_.__..:,:u..:,:ti.:..:.lit:..:e,,-it:..:s.:..:.b.:..:.o.:..:.u.;c.W~~~~-,",.constructief ontwerp?ir.R.N.J.Huijben, Ingenieursbureau Grabowsky & Poort bv, Den HaagIn 1992 is onder leiding van de toenmalige rijksbouwmeester Kees Rijnboutt een work-shop gehouden met alsdoel een integraal stedebouwkundig plan te ontwikkelen voor deomgevingvan de Utrechtsebaan ter hoogte van hetPaleisvan Justitie. Deelnemende par?tijen waren Multi Vastgoed (ontwikkelaar), Rijksgebouwendienst en de Gemeente DenHaag (belanghebbenden), Joan Busquets (stedebouwkundige) en een groep architectenalsmede adviseurs. Hieruit is het plan Grotiusplaats ontstaan, een 'plaza' waaromheenbouwwerken voor circa 60000012kantoren, woningen en enige winkel-enhorecavoorzie-ningen. De uitbreiding van het Paleis van Justitie met een kantoorgebouw van circa22000m2 maaktonderdeeluitvanditplan. Denieuwbouwkomtnaopleveringineigendomvan het Bedrijfspensioenfonds voor de Metaalnijverheid. De Rijksgebouwendienst is na-mens Justitie een langjarig huurcontract aangegaan met deze belegger.UITBREIDINGPALEISVANJUSTITIE DENHAAGCD Plattegrond niveau 2 op peil + 7,67 mHet gebouw bestaat uit een laagbouwvleu-gel van vier bouwlagen met een lengte vancirca 55 m, twee parkeerlagen voor ruim 40auto's en een hoogbouw (fig. 1). De hoog-bouw is voorzien van een schuin dak, op-lopend van 61 m naar circa 75 m.FunderingHet gebouw is grotendeels gefundeerd opmortelschroefpalen 121 900 mm (foto 2),waarvan het paalpuntniveau op NAP" 18 ?22 m is gelegen. De kolommen van de laag-bouw zijn over het algemeen gefundeerd op??n mortelschroefpaall2l 900 mm, de kolom-men van de hoogbouw worden gedragendoor 2 ? 6 stuks. De rekenwaarde van depaalbelasting bedraagt voor de laagbouw,respectievelijk voor de hoogbouw, 2200 kNen 3400 kNoMortelschroefpalen zijn toegepast omdateen geluidsarm en trillingvrij paalsysteem devoorkeur genoot vanwege het nabij gelegenPaleis van Justitie.Op enkele locaties direct naast bestaandepalen zijn in de grond vervaardigde palen vol-gens hetVibro-systeem toegepast. In het be-stek was hiervoor een verbuisdebuismortel-schroefpaal voorgeschreven. De installatievan zo'n paal bestaat uit het gelijktijdig in degrond schroeven van een avegaar en eenstalen casing 121 900 mmo De stalen casingzorgt ervoor dat de grond buiten de casing22 CEMENT1996j5niet ofnauwelijks ontspant, opdatnabijgele-gen bestaande palen niet ontoelaatbaargaan zetten. Tijdens de uitvoering bleek deaannemer dat type paal echter niet te kun-nen installeren.Tijdens hetheiwerkzijn detrillingen in het Pa-leis van Justitie gemeten.In totaal is het gebouw gefundeerd op:? 217 mortelschroefpalen Ri 900 mm;? 32 mortelschroefpalen Ri 600 mm;? 9 Vibropalen Ri 460 mm met voetplaatRi530mm.Stabiliteit hoogbouwDe stabiliteit van de hoogbouw wordt ver-zorgd dooreen middenkern, die is samenge-steld uittwee delen en liften, trappen, toilet-ten en technische ruimten omvat (fig. 3). Te-vens hebben de twee korte kopwanden terplaatse van de assen 0 en Hook een stabili-teitsfunctie. Ze nemen met name excen-trisch aangrijpende windbelastingen effec-tief op, waarvoorde middenkem veel mindergeschikt is.De middenkern is opgebouwd uit in situ be-ton en is over de onderste 40 m voorzien vanverticale voorspanning, zodanig dat trek-spanningen in het beton beperkt blijven.Hierdoorwordt met relatiefweinig voorspan-ning een stijve constructie verkregen en eenoptimale hoeveelheid verticale Wapening.De benodigde wapening is effectief ingezetomdat de staalspanning niet verlaagd be-hoefde te worden vanwege stijfheidseisen.De sterkteklasse van het beton over de eer-ste zes bouwlagen is 8 65, daarboven 845.De wanddikte is voor het overgrote deel 300mmoDe verticale voorspanning wordt geleverddoor diverse eenheden. Elke voorspaneen-heid bestaat uit een kabel, meestal opge-bouwd uit22 draden Ri 7 mm, staalsoort FeP1670. Toegepast is voorspanning met aan"hechting; de werkkracht per eenheid be-draagtin hoofdzaakcirca 900 kN. De eenhe-@ Mortelschroefpalen Ri 900 mmdenvverden afgespannen nadat de vloervanhet betreffende niveau gereed was. Eenaantal eenheden werd zodoende afgespan-nen op de derde, vierde, vijfde enz. bouw-laag.De middenkern staat op een funderings-piaat met dikten van 1,8 m en 2,4 m, dierondom 2 tot 6 m buiten de middenkern uit-steekt. ~? Plattegrond niveau 6 op peil +21,67mCEMENT1996/5 23? utiliteitsbouw ? constructief ontwerp?Draagconstructie hoogbouwDe verdiepingsvloeren zijn uitgevoerd alseen voorgespannen bekistingsplaatvloer,dik 220 mm, met overspanningen van 5,4 ?9,0 m. Ter plaatse van de middenkolom men0600 mm is loodrecht op de ovcrspannings-richting van de vloer een 2,7 m bredebalkstrook, dik 300 mm, in voorgespannenbekistingsplaat toegepast.De draagconstructie ter plaatse van de ge-vel bestaat uit prefab kolommen in B 55,doorgaand over twee verdiepingen met af-metingen van 450 x 500 mm2. De gevelbalk,die de vloer in dwarsrichting draagt, wordtgevormd door een prefab betonnen binnen-spouwblad dik 150 mmo Dit blad overspant5,4 m en draagt op consoles van de prefabkolommen.De vloer verzorgt de koppeling van alle ele-menten.De kopwanden zijn zoveel mogelijk uit prefabbetonelementen opgebouwd, verbondendoor middel van 1,2 m brede verticale stort-stroken in verband met de benodigdelaslengte van het betonstaal....~? Ondersteuning bekisting vloer op ni-veau 6@ Vloer op niveau 6 ondersteunt 14 ver-diepingen? Paraboolvormige ligging voorspankabels in vloer op niveau 6Met dit bouwsysteem is de raamstroken-structuur, die consequent is toegepast in ditgebouw, goed te realiseren. Het aantalbouwelementen is geminimaliseerd door-dat de binnenspouwbladen, naast eenbouwkundige functie, deel uitmaken van dehoofddraagconstructie. De dragende bin-nenspouwbladen zijn momentvast verbon-den aan de vloer. De vloer is niet door hetbinnenspouwblad ingeklemd, waardoor diteen hoekverdraaiing ondergaat als de vloerdoorbuigt. Als de hoekverdraaiing beperktvan omvang is, blijft de gevel voldoende vlaken heeft dat geen gevolgen voor de bouw-kundige aansluitingen. Dit is gerealiseerddoor de vloervoldoende stijf uitte voeren ende kozijnen te monteren nadat de zandce-ment afwerkvloer is aangebracht.Vloer op niveau 6De vloer op niveau 6 ter plaatse van de as-sen 14-17 is uitgevoerd als een massievevoorgespannen, in het werk gestorte vloer,dik 1,3 m, met een overspanning van circa13 m, waarop 14 bouwlagen rusten (foto's 4en 5). Tegen de onderzijde van de vloer zijnom esthetische redenen u-vormige prefabbetonelementen aangebracht (foto 8).De voorspanning met aanhechting bestaatuitcirca 500 strengen 015,7 mm, staalsoortFeP 1860, alle gesitueerd evenwijdig aan deassen E-G (foto's 6 en 7). De strengen zijn in24 CEMENT1996/5? Onderzijde vloer op niveau 6 ? Opbouw laagbouw; kanaalplaatvloeren dik 265 mm, overspan-ning 9 m; prefab betonnen binnenspouwbladen, dik 200 mmeen viertal fasen afgespannen; elke fasewerd het gebouw drie verdiepingen verderopgebouwd.De krachtswerking in de vloer is complex,omdat hoge kolombelastingen via de vloervoornamelijk naar kolomvormige ondersteu-ningen worden afgedragen (foto 8). De vloerbestaat uit een vlakke plaat, die ter plaatsevan de opleggingen nauwelijks wordt inge-klemd. De inklemmingsmomenten van deaansluitende dunne vloeren zijn van een an-dere orde van grootte. Voorts is de hoekver-draaiing ter plaatse van de opleggingenklein, doordat de totale doorbuiging beperktwordt gehouden tot maximaal 15 mmo Dit iscirca 1/1000 van de overspanning. Het re-sultaat daarvan is dat de onderliggendewanden van het trappenhuis geen inklem-ming verzorgen. De wanden volgen de hoek-verdraaiing door een ongelijkmatige indruk-king.Gegeven het momentenverloop in de plaat-vloer, is gekozen voor een paraboolvormigverloop van de voorspanstrengen in lengte-richting. In breedterichting zijn de strengengelijkmatig verdeeld (foto 6). Ter plaatse vande gevels is echter over een straokbreedtevan circa 3,0 m de voorspanning hoger danin het gebied tussen beide gevelstroken.De maximale representatieve verticale be-lasting voor de vloer bedraagt gemiddeld206 kN/m2, inclusief het eigen gewicht vande vloer. De voorspanning geeft ten gevolgevan het paraboolvormig verloop een gemid-delde opwaartse belasting van 140 kN/m2?De betontreksterkte aan de onderzijde vande vloer wordt niet overschreden, behou-dens ter plaatse van kleine vloerdelen rond-om de geconcentreerde lasten (kolom-CEMENT1996/5men). Extra capaciteit is daar verkregendoor betonstaal. Met name ter plaatse vande kolomvormige ondersteuningen van deplaat is de nodige dwarskrachtwapeningop-genomen in de vorm van beugels en opgebo-gen wapening.Draagconstructie laagbouwDe draagconstructie van de laagbouw be-staat uit een kanaalplaatvloer, dik 265 mm,zonder druklaag, met een overspanning vancirca 9 m, die aan weerszijde draagt op pre-fab betonnen binnenspouwbladen, dik 200mm (foto 9). Deze constructie is drie bouwla-gen hoog en wordt op de eerste bouwlaagondersteund door kolommen en balken.De stabiliteit van de langwerpige laagbouw-vleugel wordt aan de kopzijde verzorgd dooreen trappenhuis en aan de andere zijde doorde hoogbouw. Horizontale belasting wordtvia de vloeren, die in horizontale richting cir-ca 55 moverspannen, overgedragen aan bo-vengenoemde verticale voorzieningen.Ter beperking van de horizontale uitbuigingvan de vloer, als horizontale schijf, is de ka-naalplaatvloer evenwijdig aan en ter plaatsevan de binnenspouwbladen voorzien vaneen 'trekband', bestaande uit drie stavenbetonstaal0 40 mmoDe laagbouw is ter plaatse van de hoogbouwgedilateerd, opdat krimp- en geringe tempe-ratuurvervormingen vrij kunnen optreden.UitvoeringDe hoogbouw heefteen ingewikkelde platte-grond. De scherpe en stompe hoeken, allenmet een veelvoud van 15?, maken het ge-bouw tamelijk complex. De ingewikkeldemaatvoering, met name van de onderstebouwlagen, en de afstemming op het be-staande Paleis van Justitie vergde dan ookveel aandacht.@) Op hoogte brengen middenkernHet palenplan is als tekening en tevens digi-taal verstrekt. Alle palen zijn in het werk uit-gezetdoor middel van x- en y-co?rdinaten enhun positie isgecontroleerd door middel vandiverse metingen tussen de palen.Na het inbrengen van de funderingspalen,vijf ? zeven stuks per dag, is de zware funde-ringsplaat onder de middenkern met behulpvan betonpompen gestort. De middenkernis door middel van drie klimkisten, die achterelkaar aanklommen met telkens een fase-verschil van twee verdiepingen, op hoogtegebracht (foto 10). Het hoogste deel van demiddenkern kon maximaal zeven verdiepin-gen voorlopen op de laatst aangebrachteverdiepingsvloer. .....25? utiliteitsbouw ? uitvoeringstechniek?@ Stand van zaken begin april 1996Door de middenkern voor te laten lopen opde overige constructies zijn de werkzaamhe-den onafhankelijk van elkaar gemaakt enwas een hoge bouwsnelheid mogelijk. Voorde bouw zijn twee torenkranen ingezet. Ookde prefab betonelementen van de hoog-bouw met een grootste massa van 7 ton zijndaarmee gemonteerd. De vloeren zijn metde kubel gestort.Ook het schuine dak heeft een helling van15'. Evenals de verdiepingsvloeren bestaathet dak uit een voorgespannen bekistings-plaatvloer. De vloer is moot voor moot ge-stort, beginnend bij de middenkern. De laat-ste loodjes wogen hier echt het zwaarst. Alsop 70 m hoogte het beton gaat schuiven zijnde gevolgen niet te overzien.Na enige sloopwerkzaamheden en het ge-deeltelijk inbrengen van de funderingspalenis in augustus 1994 als eerste de funde-ringsplaat van de middenkern gestort. Circatien maanden later (de vakantie en de sta-king niet meegerekend) was het hoogstepunt bereikt.26De bouwtijd van een standaardverdiepingbedroeg 1 ? H week.De bouwkostenbedragen, exclusiefinstalla-ties en BTW, circa 29 miljoen gulden.Volgens de planning wordt hetgebouw ljuni1996 opgeleverd, dat is twee jaar na startbouw. Het resultaat is een markant gebouwop een opvallende locatie (foto 11.).BetrokkenenOpdrachtgever: Multi Vastgoed, GoudaArchitect: ir.N.C. van Vugt, architectenbu-reauEilerman Lucas van Vugt, RijswijkConstructeur: Ingenieursbureau Grabowsky& Poort bv, Den HaagAannemer: Hillen & Roosen bv, Amsterdamfoto: Henk van der Veen, Maassluis?CEMENT1996/5