts in de-tail van het bestek mocht worden afgeweken. Toch slaagde de aannemer erin met behulpvan bepaalde uitvoeringstechnieken zowel bouwtijd als bouwkosten in de hand te hou-den. Aan de hand van enkele onderdelen uit dit project wordt dit toegelicht.UITVOERINGSTECHNIEK(II):ZIEKENHUISRIJNSTATETEARNHEMRijnstate is een samenvoeging van drie klei-nere ziekenhuizen in Arnhem. Het ontwerpbestaat uit twee kruisvormige hoogbouwen,met daaromheen een aantal laagbouwen.De hoogbouwen tellen acht verdiepingenmet een totaal vloeroppervlak van 40000m2(ongeveer 50% van hettotale oppervlak).De constructie is in hoofdzaak opgebouwduit betonkolommen, hart-op-hart 7,20 m,500 500 mm2met afgeronde hoeken, enbreedplaatvloeren met verzwaarde stroken;De stabiliteit wordt voornamelijk door de inhet werk gestorte kernen verzorgd, metplaatselijk aan de kop van de vleugels eenstabiliteitswand (fig. 1). De gevel wordt ge-sloten met prefab sandwichelementen.(1) Plattegrond kruisvormigehoogbouw28(2) Trappehuis en liftschachten aaneengestort vormen een stabili-teitskern(3) Op de bouwplaats werden de bordessen geprefabriceerdUitvoering van de kernenInteressant bij dit project is de uitvoeringvande kernen. Het trappehuis is statisch ??n ge-heel met de aan weerskanten gesitueerdeliftschachten (fig. 2). De werkzaamhedenaan dit onderdeel zijn te splitsen in:? trappehuiswanden;? liftschachten aan weerszijden van hettrap-pehuis;? tussenbalk met bordes en bordesborstwe-ring ter plaatse van de verdiepingen en ophalve verdiepingshoogte;? prefab trappen.TrappehuiswandenHet trappehuis is cirkelvormig in een recht-hoekige buitenomtrek. Het beton aan de bin-nenzijde is gestraald, zonder verdere afwer-king. De rechthoekige buitenzijde maaktdeel uit van de liftschachten en is tevens ge-deeltelijk buitenwand met raamopeningen.Voor de trappehuizen heeft de aannemertwee halfronde bekistingen ontworpen, ge-koppeld met schoren.De vorm van de bordessen gaf aanleiding de-ze ?n prefab uit te voeren, hoewel de con-structeur een uitvoering in ter plaatse ge-stort beton had aangegeven. In verband metde kleur was namelijk voorgeschreven voorwand en bordessen dezelfde cementsoortte gebruiken. Daarom werd besloten de bor-dessen op de bouwplaats te prefabriceren(foto 3).De koppelbalk met tussenbordes, alsmedede balk met bordes op vloerniveau, gavenproblemen voor de wandbekisting aan debinnenzijde. Uitgangspunt bij het ontwerpenvan repeterende bekisting is namelijk hetontkisten.De enige mogelijkheid die overbleef, was deter plaatse te storten balken en de prefabbordessen na het passeren van de wandbe-kisting aan te brengen.Het storten van het trappehuis was in eersteinstantie gepland mee te lopen met de cy-clus van de vloerkist. Planningtechnisch wasdit onmogelijk, gezien de bewerkingen en deinzet over de twee bouwstromen. Daarom isdeze handeling losgekoppeld en werd vaneen klimkist gebruik gemaakt.De bekisting bestond uit ??n stel binnenkis-ten en ??n stel sluitkisten. Per kern werdentwee ? drie verdiepingen omhooggehaald,waarna de kist naar de andere kern in detweede bouwstroom werd verplaatst (foto4).De bekisting is later op advies van de uitvoe-ring geheel voorzien van een dichte beveili-ging, zodat ook op de eronder gelegen vloergewerkt kon worden.(4) Met een klimkist die over twee bouw-stromen inzetbaar was, werden de kernenomhooggehaald29(5) De wapening voor de koppelbalk opvloerniveau werd meegevlochten(6) Ondersteuningsconstructie voor hetaanbrengen van de prefab bordessenDe volgorde van de werkzaamheden was alsvolgt:? werkvlonder binnenzijde;? hangsteigers buitenzijde;? binnenkist stellen;? wapening vlechten;? voorzieningen, zoals de sparingen en kop-pelankers voor het in een later stadiumkoppelen van de wapening naar de lift-schachten en de koppelbalk op tussenbor-desniveau;? sluitkist stellen;? storten;? ontkisten.Voor hetaanbrengen van de koppelbalk voorde tussenbordessen zijn stekankers aange-bracht.Ter plaatse van het vloerniveau is de wape-ning in de koppelbalk wel meegevlochten(foto 5). Het beton voor deze balk, waaraanhet prefab bordes werd vastgestort, werdmet de verdiepingsvloeren meegenomen.Een extra moeilijkheidsfactor vormde de eisdat de wanden na het storten moesten wor-den gestraald. In verband hiermee zijn deplaatsen van stortnaden, centerpennen enkistnaden vooraf geco?rdineerd door archi-tect en constructeur. Tevens kreeg het betoneen speciale samenstelling, meer fijn grind,opdat na het stralen minder grote puttenzouden achterblijven. Hiertoe wilde de direc-tie voor ieder stort een zeefanalyse zien.LiftschachtenDe rechthoekige bekisting voor de lift-schachten is eveneens door de aannemerontworpen. Het betrof een houten kist metstalen gordingen, inclusief vlonders en spa-ringen voor de liftdeuren.De liftwanden, die eenvoudig en rechthoekigop de ronde trapkem aansluiten, zijn wel metde vloerencyclus meegenomen. Hiervoor iseen dubbele binnenkist en ??n buitenkist in-gezet.De werkvolgorde was als volgt:? twee stuks werkvloer, onder en boven;? stellen binnenkist en sparingen;? wapening vlechten;? sluitkist aanbrengen,? storten;? ontkisten.De stekankers ter plaatse van de aansluitingaan de trappehuiswand zijn doorgekoppeldmet behulp van stekeinden.Koppelbalken en bordessenNa het storten van de trappehuiskern en deliftschachten werden de koppelbalken aan-gebracht ter plaatse van de verdiepingsvloe-ren en tussenbordessen. De stekeindenvoor de koppelbalken voor de tussenbordes-sen, die in destekankers werden ingedraaid,werden met de straal meegebogen. Het pre-fab tussenbordes werd ingevlochten in deronde borstwering.In verband met maattoleranties en krachts-overdracht (en het stralen van het beton)moest dit alles als ??n geheel worden vast-gestort (en de wapening doorgekoppeld)aan de trappehuiskern.30De werkvolgorde was:? werkvloer, door middel van een tafelkist inen buiten de kern (fig. 6);? bordes stellen;? binnenkist;? aanbrengen wapening;? buitenkist;? storten;? ontkisten.Prefab trappenZodra de binnenkist naar de tweede bouw-stroom was verhuisd, werden in de kern vande eerste bouwstroom de prefab trappen ge-monteerd.Kopwanden/stabiliteitswandenDe kop- en stabiliteitswanden zijn gesitueerdaan de uiteinden van de verpleegvleugels(fig. 1). De stabiliteitswanden zijn 500 mmdik, de overige wanden 200 mm.De bekisting was een houten kist; de stelkistbevond zich aan de buitenzijde. De stelkistwas langer dan de betonwand en kon daar-door met trek/drukschoren naar de vloerzij-de worden geschoord. Vervolgens deed devlechterzijn werk en kon als laatste de sluit-kist aan de vloerzijde worden bevestigd.Door deze methode was er geen hangsteigeraan de gevel nodig en konden alle werk-zaamheden'vanaf de vloer worden verricht.Ook was hierdoor een cyclus van ??n dag perwand mogelijk.VloerenIn de ontwerpfase zijn verschillende moge-lijkheden bekeken. Het resultaat van dezevergelijking was, dat prefabgevels en vloerensneller bouwen mogelijk zouden maken danin het werk te storten vloeren. De goedkoop-ste oplossing bleek het toepassen vanbreedplaatvloeren.Overigens zijn alle aannemers in de gelegen-heid gesteld tijdens de aanbesteding varian-ten in te dienen. Alle kwamen ze tot de con-clusie dat onder de gegeven omstandighe-den de besteksoplossing de beste was.De vloeren zijn opgebouwd met kolomkop-pen, verzwaarde stroken en veldstroken.De kolomkoppen zijn gemaakt met behulpvan een staflex-toren en H20-dokaliggers.Hierop werd een betonplexbodem gelegd,bestaande uiteen linker-en een rechterhelftom de kolom heen.De bekisting voor de middenkolomkoppenwerd gedeeltelijk gedemonteerd en op eenandere plaats weer ingezet.De bekisting voor de gevelkolomkoppenwerd met behulp van geveltafels compleetmet een hijsframe van de onderliggendenaar de bovenliggende verdieping ver-plaatst.De breedplaat-veldstroken zijn ondersteundmet behulp van stempels met statieven diewaren voorzien van onderslagen.De verzwaarde stroken zijn uitgevoerd incombinatie met de kolomkop en de staflex-toren: in het midden stempels met dokalig-gers en langs de rand een extra randregel tenbehoeve van het opvangen van het hoogte-verschil naar de veldstrook.Een handicap vormden de vele kruipstrokendie door de constructeur waren voorzien.Omdat de vloereinden daardoor langer on-dersteund moesten blijven, was extra kistin-zet nodig.Na het ontkisten moesten de kruipstempelsworden teruggeplaatst cq blijven staan (nalos-vastdraaien). De stempels moesten driemaanden blijven staan.Deze handelwijze gold tevens bij het aan-storten van de kruipstroken. Dit gaf proble-men naar de afbouw en prefab montage (datwil zeggen: ze stonden behoorlijk inde weg).Uitgangspunt was namelijk een cyclus van??n maand per verdieping. Omdat ook de be-lasting van de twee volgende verdiepingenmoest worden gedragen, kwam de stempel-tijd op drie maanden. Bovendien moest dedoorbuiging zoveel mogelijkwaden beperkten scheurvorming zo lang mogelijk wordenvoorkomen, vooral in het beginstadium.De volgorde van het storten van de kruisvor-mige vloer werd bepaald door de werkzaam-heden rondom de kern, omdat deze tijdsbe-palend waren. Hierdoor moesten de vloer-einden het eerst worden gestort.Doordat de maatvoering aan de hand vandeze 'losse' einden moest worden bepaald,werd het uitzetten danig bemoeilijkt.De produktie van het vloeroppervlak was ge-middeld 150 m2per dag per bouwstroom,met in totaal drie bouwstromen. In de piekvan de ruwbouw was de produktie circa2500 m2per week, gerealiseerd met behulpvan vijf bouwkranen.De totale ruwbouw besloeg circa 82000 m2.De cyclustijd is weergegeven in figuur 7.BetrokkenenArchitect: Roelofs Nijst Lucas, Amsterdam/Arnhem, i.s.m. Geels Bokhorst van Ouwer-kerk, Arnhem, en de Gruyter Amsterdam, vander Jagt, ArnhemConstructeur: ABT-Adviesbureau voor Bouw-techniek, ArnhemAannemer: Hollandsche Beton maatschap-pij, regio Utrecht(7) Tijdsschema voor de ruwbouw31