De afnemer krijgt dus nu ook formeel de mo-gelijkheid om af te zien van de afnamecon-trole op de bouwplaats.ProduktdifferentiatieDe moderne wijze waarop BMC het certifica-tiesysteem hanteert, blijkt uit de produktdif-ferentiatie die met ingang van 1986 in hetcertificaat zal worden doorgevoerd. Het cer-tificaat zal dan perbedrijf een opgave bevat-ten van de betonkwaliteit die standaard doordat bedrijf worden geleverd en waarvan delevering door het bedrijf wordt gegaran-deerd.Dit betekent dat ook voor minder frequentgevraagde betonkwaliteiten het betonmor-telbedrijf zijn produktieproces voortdurendmoet blijven testen. Het reglement Beton-mortelcontrole bevat voorschriften voor deproduktiecontrole, met per betonkwaliteiteen vastgelegde frequentie voor de monster-name ten behoeve van de produktiecontrole.Een en ander zal moeten leiden tot een goeduitgewerkt kwaliteitssysteem voor ieder be-ton mortelbedrijf.BMC zal in haar jaarlijks te publiceren lijstopgave doen van de gec?rtificeerde beton-kwaliteiten per bedrijf.Metselmortel en cementNaast betonmortel besteedt BMC ook aan-dacht aan fabrieksmatig vervaardigde met-selmortel. Vooruitlopend op de norm metsel-mortel, is inmiddels aan meer dan 25 beton-mortelbedrijven een voorlopige goedkeuringals metselmortelbedrijf verleend. Na vankracht worden van de norm zal voor metsel-mortel een certificatiesysteem worden uitge-werkt. .Tot slot kan nog worden gewezen op devoorbereiding van een certificatiesysteemvoor cement. Het overleg hierover tussen deBetonvereniging, BMC en KOMO en de be-trokken bedrijven zal naar verwachting in1986 zijn beslag krijge.n.J.H.K?hneSymposium 'De geschiedenisvan het beton in Nederland'Lessen uit het verledenProefbelasten van een spoorwegviaduct ingewapend beton. Hoe grootzou dedoorbuiging zijn?CementXXXVII (1985)nr. 12Derde lustrumHet betondispuut is op 6 oktober 1970 opge-richt als 'studievereniging van Delftse TH-studenten die in het materiaal beton ge?nte-r?sseerd zijn'. Het Betondispuut, sinds 1975een 'aangesloten organisatie' van de Beton-vereniging en.thans 219 leden tellend, heeftin samenwerking met de Betonvereniging op1 oktober 1985hetSymposium 'Degeschie-denis van het beton in Nederland'georgani-seerd.Nostalgie?Nostalgische gevoelens zijn niet direct teverwachten van Delftse TH-studenten dienog niet eens aan hun professionele loop-baan zijn begonnen. De ondertitel 'Lessenuit het verleden' maakt echter duidelijk watde jeugdige organisatoren voor ogen stond:de deelnemers een beeld van het beton enzijn toepassingen geven, beginnend in hetverleden en dan via het heden naar de toe-komst kijkend.Het programma vroeg aandacht voor zevenonderwerpen uit het uitgestrekte betonge-bied en daardoor ontstond een vrij volledigpanorama van de betontechniek: niet alleenhet verleden en het heden, maar ook de toe-komst, voor zover die zich thans al aftekent.WaardevolIn de openingsvoordracht vroeg prof.ir.J.Oosterhoff (TH-Delft) aandacht voor dewaarde van historische beschouwingen, ookop betongebied. Hij bepleitte het in standhouden van 'historische betonwerken of ge-deelten daarvan, als die dit waard zijn, als-mede-het voor vernietiging behoeden van re-levante archiefstukken. In dit verband noem-916de hij ook de TH-Groep 'Geschiedenis vande bouwtechniek', die onlangs is gevormd inverband met een opdracht van de Rijks-dienst voor de Monumentenzorg. Voorts be-tuigde hij adhesie meten vroeg hij onder-steuning voor het 'initiatief-Van derVIist', datzal moeten leiden tot een soort Beton-archiefannex Betonmuseum, voor het behoud vandocumenten, tekeningen, foto's enz. uit degeschiedenis van de betontechniek.FunderingstechniekAlle bouwwerken bezitten een of andere fun-dering. Prof.ir.J. van Loenen (KMA Breda)schetste de ontwikkelingslijnen van beton inde funderingstechniek,in het bijzonder depaalfunderingen. De houten palen kregenbeton-opzetters, maar zijn thans groten-deels verdrongen door palen van gewapendbeton en vooral van voorgespannen beton,en ook door de in de grond gevormde palenen diepwanden van beton.Bruggen en viaductenBruggen en viaducten zijn vanouds een be-langrijktoepassingsgebied van het materiaalbeton. Ir.J.J.Eberwijn (Directie Bruggen,Rijkswaterstaat) belichtte enkele markantepunten uit de ontwikkeling op dit gebied, zo-als vergroting van de overspanningen en debetekenis van vervormingen. Bij de evolutiein de dwarsdoorsnede blijkt de (niet-con-stante) verhouding materiaalkosten/ar-beidskosten een belangrijke rol te spelen. Deontwikkeling in het materieel (bijv. mobielekranen met een groot hijsvermogen) heeft detoepassing van grote geprefabriceerde be-tonelementen mogelijk gemaakt. Geconclu-deerd kan worden, dat ook bij bruggen enTunnelbouw volgens de caisson methode.Een beproefd Hollands conceptviaducten het accent verschuift van nieuw-bouw naar onderhoud en reconstructie.TunnelbouwIn een waterrijk land als Nederland zijn on-derwatertunnels onmisbaar voor het weg- enrailverkeer geworden. De 'zinkmethode' ishiervoor verscheidene malen toegepast.Ir.H. van Dijk (Gemeentewerken Rotterdam)ging uitvoerig in op de voorgeschiedenis ende bouw van de Rotterdamse Maastunnel(1937-1942). Dat unieke project heeft de tun-nelbouw in ons land sterk be?nvloed. Bij debouw van de Rotterdamse metrotunnel indejaren '60 en bij andere tunnelprojecten zijnnieuwe oplossingen in praktijk gebracht:scheurvrij en waterdicht beton zonder water-dichte bekleding, een nieuweding (GINA-profiel, een wereldwijd succes!)en nieuwe onderspoeltechnieken. Vooral deonderwatertunnels van Rijkswaterstaat heb-, ben hier geleid tot een 'rijke en gevarieerdetunnelcultuur', meestal met de zinkmethode,maar ook wel met andere bouwwijzen. Deschildmethode is in Nederland nog niet toe-gepast, maar zou ook hier concurrerend kun-nen zijn.Dit tunnelverhaal werd afgesloten met devertoning van de historische film over debouw van de Rotterdamse Maastunnel(1937-1942).KademurenDe specifieke ontwikkelingslijnen bij de ka-demuurbouw zijn geschetst door ir.C.Mole-naar (tot voor kortHBG NV).Omstreeks 1900deed het beton hierbij zijn intrede: eerst be-tonblokken op een betonvloer, maar weldraook betonnen. caissons, onder meer de zgn.kantelcaissons. Vooral in de jaren '20 en '30zijn veel caissons toegepast: het 'Rotter-damse type' (trapeziumvormig) en ook het'Priok-caisson' (rechthoekig). Na de intro-ductie van de betonpaal was hier sprake vanprefabricage in de ruimste zin. Vooral bij hetna-oorlogse havenherstel in Rotterdam nambeton een zeer belangrijke plaats in. Hogereeisen inzake bovenbelasting en diepgangmaakten nieuwe technieken noodzakelijk,inhet bijzonder met toepassing van stalendamwanden. Het materieel, vooral de hei-middelen, speelde hierbij een voorname rol.De hedendaagse kademuurconstructiesbe-staan dikwijls uit een combinatie van betonen staal (damwand).Cement XXXVII (1985)nr. 12Werken in betonIn verband met de beschikbare tijd en ookomdat er over 'beton in de woningbouw' nogniet zoveel documentatie is vezameld, be-perkte prof. Oosterhoff zich tot 'utiliteits-bouw in beton'. Na een opsomming van ver-meldenswaardige hoogtepunten uit de ge-schiedenis van de (Nederlandse) beton-bouw, besprak hij allereerst de invloed vande bouwkosten (de verhouding arbeidskos-ten/materiaalkosten) op de vormgeving: debalkenvloeren van vroeger zijn via de pad-destoelvloeren vervangen door de balklozevloeren. Hoge (beton)gebouwen zijn in Ne-derland nog altijd lager dan die in het buiten-land. Bijzondere aandacht vragen de vrij kor-te bouwtijden omstreeks de eeuwwisseling:die periode zou ons ook in dit opzicht nogwel iets kunnen leren!Het onderwerp 'beton inde woningbouw'kwam toch nog aan de orde door de verto-ning van de historischefilmfragmenten overde bouw van het Betondorp (1922) in Water-graafsmeer-Amsterdam, die onlangs bij toe-val zijn teruggevonden. Verschillende bouw-technieken van vandaag blijken toen alte zijntoegepast, zij het uiteraard in een mindergeavanceerde vorm dan wij nu kennen.Voorgespannen betonHet voorspannen van betonconstructies be-gon zo'n 35 jaar geleden ook in Nederlandtot toepassing te komen. Prof.dr.ir.G.Scherpbier (TH-Eindhoven, Witteveen +Bos) behandelde enkele specifieke proble-men waarmee de toenmalige betoncon-structeurs te maken kregen: Voorspannen =Vervormen. Er moet rekening worden gehou-den met de effecten van krimp, kruip, tempe-ratuursverschillen enz. Het voorspannenheeft het inzicht in de hierdoor veroorzaaktevervormingen verdiept en bijgevolg het con-structief ontwerpen sterk be?nvloed. De les-sen van toen hebben merendeels nog nietsvan hun geldingskracht verloren! Bij degrootschalige bouwwerken hebben zich gro-te ontwikkelingen voorgedaan: de drie-di-mensionale voorspanning voor de Haring-vIietsluizen en de Stormvloedkering zijnoverduidelijke voorbeelden hiervan. Daar-naast zijn talrijke kleinere projecten of onder-delen ervan met behulp van voorspanninggerealiseerd. Nieuwe vraagstukken zijn hetaanpassen en het slopen van betoncon-structies. Demonteerbaar bouwen kan hier917een oplossing bieden, maar kan het 'ophef-fen van de voorspanning' een andere (bete-re?) oplossing zijn?Verrot goedIn navolging van architect Cees Dam hading.C.Souwerbren (Betonvereniging) aanzijn voordracht de titel 'Beton, toch een ver-rot goed bouwmateriaal' gegeven. Hij be-sprak in het bijzonder de ontwikkelingen ophet gebied van de betontechnologie (samen-stelling, bereiding en verwerking). De Gewa-pend Beton Voorschriften van 1912, 1918 en1930 waren in dit opzicht uiterst summier.Dit geldt evenzeer voor de GBV 1940 en deGBV 1950, hoewel daarin aan de 'Bouwcon-trole' vrij veel aandacht wordt besteed. Pasin de GBV 1962 worden voor de betonsa-menstelling meer richtlijnen gegeven, wat inde VB 1974 (thans VB 1974/1984) nog meeris uitgewerkt. De duurzaamheid van betonheeft de laatste jaren extra veel aandacht ge-kregen. In de nieuwe Voorschriften BetonTechnologie (VBT 1986), waarvan het con-cept dit jaar is verschenen, worden daaromniet alleen sterkteklassen, maar ook duur-zaamheidsklassen onderscheiden.'Lessen uit het verleden'? - die zijn er weldegelijk! Daarom is het onbegrijpelijk, datte-genwoordig de betonconstructeurs zeldende realisatie van hun ontwerpen volgen, datbij de uitvoering van betonwerken ervarenopzichters schaars zijn geworden en dat ervoor betonwerkers nog steeds geen vakop-leiding is.Symposium-verslagHet Betondispuut heeft de acht voordrach-ten van het Symposium 'De geschiedenisvan het beton in Nederland' gebundeldin eenboek met dezelfde titel. Behalve de voor-drachten bevat dit boek talrijke literatuurver-wijzingen en illustraties, alsmede een repro-ductie van de GBV 1912. Het is verkrijgbaarbij het secretariaat van het Betondispuut,Gebouw Civiele Techniek, kamer 5.06, Ste-vinweg 1, 2628 CN Delft, tel. (015)-78 47 69,tegen de prijs van f 5,- per exemplaar voorleden en vrienden van het Betondispuut, envan f 7,50 voor anderen.A.A. van der Vlist