IUTlLITEITIBOUW ICONSTRUCTIEFONTWERP I IUITBREIDING CONCERT-GEBOUW AMSTERDAMir.W.J.Copier, Hoofd Constructie DOW AmsterdamHet Concertgebouw dat in 1988 een eeuw oud zal zijn, ondergaat een ingrijpenderenovatie. Een bovengrondse uitbreiding zal voorzien in grotere foyers en vestiairesalsmede een nieuwe entree. Inmiddels is de oude overbelaste paalfunderingvervangen door een nieuwe. Tevens wordt onder het hele gebouw een kelderaangelegd, met daarin ruimte voor de musici, stemkamersen andere faciliteiten.Uitgangspunt is dat de fameuze akoestiek geen gevaar mag lopen en dat degeraamde kosten de f 3S miljoen niet mogen overschrijden.Cementbesteedt in twee afleveringen aandacht aan dit project. In dit eerste artikelkomen de constructieve aspecten van de bovenbouw aan de orde.De bovengrondse uitbreiding wering van muziekliefhebbers, maar Nu is de nieuwe hoofdingang ook nietvan het Concertgebouw is ge- een objectiefmet behulp van metingen zomaariets. Ditnietalleendoorzijnuit-projecteerd langs een van de vastgesteld gegeven. zonderlijke vormgeving waarover on-zijgevels in een vorm die uit figuur 1 der de Amsterdammers nogal wat teblijkt. De uitbreiding bevat de nieuwe De renovatie beoogthetzoveelmogelijk doen is geweest. Vanuit de gekozenhoofdentree met de daarbij behorende instand houdenvanhetgeenaanwezigis vorm is de uitbreiding inconstructiefenontvangstruimte, alsmede een nieuwe waaronder de imponerende voorgevel, bouwkundigopzichtwellichtde moeitefoyer en een hooggelegen galerij. Het maar bovenaleender meestunieke con- van eenbeschrijvingwaard.InditartikelWO-jarig bestaan van het concertge- certzalen ter wereld. Het feit dat voor wordt met name de constructie naderbouw is een goede gelegenheid om het een beter en doelmatiger gebruik de aangeduid.noodzakelijk geachte funderingsherstel hoofdingang aande zijgevel komt te lig- Het funderingsherstel en de aanleg vante combineren met een grootscheepse gen mag daarom wellicht van onderge- de kelder met de daarbij opgetredenaanpassing aan de eisen van het heden- schikte betekenis genoemd worden. problemen en gevonden oplossingen,daagse gebruik. zal afzonderlijk worden beschrevenDit leidde tot het in gang zetten van een door irJ.C. van der Plas van de Inge-renovatie die naast funderingsherstel de r--------~~~~~~~--, nieursgroep Van Rossum bv, in hetvol-aanleg van een kelder onder het gehele 1. Artist irnpression van de gende nummer van Cement.gebouw omvat te zamen met een inter- uitbreiding van het concertgebouwne verbouwing, een uitbreiding en een I--_~ ~~_ _----l. ~--~~complete vernieuwing van de techni-sche installaties voor licht, verwarmingen.luchtbehandeling.Met het oog op een doelmatig gebruikbleek het niet mogelijk de oude hoofd-ingang in de oorspronkelijke functie tehandhaven. Bij het betredenvan het ge-bouw door de oude hoofdingang looptmen namelijk direct tegen de omgren-zing van de grote muziekzaal, zodat eenontvangstruimte op die plaats onmoge-lijk is zonder de Grote Zaal aan te tasten.Het veranderen van de muziekzaal isuitgesloten omdat dit een onbekendewellicht desastreuze invloed zou kun-nen hebben op de unieke akoestiek. HetConcertgebouw dankt namelijk haargrote bekendheid aan deze zaal, die sa-men met een zaal in Boston en Wenentot de drie beste ter wereld behoort.Voorwerkenvan bepaalde componistenis de zaal in Amsterdam zelfs de bestevan de drie. Dit is niet zo maar een be-10 Cement 1987 nr. 1De bovenste schijfin figuur 6 is de ver-sterkte zoldervloer. De krachten dievanuit de uitbreiding via de spanten opDeconstructieve samenhanginruimte-lijke zinwordtweergegeven in figuur 6.Om de tekening overzichtelijk te hou-den zijn de contouren van het oude ge-bouw weggelaten en is slechts een kleingedeelte van de stalen dakspanten inge-tekend. Ookhetdeelvande uitbreiding,waarvoor de doorsnede in figuur 4 geldtisweggelaten. Ook zijn er slechtsenkelepalen aangeduid.1. Globale aanduiding van ruimte-functies in de uitbreidingFiguur 2 toont de maquette waarop devorm van de uitbreiding langs de zijge~vel tot uitdrukking komt.Figuur 3geeftinplattegrond,globaaldecontouren van het Concertgebouw meteen indruk van de omvang van de uit-breiding ten opzichte van het bestaandegebouw. De doorsnede A-A van fi-guur 3 staatweergegevenin figuur 4. Indat gedeeltevan de uitbreiding bevindtzich op de begane grond een deelvan deontvangstruimte met trappen en liftenalsmede een nieuwe foyer opNAP +6,60 m.Architect ir. P. de Bruijn heeft getrachteen ontwerp te maken dat zo 'helder' endoorzichtig mogelijk is, opdat achter deuitbreiding de oude gevel zichtbaarblijft. Dit houdt in dat er veel glas in degevels enhetdakvlakaanwezigis.Eenenander komt voornamelijk tot uiting in75030hetdeel van de uitbreiding dat evenwij-dig aan de oude langsgevel is geprojec-teerd.De doorsnede in figuur 5 (snede B-Bvan figuur 3) toonthoe ditstrevenvormheeftgekregen. Er valt af te lezen datlangs de gehele zijgevel op de beganegrond een entreehal is gelegen. OpNAP +6,60 m loopt een galerij die ge-formeerd wordt door een vloer, die aan??nzijdevandekolommenrij is gelegen.Het galerij-niveau op NAP + 6,60 minde uitbreiding en in hetoude gebouwisI---~----~-------~-------~-~--~--l over en weer bereikbaar via een verbin~2 Maquette-foto van de uitbreiding. hgelegen aan de zijgevel ding met twee 'luc tbrugggen'. Ditkomt in het vervolg nog ter sprake.3 Omvang (gearceerd) van deuitbreiding 2. Constructie van de uitbreidingI---~-----=:"-_--~----~-----~~-~--~---lVoor de constructie van de uitbreiding1_---------.--:.7~65~78~-------~--~t verdient de doorsnede in figuur 5 eeni I nadere toelichting. Eenvteemd con-I _.L structiefelement is de aan ??n zijde vande kolommen gelegen galerijvloer opNAP + 6,60 m waardoor aanzienlijkemomenten in de kolommen ontstaan.Om architectonische redenen moetende kolommen inzogering mogelijke af-metingen worden uitgevoerd. Toege-past worden ellipsvormige betonko-lommen met afmetingen400 x 700 mm2voor de korte respectie-velijk de lange as.Mede door de geringe nonhaalkrachtinde kolommen kan bij deze afmetingenhet moment uit de galerij niet wordenopgenomen. Om een en ander toch terealiseren zijn de volgende voorzienin-gen getroffen: .a. De kolommen worden opNAP + 9,1 mplaatsvastgemaaktmetbehulp van de stalen dakspanten. De-zespantenwordenverbondenmethetoude gebouw op het niveau van dezoldervloer.b. De zoldervloer in het oude gebouwwordt versterkt door er een beton-vloer aan te brengen (op stalen lig-gers). De betonvloer neemt de krach-ten uit de dakspanten over en werktals horizontale schijf,gespannen rus-sen de nieuwe op te trekken stabili-teitswanden in het oude gebouw.Cement 1987 nr. 1 11IUTILITEITSBOUW ICONSTRUCTIEFONTWERP IFoyerEntreehal60456600'4 Dwarsdoorsnede over deuitbreiding (doorsnede A-A vanfiguur 3)de zoldervloerworden verzameld, kun-nen niet via het bestaande metselwerknaar de fundering worden afgeleid.Daarom wordt dit gedaan met vier be-tonnen stabiliteitswanden die naast be~staande metselwerkwanden in het oudegebouwworden opgetrokken.De stabiliteitswanden staan in de zoge-naamde torenpartijen van het oude ge~bouw, waar zonder ingrijpende verbou-wingen een plaats kon worden gevon-den.Voor de duidelijkheid is deze plaatsschematisch aangeduid in figuur 3.De stabiliteitswanden worden doorge-trokken tot de vloer van de nieuwe kel-der onder het oude gebouw (zie fig. 5)waar uiteindelijk de krachten uit deconstructie van de uitbreidin.B wordenopgenomen door de nieuwe fundering.Hiermee is in feite het probleem, de ta-melijk omvangrijke constructie van deuitbreiding aanhet oude gebouwvast temaken, in termen van sterkte opgelost.Bij deze uitbreiding dient echter naaststerkte wellicht meer dan normaal aan~dacht aan de vervormingen te wordengegeven. Dit hangt samen met:a. het feit dat eendeelvan de constructiegelegen is in het. oude gebouw, metdaaronder de tamelijk diepe kelderwaaruit verticale verplaatsingen kun-nen voortkomen;b. de toepassing van zeer grote glasop-pervlakken in gevels en dak, alsmedebekleding met het natuursteen RossoSantiago;c. kruip van beton mede door de tame-lijk geringe betonafmetingen van bij-voorbeeld de kolommen waarop eenbekleding van kristallijn glas wordtgeplaatst (merknaam Neopari?s).Ada.Om problemen uit verplaatsingen vande kelder (en dus ook van het oude ge-bouw) te voorkomen, wordt de bevesti~gingvan de uitbreidingvanhetoude ge-bouw scharnierend uitgevoerd, en welter plaatse van de begane grond en dezolder (ziefig. 5).Adb.Gelet op de grote glasvlakken van deuitbreiding zijn de volgende maatrege~len getroffen.Zoals uit figuur 5 valt te zien, staatin deuitbreiding een groot glasvlak achter dekolommen met een hoogte van circa4,50 m. Dit glas loopt vanaf de beganegrond tot de onderkant van de galerij-vloer op 5,85 m + NAP. Door nu de ga-lerij als horizontale schijf uit te voerenworden de horizontale verplaatsingenvan de kolom ter hoogte van de galerij-vloer praktisch nihil.De galerijvloer spant als schijf(ofligger)wederom tussen de eerder genoemdestabiliteitswanden en wel via de lucht-bruggen. Een enander valt afte1ezen uitde schematische voorstelling van fi-guur 6.Elke kolom is nu horizontaal gefixeerdter hoogte van de galerijvloer en hoge~rop door de kapspanten.Het ~lasvlakdat op de galerijvloer rust(ziejig. 5) ondergaat nu nog slechts ver-ticale verplaatsingen ten gevolge van dekrommingen van de kolommen voorhet deel tussen de begane grond en degalerijvloer, vermeerderd met de verti~cale doorbuiging van de galerij zelf.Door nu de glasgevel schuivend op degalerijvloer te bevestigen ter plaatse vande aansluiting metde stalenkapspanten,kunnen de genoemde verticale ver-plaatsingen vrij optreden zonder risicovan ruitbreuk.Adc.Zoal uit de tot nu toe gegeven beschrij-ving en figuur 5 blijkt, kunnen de ko-lommen worden beschouwd als 'recht~op staande balken'. Ondanks de fixatievan deze koommen ter plaatse van degalerij en de kapspanten, blijvende ko-lommomenten aanzienlijk door de uit~12 Cement 1987 nr. 1glasgevelsNieuwEntree hal--l 62305 Dwarsdoorsnede over de? uitbreiding (doorsnede B-B vanfiguur 3)Cement 1987 nr. 1Zolder6600'Galerij niveauBestaandBegane grond6 Schematische weergave over deconstmctieveopzet (gedeelte langsde zijgevel)kragende galerijvloer. Dit houdt in datmede wegensde geringe normaalkrachtin de kolommen een tamelijk grote ver-vorming door kruip valt te verwachten.Om deze redenen zijn in de betonko-lommen stalen profielen (IPE 450) ge-plaatst. Aan deze profielenworden con-solebalken bevestigd Van IPE 550 terondersteuning van de galerijvloer (ziefg. 5 en 6). De galerijvloer draagt nu in??nrichtingenwelvanconsolebalk naarconsolebalk.Ten opzichte van de consolebalken zalde galerijvloer in het veld een bijko-mende vervorming (verticale doorbui~ging) vertonen. Hierdoor zouden degrote glasvlakken moeten schranken,hetgeen uiteraard niet mogelijk is.Om glasbreuk te voorkomen wordtoverwogen de genoemde bijkomendedoorbuiging op te heffen door de gale-rijvloer te voorzienvanVZA-kabels (ziefig. 6). Hiermee worden het eigen ge-wicht, de rustende belasting en eenkwart Van de veranderlijke belasting inevenwicht gebracht, waardoor kruip-vervorming loodrechtophetvlakvandeplaat praktisch niet optreedt.Als alternatiefkan de glaspui op een sta-len onderslagbalk worden geplaatst diespantvan consolebalk naar consolebalk.Nagegaan wordt welke van de twee op-lossingen de goedkoopste is.Met de genoemde voorzieningen wor-den de vervormingen voldoende be-heerst, zodat glasbreuk in de gevels kanworden vermeden.(jaler?l(eldervlOer13JAARREDE BETONDAG 1986IrJ.Buijs, vice-voorzitter van de Betonvereniging, sprak tijdens de Betondag 1986 op20 novemberjl. de jaarrede uit, wegens ziekte van de voorzitter, prof.ir.A.Glerum.Hij schetste daarin een beeld van de talrijke ontwikkelingen op het gebied vanregelgeving, ontwerp en materialen. Ontwikkelingen waar men in de praktijkrekening mee zal moeten houden.DeBetonvereniging heeft op1 augustus 1986 haar nieuwe? kantoor in Gouda betrokken.Officieel is het gebouw op 3 oktoberj1.geopend door de voorzitter van hetVNO, de heer Van Lede, in aanwezig-heid van de besturen van CUR, Beton-vereniging en BMC. Het kantoor kreegde naam 'Ir.P.Bloklandhuis', de onthul-ling van die naam geschiedde door me-vrouw Blokland. Daarmee wordt te-recht .eer bewezen aan de uitermatekundige en inspirerende ingenieur PietBlokland, jarenlang hoofdingenieur-directeur van Rijkswaterstaat, directieSluizen en Stuwen, en direct betrokkenbij grote waterbouwkundige werken inons land, zoals de Haringvlietsluizen, devele tunnels die in de loop van dejarenzijngebouwd entenslotte bij de voorbe-reiding van de Stormvloedkering Oos~terschelde.Veel belangstelling trok ook het OpenHuis van de Betonvereniging en BMCop 24 oktober, Waarveel leden enverte-genwoordigers van door BMC goedge-keurde betonmortelbedrijven gebruikvan maakten.M?rvolg van blz. 13Rest nog de beheersing van de vervor-mingen in het dakvlak, eveneens methet oog op de grote liggende glasvlak-ken en de gedeeltelijke bekleding methet natuursteen Rosso Santiago.Zoals figuur 6 laat zien worden naast destalen dakspanten bij de kolommen nogtwee tussenspanten toegepast inelkvlaktussen twee kolommen. Devormvanal-le spantenis gelijk aan de vorm zoalsge-schetst in figuur 5. De vorm wordt me~de bepaald door de verholen inpandigegoot.De tussenspanten worden gedragendoor een verticale vakwerkligger, dievan kolomspant naar kolomspant loopt.Methet oogop de stabiliteitvande vak-werkligger en voor het opnemen vanhorizontale krachten ligt ook in het ho~rizontale vlak een vakwerk.14De bouwHetis een moeilijke tijdvoorde bouw,alzijn er tekenen die wijzen op herstel inde particuliere sector. Moeilijk, omdatmet name de overheidsopdrachten uit~blijven; in deze sector wordt ook ko-mendjaar door de overheid weer min-der ge?nvesteerd dan het afgelopenjaar.Datis een uitermate treurige enwellichtook kortzichtige ontwikkeling, wantinvesteren in de infrastructuur en in ge-bouwen is investeren in de toekomst,versterken van het bedrijfsleven en ver-beteren van de werkgelegenheid.Maar het werkgaat door, onversaagd engericht op de toekomst.Daarom in dezejaarrede aandacht voor een aantal ont~wikkelingen op het gebied Van de be-tontechniek.Ontwikkelingen in de betontech-niekRegelgevingIn het kader van de deregulering vanoverheidsregelingen wordt op dit mo-ment door het Ministerie VROM hetBouwbesluit voorbereid. Het accent zalvooral liggen op het formuleren vanMet de gegeven beschrijving is wellichtvoldoende duidelijk gemaakt aanwelkeeisen het constructieve ontwerp moetvoldoen. Het ligt in de verwachting datmet de gekozen constructie aan deze ei-sen wordt voldaan. Een en ander heeftuiteraard niet geleid tot alledaagse op-lossingen. Deconstructieis echterzoda-nig dat elke eis welhaast afzonderlijkkan worden behandeld. Een integratievan alle aspecten naar een totaal con-structiefontwerp is daarbij mogelijk.Dit is in constructiefopzicht in feite deaardigheid. Niet anders dan met een-voudige rekenmethoden is de construc-tie te behandelen, waarbij alleen bij deberekening elektronische hulpmidde-len worden gebruikt, wegens de te be-reiken snelheid en nauwkeurigheid.SlotAan de hand van de doorsnede in de fi-guren 4 en 5 kan men zich voorstellendat de afwerking in bouwkundig op-prestatie-eisen. Uitgangspunten daarbijzijn: veiligheid, gezondheid, bruikbaar-heid en duurzaamheid. Het Bouwbe-sluit zal na inwerkingtreding ondermeer de bouw- en woningtechnischeeisen uh de Model Bouwverordeningvervangen. In het Bouwbesluit zullennormen ofdelen daaruitworden aange-wezen als onderdeel van de technischebouwvoorschriften. Beoordeling ofaanhet Bouwbesluit wordt voldaan, ge-schiedt door de gemeente bij wie eenbouwvergunning is aangevraagd. Het isde bedoeling dat de procedure dan aan-zienlijk korter wordt en de beoordelingeenvoudiger.Na jaren van voorbereiding staat heteerste deel van de nieuwe reeks beton-voorschriften op het punt van verschij-nen: de Voorschriften Beton Technolo-gieVET 1986.DeVETbetekenteenbe-langrijke vernieuwing op twee punten.Ten eerste omdat in de VET een gelijk-waardige benadering gezocht is vansterkte en duurzaamheid. Voor het ont-werpen van constructies zijn beide cri~teria van even groot belang, waarbij danzicht de nodige fantasie en zorgvuldig-heid vraagt om tot een goede detaille-ring te komen. Dit geldt met name voorde schuine vlakken en de scherpe hoe-ken waar natuursteen wordt toegepast.Een niet onbelangrijke complicatie inde detaillering hangt samen met het feitdat het hemelwater op sommige plaat~senineenspouwonderde natuurstenenbekleding wordt afgevoerd. Verder eistde dakvormmede doordegeprojecteer-de verholen goot maatregelen tegen af-vallend sneeuwen ijs.Om de temperatuurschommelingen tebeperken bevindt zich in het dakvlakeen binnenzonwering.Het ziet ernaar uit dat bij de gekozenconstructiegoede oplossingen mogelijkzijn, zodat na april 1988 het Concertge-bouw in een nieuwe vorm haar uniekepositie kan blijven innemen.Cement 1987 nr. 1