Torens in binnenstad verankerd 12011 17themaTorens inbinnenstadverankerd1Nieuwbouw ministeries van Veiligheid en Justitieen Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelatiesir. Frans van der Linde roZonneveld IngenieursIn Den Haag wordt momenteel volopgebouwd aan de nieuwbouw voor deministeries van Veiligheid en Justitie enBinnenlandse Zaken en Koninkrijksrela-ties. Locatie is de Turfmarkt in Den Haag,waar eerder de roemruchte ZwarteMadonna stond. Het ontwerp, van deBerlijnse architect Hans Kollhoff, bestaatuit twee torens op een gezamenlijkeplint van tien bouwlagen en twee onder-grondse (parkeer)lagen.Torens in binnenstad verankerd1201118thema2Het totale BVO van het project bedraagt 131 583 m2.De vormvan de 140 m hoge torens wordt vooral bepaald door de terug-springende gevels. Kenmerkend is ook het openlaten van dezichtlijnen vanuit de historische binnenstad. Hierdoor ontstaateen geometrie met scherpe hoeken. De gevels van de torensworden in baksteen en natuursteen uitgevoerd.De basis van de torens wordt gevormd door een stedelijke plint.Dankzij deze plint kunnen de torens daadwerkelijk iets beteke-nen voor de stad. Op de begane grond komen commerci?leruimten. Het atrium krijgt, in navolging van het stadhuis, eenpubliek karakter. Het is veel meer dan een ontvangsthal alleen.Zo kunnen er bijvoorbeeld tentoonstellingen plaatsvinden. Inde verdiepingen direct boven en onder de begane grond,komen de gezamenlijke functies van de ministeries: het audito-rium, het restaurant en de logistieke functies (expeditie).OntwerpBinnenstedelijke hoogbouw op een kleine footprint vraagt omverscheidene redenen om een lichte constructie. Een hoofd-draagconstructie in staal met lichte vloeren lijkt dan de eerstekeuze. Kijkend naar de architectuur bleek een constructie inbeton echter logischer.In het ontwerptraject zijn verschillende varianten (staal/beton)met elkaar vergeleken (technisch, financieel, duurzaamheid,uitvoerbaarheid), hierbij rekeninghoudend met het programmavan eisen en de architectuur.Voor een constructie in staal is voor de gevel gekeken naar eenoplossing met een superstructuur (vakwerk over verschillendebouwlagen) en naar een oplossing met vierendeelliggers in degevel. De eerste oplossing paste niet in het architectonischeontwerp. De tweede oplossing werd te duur. Ook bij deze staal-variant was de kern in beton gedacht.Voor de constructie in beton zijn eveneens verschillende vari-anten ontworpen. Voor de kernen en de gevels zijn insitu-oplossingen vergeleken met prefab-betonoplossingen.Voor de vloeren zijn verschillende systemen vergeleken. Hierbijwas optimale flexibiliteit het uitgangspunt, zowel wat betreftindeling/functionaliteit, integratie van installaties in de vloerenals wat betreft duurzaamheid. Uiteindelijk is om technische enfinanci?le redenen gekozen voor een hoofddraagconstructie inbeton.HoofddraagconstructieDe verticale belasting van de torens wordt afgedragen via dekernen en de dragende gevels. De gevels gaan over de onderstelagen gedeeltelijk over in kolommen. De vloeren overspannen(op de meeste plaatsen) van de gevel naar de kern. De stabiliteit1 Uitvoering 20102 Bubbledeckvloer met installaties3 Artist impression ministeries vanVeiligheid en Justitie en BinnenlandseZaken en Koninkrijksrelaties4 Stapeling prefab gevelelementen5 Plattegrond + principe constructieGroot onderhoud ? Herontwikkeling ? NieuwbouwDe huisvesting van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrela-ties (BZK) en het ministerie van Justitie is eind jaren 90 sterk verouderd. Aanvan-kelijk stond het complex op de lijst voor groot onderhoud. De installatieswaren technisch afgeschreven en zouden moeten worden vernieuwd. Dit zouechter geen oplossing bieden voor alle problemen en wensen van de kant vande ministeries ?n die van Gemeente Den Haag.Vervolgens is een ingrijpende herontwikkeling van het Schedeldoekshaven-complex overwogen. Toen deze om financi?le redenen niet haalbaar bleek,hebben de nieuwbouwplannen vorm gekregen.Begin 2000 is de Rijksgebouwendienst op zoek gegaan naar een nieuwegeschikte locatie. Uiteindelijk is in overleg met de gemeente en de ministeriesgekozen voor de locatie van de Zwarte Madonna aan de Turfmarkt, direct naastde bestaande ministeries.In 2002 heeft de Rijksgebouwendienst een prijsvraag uitgeschreven voor eenontwerp voor de nieuwbouw van de ministeries. De Berlijnse architect HansKollhoff werd op basis van zijn plan`Chicago aan de Turfmarkt'geselecteerd.Torens in binnenstad verankerd 12011 19kerngevelbuisbubbledeckvloer827304200070720407302700 2700 2700bk. ruwe vloerbk. ruwe vloerbk. ruwe vloer35402020207954653520verdiepingshoogte35403520verdiepingshoogtewordt verzorgd door de kern en de gevel samen, door middelvan een zogenaamde buis-in-buis constructie.De kernen worden met een klimbekisting in het werk gestort.Ze verspringen (verjongen) op de 27e verdieping. Deze verjon-ging is voorgesteld om op de hoger gelegen verdieping terplaatse van de setback een goede bruto-nettoverhouding voorhet vloeroppervlak te behouden. De dikte van de kernwandenverloopt van 350 mm naar 250 mm.LUSTijdens het ontwerptraject is door Zonneveld ingenieurs insamenwerking met Inbo adviseurs, PRC kostenmanage-ment en AT Osborne onderzoek gedaan naar de logistiekvan de uitvoering (Logistieke Uitvoerings Studie = LUS).Vooral door de binnenstedelijke locatie en de mogelijkgelijktijdige uitvoering van andere grote binnenstedelijkeprojecten (naastgelegen woontoren`De Kroon', bouwpro-jecten bij Centraal Station en Nieuw Babylon), was hetnoodzakelijk in een vroegtijdig stadium na te denken overde hele logistiek (materieel, materiaal en bouwpersoneel).In de LUS is gekeken naar drie uitvoeringsmethodieken:traditionele uitvoering met kranen en hefsteigers, eenuitvoering met een kleine loods of een uitvoering met eengrote hijsloods boven op de torens. De drie varianten zijnmet elkaar vergeleken en door middel van een waarde-ringsmethode beoordeeld. Hierbij is onder andere gelet opweersinvloeden, veiligheid, faciliteiten, kosten, risico's enlogistiek. Daarnaast is onderzoek gedaan naar just-in-timelevering door locaties in de directe omgeving te onderzoe-ken voor tussentijdse opslag met aanrijroutes. Dit heeftgeleid tot keuze voor een traditionele uitvoering metkranen en hefsteigers (fig. 10).De loods vormt een soort fabrieksmatige werkvloer die vrijis van weersinvloeden. Deze zal telkens omhoog wordengevijzeld wanneer een bouwlaag gereed is. Bouwmateria-len worden via twee hijspunten in de loods naar de werk-vloer getransporteerd. Eenmaal in de loods worden dematerialen met behulp van een horizontaal transportsys-teem naar hun plaats van bestemming gebracht enverwerkt. De aanvoer van materiaal voor de afbouw kanvan binnenuit plaatsvinden. Er kan gebruik wordengemaakt van de liftschachten.453themaTorens in binnenstad verankerd1201120onderspuitenmet20Tixotropemortel.stortzijdekistzijde350element d = 350mm.dragend prefab gevel-350x940mm.185535d = 350mm."bollenplaatvloer"vloerafwerking: 70mm.35070535756115+3600 vlp.+756 vlp.-535 vlp.folie245Voor de vloeren is gekozen voor Bubbledeck (foto 3). Dezekeuze is vooral ingegeven door de hoeken van plattegronden(belastingafdracht in twee richtingen) en de integratie van deinstallaties (kanalen) en betonkernactivering.In een eerder ontwerp had de architect meer terugspringendegevels (setbacks) over de gebouwhoogte bedacht. Ter plaatsevan de terugspringing werd de belasting via uitwendige steun-beren (h.o.h. 2,70 m) overgedragen van de hoger gelegen gevelsnaar de lager gelegen gevels. Het aantal setbacks en de bouw-De gevel is over de onderste vier bouwlagen in het werk gestort,daarboven is de gevel in prefab uitgevoerd. De prefab gevelele-menten zijn in verband met de optredende krachten uit destabiliteitswerking versprongen gestapeld (fig. 4) en voorzienvan doken, lasplaten en vertandingen (fig. 6).Het prefab buitenblad (metselwerk of natuursteen) wordt ineen later stadium bevestigd op het binnenblad.687aanzicht (kist / binnenzijde)prefab gevelelement d = 350mm.Torens in binnenstad verankerd 12011 219 Paalconcentratie10 Bouwloodskundige afwerking en detaillering vormden echter een kritischonderdeel in de gevel. In overleg met de opdrachtgever is toenbesloten het aantal setbacks te verminderen en de steunberenh.o.h. 5,4 m te plaatsen en naar binnen te halen (fig. 7 en 8).Fundering / kelderIn het ontwerptraject is gekeken naar verschillende varianten(tweelaags, drielaags) en uitvoeringsmethoden (diepwanden,damwanden, onderwaterbeton). Uiteindelijk is vanwege risico's(Haagse binnenstad) gekozen voor een tweelaagse kelder. Indeze ondergrondse bouwlagen is een auditorium opgenomen,een fietsenberging en zijn parkeerplaatsen voorzien.Het gebouw is gefundeerd op prefab palen. Vibropalenkwamen niet in aanmerking met het oog op `bleeding' langs depaalschacht ten gevolge van de vergrote voetplaat. De bouwputbestaat uit verloren stalen damwanden. Het heiwerk is uitge-voerd vanaf een gedeeltelijk ontgraven bouwput in verbandmet het opbarstrisico. De palen zijn gebruikt als vernagelingvan de bouwputbodem tijdens diepere ontgraving, naar hetuiteindelijke bouwputniveau. Projectgegevensopdrachtgever Ministerie vanBinnenlandse Zaken enKoninkrijksrelaties, Rijksgebouwendienstgebruiker Ministeries van Veiligheid enJustitie en Binnenlandse Zaken enKoninkrijksrelatiesarchitect Prof. H. Kollhoffco-architect Inbo adviseurs b.v.constructeur Zonneveld ingenieurs b.v.installatieadviseur DeernsRaadgevende Ingenieurs b.v.bouwfysisch adviseur DGMRRaadgevend Ingenieurs b.v.directievoering Brink Groep b.v.aannemerscombinatie JuBi b.v. (BAMUtiliteitsbouw b.v., Ballast Nedam BouwSpeciale Projecten, HOMIJ TechnischeInstallaties en Imtech Nederland)9106 Vertanding gevelelementen7 Oorspronkelijke setbacks8 Aangepaste setbacks