? ? ? verkeer en vervoering.P.Riemens, Bouwdienst RijkswaterstaatVoor een grote groep automobilisten is het openbaar vervoer nog niet aantrekkelijk ge-noegom erregelmatiggebruikvan te maken. Hetisgeen concurrerend alternatiefvoordeautorit, omdat het kwaliteitsniveau nietvergelijkbaar is. Ditgeldt eveneens voor de over-stappunten?Methet realiseren van transferia wordteen eerste stap gezetom de kwaliteitvan overstappunten van auto op openbaarvervoerteverbeteren. Daartoe iseen projector-ganisatie ingesteld.TRANSFERIAEEN BIJDRAGE AAN HET STIMULEREN VAN OV-GEBRUIKOnlangs is door de Raad voor de Waterstaateen publicatie uitgebracht waarin wordt ge-pleit voor meer aandacht voor de kwaliteitvan overstappunten.Bij de samenstelling van het Structuursche-ma Verkeer en Vervoer werd eveneens aan-dacht besteed aan de overstappunten.Daarbij was de gedachte de automobilisteen extra prikkel te geven om in ieder gevaleen deel van de rit met openbaar vervoer afte leggen. Naast de al bekende P+R-terrei-nen werd een transferiumconcept voorge-steld, gedefinieerd als 'een middel om opaantrekkelijke wijze auto en openbaar ver-voer aan elkaar te koppelen en die aantrek-kelijkheid te vergroten door kleinschaligevoorzieningen toe te voegen'.In een studie van de TU Delft in 1990 werddeze definitie nog eens aangescherpt doorde constatering dat het overstappunt hetmeest succesvol zal zijn op plaatsen waardunne verkeersstromen samenkomen en tezamen zware verkeersstromen vormen rich-Waaraan moet een transferium voldoen?De volgende criteria worden gehanteerd:? Ligging: een logische schakel in de route tussen herkomst en bestemming.? Goede bereikbaarheid vanaf het hoofdwegennet.? Snel verlopende overstap.? Aantrekkelijke accommodatie voor gebruikers.? Goede kwaliteit openbaarvervoer: capaciteit, frequentie, comfort, betrouwbaarheid, zit-plaatsgarantie voor langere afstanden.? Reistijd via transferium in redelijke verhouding tot die per auto.? Voldoende parkeercapaciteit; geen oneigenlijk parkeren; acceptabel parkeertarief.? Bereikbaar voor andere vormen van voortransport (fiets, kiss & ride, taxi).? Afstand tussen parkeerplaats en perron/halte zo klein mogelijk.? Adequaat flankerend parkeerbeleid voor transferia gelegen nab? de bestemming.? Geen ongewenste vorming van subcentra bij transferia.? Landel?ke herkenbaarheid in bewegw?zering, uitmonstering en baSisvoorzieningen.16ting grote steden. Gedacht kan hierbij wor-den aan de rand van de randstad. De par-keerproblemen van de grotere steden wor-den daarmee echter niet opgelost, zodat erook behoefte is aan Transferia/P+R aan derand van de steden, de zogenoemde be-stemmingstransferia, waarmee de leefbaar-heid en de bereikbaarheid binnen de stadworden verbeterd.Transferia die het meest b?dragen aan re-ductie van autokilometers zijn de zoge-noemde herkomsttransferia, waarbij de au-tomobilist slechts over een klein gedeeltevan de rit de auto gebruikt.Doelstelling en doelgroepenDe doelstelling van transferia is dan ook hetautogebruik te beperken ten gunste van hetOV-gebruik, om daarmee de bereikbaarheiden leefbaarheid vooral rond de grote steden(randstad) te bevorderen. Meer in het bij-zonderwordtde automobilisteen kwalitatiefen daarmee concurrerend alternatief gebo-den voor volledige autoverplaatsing.Niet iedere automobilist is bereid om via eentransferium of P+R van het openbaar ver-voer gebruik te maken. De doelgroep diedaarvoor als eerste in aanmerking komt zijndiegenen die de auto voor een belangrijkdeel gebruiken voor het bereiken van dewerkplek, het woon-werkverkeer. De condi-ties voor deze overstap zullen dan wel gun-stig moeten zijn. Zo zal de rit die deze reizi-gers via het transferium afleggen niet langermogen duren dan anderhalf maal de beno-digde tijd met de auto. Uit marktonderzoekbij potenti?le gebruikers blijkt, dat de aan-trekkelijkheid van de overstap vorm moetworden gegeven door aan het overstappuntvoorzieningen toe te voegen die het comfortverhogen en het vaak onvermijdelijk wach-ten zo aangenaam mogelijk maken. HieraanCEMENT1997/7-8????ktmnenook voorzieningen worden toege-voegd dietijdsbesparend zijn zoals een geld-automaat, boekenshop of telewinkelen.Buiten de spitsuren zal een transferium ookeen aantrekkelijk alternatiefzijn voor het so-ciaal-recreatief verkeer. Deze doelgroepneemt een groot deel van de autoverplaat-singen voor haar rekening.Concurrerend alternatief voor deautomobilistVoor de doelgroep heeft het openbaar ver-VOer nog vaak een negatief imago: langereistijd, weinig comfort, onbetrouwbaar ensoms onveilige en onverzorgde wachtruim-ten. De automobilist wil dan ook een beteralternatief dan nu wordt geboden. Daartoezal het transferium aan minimale kwaliteits-en comforteisen moeten voldoen. Zo zal delocatie op ofnabij de route moeten liggen diedagelijks wordt afgelegd. De keuze vooropenbaar vervoer wordt daarmee gemakke-lijk gemaakt. Hetoverstappunt moet vol-doen aan eisen die veelal een hoger kwali-teits- en comfortniveau hebben dan dethans bekende overstapplaatsen. Ook zalhet vervolgvervoer hoogwaardig moetenzijn,hetgeen vaak betekent dat voor de lan-gere afstanden gedacht moet worden aaneen Intercity-of Interlinerverbinding en voorde kortere afstand aan metro, sneltram ofpendelbus.De transferia willen dan ook meer kwaliteiten comfort bieden aan deze overstappun-ten. Bovendien zal een transferium filevrijtoegankelijk moeten zijn en het vervolgver-voer moet hoogwaardig zijn. De transferiazullen dan ook op een strategische plaatsmoeten zijn gelegen in ofnabij de oorspron-kelijke route van de automobilist. Dus ge-makkelijk toegankelijk vanaf eenautosnel-weg of belangrijke route.Voor het transferium is een programma vaneisen ontwikkeld dattegemoet komt aan dewensen van de gebruiker, zoals korteloopafstanden tussen parkeren en halteopenbaarvervoer, bewaking voertuig, socia-le veiligheid reiziger, comfortabele wacht-ruimte, telefoon, toiletten enz.Het programma van eisen beoogteen basis-pakket te zijn, waarbij de gebruiker de zeker-heid heeft dat deze voorzieningen in eentransferium aanwezig zijn. Naar behoeftekunnen voorzieningen worden toegevoegd,mede afhankelijk van de schaalgrootte vanhet transferium. Overigens zal de omvangvan deze toegevoegde voorzieningen geenextra autoverkeer mogen genereren.De herkenbaarheid van transferia heeftvorm gekregen door een eigen logo en huis-stijl,hetgeen overigens niet inhoudt dat devormgeving van bebouwde voorzieningen ofparkeergelegenheid hetzelfde moet zijn.Aan het transferium kunnen ook ?hdere ver-voersmodaliteiten worden toegevoegd, zo-als fietsgebruik, bedrijfsvervoer of car-poolen.Uitwerking concept en beleidAanvankelijk was het de bedoeling dat vijfproeftransferia zouden worden gereali-seerd. Daartoe is in 1992 een projectorgani-satie opgezet. Uiteindelijk zijn tien locatiesgeselecteerd die geschiktwerden bevondenom op korte termijn als proefproject te fun-geren. Momenteel zijn er daarvan twee ge-realiseerd, Groningen Noorddijk en Amster-dam ArenA en zal een derde, het recreatie-transferium Renesse, dit jaar worden open-gesteld.Het transferium Groningen Noorddijk is noggeen overwegend succes, hoewel de ingre-di?nten in aanvang wel aanwezigwaren. Hettransferium is goed toegankelijk, het heeftuitstekend vervolgvervoer, met name rich-ting centrum (4 ? 7 minuten reistijd) en hettransferium is een OV-knooppunt voor zowelstads- als streekvervoer. Aangezien het ont-werp reeds gereed was op het moment datde landelijke projectorganisatie erbij betrok-ken werd, was het moeilijk het landelijk ont-wikkelde concept hier nog vorm te geven.Voor een belangrijk deel is men hierin tochgeslaagd.De automobilist kan dan een concept wor-den geboden dat als alternatief kan dienenvoor de hele rit met de auto. Het wachten in CD Het transferium Groningen Noorddijk biedt een uitstekend vervolgvervoerde file is niet meer nodig, evenmin het zoe-ken naar een parkeerplaats of het betalenvan hoge parkeertarieven. Bovendien is hetmogelijk in het openbaar vervoer de tijd nut-tig of aangenaam te besteden. Er is immerstijd voor lezen, werken of gewoon rusten.Als laatse voordeel kan nog genoemd wor-den dat het openbaar vervoer ook extra fis-cale voordelen kent ten opzichte van het au-togebruik.Uniek conceptHoewel ook in het buitenland het P+R-con-cept bekend is, vooral het parkeren aan derand van grote steden met snelle verbindin-gen naar het centrum van de stad, is hetdoor de projectorganisatie ontwikkelde con-cept nieuw.De filosofie is dateen transferium onderdeelis van een kwaliteitsketen. OV-knooppuntenvormen schakels in de vervoersketen. Dekwaliteit van de thans bekende overstap-punten laat echter vaak nogte wensen over.CEMENT1997j7-S 17? ? ? verkeer en vervoerTabe/lBinnen twee ? drie jaar te realfseren transferiaHet overstappunt functioneert thans nietoptimaal doordat de gemeente Groningennog onvoldoende invulling heeft gegevenaan het voor een transferium onmisbareflankerend parkeerbeleid in de stad, het-geen pas in 1999 goed vorm zal worden ge-geven. Bovendien is als gevolg van onvol-doende bewaking en daarmee optredendvandalisme, het transferium deels ontman-teld en verkeert het in slechte staat, zodatde aantrekkingskracht (pull-factor) is ver-minderd.Amsterdam ArenA is augustus 1996 open-gesteld. Het minimum aan te verwachtenoverstappers is hier gehaald, namelijk 200per dag, bestaande uit vooralsociaal-re-creatief verkeer (winkelend publiek of be-zoekers van evenementen).Gewerkt wordt aan de promotie van dittransferium bij de doelgroep woon-werkver-keer. Voor deze doelgroep is met name hettarief nog een drempel: f 12,50 per dag, in-clusief een metrokaarlje (retour) naar hetcentrum voor twee personen. Een abonne-ment zou uitkomst kunnen bieden. Amster-dam heeft in toenemende mate een goedflankerend parkeerbeleid, waardoor sprakeis van een hoge push-factor (files, zoekennaar parkeerplaats en geringe beschikbaar-heid van parkeerplaatsen).Ook zullen overeenkomsten worden geslo-ten met bedrijven in de binnenstad die ge?n-teresseerd zijn in het huren van parkeer-plaatsen in de ArenA, waarmee dure plaat-sen in debinnenstad vrijkomen voor leveran-ciers/klanten of andere activiteiten. Doortevens te zorgen voor meer bekendheid bijpotenti?le gebruikers, is de verwachting datde ArenA in de toekomst succesvol zal func-tioneren.Hoewel het transferium Renesse voor eenspecifieke doelgroep is bestemd, namelijkrecreanten, is de verwachting dat dit projecttot ??n van de kansrijke behoort. Indien de-ze locatie een succes blijkt, zal het als voor-beeld kunnen dienen voor andere kustplaat-sen waar 's zomers dezelfde mobiliteitspro-blemen optreden.De drie genoemde projecten waren niet deeerste keuze van de projectorganisatie,doch zijn als proefproject gaccepteerd om-dat ten tijde van de keuze deze projecten algepland waren en in grote lijnen aanslotenbij hetontwikkelde transferiumconcept. Bin-nen twee ? drie jaar zullen dein tabel 1 ge-noemde locaties worden gerealiseerd.Samenwerking OV-organisaties enoverheidBij de transferiaprojecten werkt de rijksover-heid zowel op landelijk als regionaal niveausamen met de OV-organisaties.Met NS wordt op landelijk niveau gewerktaan een visie op het transferiumconcept,waarbij de NS metname ge?nteresseerd is inde zogenoemde poort- of weidetransferia:@ Een busje verzorgt het vervoer tussen NS-station Amsterdam Bij/mer en het transferium van Amsterdam ArenA18 CEMENT1997/7-8? Deze zomer zal het transferium Renesse voor het recreatiepubliek worden opengesteldde automobilisten worden vanuit een ruimgebied om een goed bruikbaar NS-stationverzameld om via het spoor naar de plaatsvan bestemming te worden vervoerd. Eenknelpunt hierbij is nog vaak een goed na-transport op de plaats van bestemming.Voorbeelden van poorttransferia zijn Hoorn,Ede/Wageningen en Lage Zwaluwe.Veelal is het probleem bij NS-stations dat delocaties meteen hoogfrequente treinverbin-ding nauwelijks meer bereikbaar zijn voorautoverkeer (centrumstations in de steden)en de stations in de periferie wel toeganke-lijk zijn, maar geen hoge bedieningsgraadbieden: meestal een halfuurfrequentie endus onvoldoende voor een transferium,waar het criterium op minimaal een kwar-tierfrequentie wordt gesteld.Met VSN wordt vooral een combinatie ge-zocht vanlnterliner en transferia. Concreetwordt een plan uitgewerkt op de A27 bijRaamsdonksveer (De Tol). Verder vormenbustransferia een kansrijke optie, omdatvaak op een bestaand busknooppunt wordtaangesloten. Hier zijn de afzonderlijke be-drijven vooral aanspreekpunt voor de pro-jectorganisatie.Overigens ligt de eerste verantwoordelijk-heid voor de realisering van de proefprojec-ten bij de regionale directies van Rijkswater-staat.Detrekkervan hetprojectis dan veelalCEMENT1997/7-8een gemeente, soms een provincie en in en-kele gevallen de rijksoverheid.Niet onvermeld mag de samenwerking metde ANWB blijven. Deze heeft aan de wieg ge-staan van het P+R-concept en is thans ookbetrokken bij de verdere ontwikkeling en im-plementatie van het transferiumconcept.ConclusiesOverstapplaatsen hebben vaak het imagovan koud, tochtig, onveilig en onverzorgd. Ui-teraard zijn er ook een aantal goede voor-beelden, waarbij het wachten zeker niet alsonaangenaam wordt ervaren.De automobilist die nu de stap naar open-baarvervoernog niet heeftgenomen, kan al-leen worden geprikkeld door hem een goedalternatiefte bieden, dus volgens de criteriadie thans voor het transferiumconcept geI-den en onderdeel zijn van een vervoersketenwaarbij kwaliteit en comfort worden gebo-den.Voor hetsucces van transferia zijn echter zo-wel pulJ- als push-maatregelen noodzakelijk,omdat niet ontkend kan worden dat autoge-bruik voor de hele ongestoorde rit vele voor-delen biedt, zeker in de perceptie van de au-tomobilist. ?19
Reacties