C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gRenovat ieHet bouwdeel uit 1910 (ontwerpJ.P. Stok), waar het silocomplexhaar oorsprong vindt, is opge-bouwd uit achthoekige betonnenkokers met zijden van 2,5 m,circa 20 m hoog, die als eenhoningraat aaneengeschakeldzijn. Onder de gevormde hoek-punten staan achthoekige kolom-men met een uitwendige diame-ter van 1250 mm in een rastervan circa 5,4 m. Een betonvloerdekt de silo aan de bovenzijde af.De paalfundering in combinatiemet poeren onder de kolommen,omvat op straatniveau 28 x 33 m2.Het bouwdeel dat in 1930 is toe-gevoegd (ontwerp Brinkman enVan der Vlugt) bestaat uit gewa-pend-betonnen celwanden(165 mm dik en 33 m hoog) en ismet glijbekisting opgetrokken. Desilobodem is uitgevoerd als eenbetonnen plaat op circa 7 mboven de begane-grondvloer. Hetraster van de kolommen (vierkant1200 mm) repeteert circa 5,2 m indwars- en 4,6 m in langsrichtingvan het gebouw. De celwandenvallen in dwarsdoorsnede nietsamen met de kolomassen, waar-Springend van bestaand naar nieuwing. J. Keijnemans, IOB Ingenieursburo, HellevoetsluisDe Rotterdamse Maassilo (foto 1) is in de eeuw van haar bestaan al een aantalkeren verbouwd en uitgebreid (foto 2). Recent is de voormalige graansilowederom ingrijpend verbouwd voor een geheel andere gebruiksfunctie, waar-door het authentieke krachtenspel significant is gewijzigd. Het gebouw is omge-toverd in een ware uitgaansgelegenheid - de internationaal bekende danceclubNow & Wow, door publiek en pers uitgeroepen tot de beste club van Nederland- waarvoor een aanzienlijk deel van de draagconstructie is verwijderd.1 |Robuust tonende Rot-terdamse Maassilo. Aande voorzijde langs deBrielselaan aan weerszij-den van het transforma-torgebouw de twee silo'suit 1953; elk circa 50 mlang, 10 m breed en 30 mhoog2 |Vanaf de Maashaven-zijde; links het bouwdeeluit 1910 en rechts hethogere uit 1930cement 2004 554C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gRenovatiecement 2004 5 55door mag worden aangenomendat de krachtsafdracht vanuit desilo via de dwarswanden naar dekolommen, respectievelijk de fun-dering plaatsheeft (te beschou-wen als een tweedimensionaalstelsel).Op 4 m onder straatniveaubevindt zich de keldervloer. Dezemeters dikke betonnen plaat doetdienst als poer waarop alle kolom-men zijn afgesteund en is onder-heid met 1370 gewapend-beton-palen met verzwaarde punt, 18 mlang.De laatste uitbreiding had plaatstussen 1951 en 1953 (ontwerpAE.G. & J.D. Postma). Dezenieuwe silo's zijn aan de voorkantlangs de Brielselaan gesitueerden meten grofweg l x b x h = 50 x10 x 30 m3. In dit bouwdeelhebben geen constructieve ingre-pen plaatsgehad. De (versterkte)begane-grondvloer dient als toe-gangscorridor naar de gereali-seerde zalen Now, Wow en Super-wow in de bouwdelen van 1910 en1930.R o b u u s t v e r s u s z w a kHet gebouw heeft een zeer krach-tige uitstraling. Van buiten is hetgestieus als een betonnen kolosover de Maashaven, terwijl bij hetbinnentreden van het pand deenorme betonnen kolommen eenprominente rol vervullen in detoetredingsbeleving.Gebleken is dat de sterkteklassevan de kolommen zeer gering is(B 15). De begane-grondvloerblijkt nog slechter. Wapening ont-breekt in diverse vloervelden enhet beton is zo poreus dat ditslechts `uit gewoonte' kan blijvenhangen. Een theoretische waardeis er niet aan toe te kennen.Kortom, geen basis om een sprin-gende en deinende mensenmassaop los te laten.Om als dansgelegenheid c.q. bij-eenkomstgebouw dienst te doen,moet het pand aan een grootaantal prestatiecriteria voldoen.Het aanbrengen van een nieuwebegane-grondvloer is hiervan eendirect gevolg. Deze vloer is aange-bracht op de aanwezige begane-grondvloer, die tijdelijk is onder-steund. In de gebruiksfase is devloer aan de kolommen bevestigd.De bestaande vloer dient enkel alsverloren bekisting (foto 3).De overige constructieve wijzigin-gen in de bouwdelen uit 1910 en1930 blijven voornamelijk beperkttot het cre?ren van vrije ruimtenen markante zichtlijnen. Om dit tebewerkstelligen zijn 35 kolommenverwijderd, waarvan een groot deelmet explosieve demolitie (foto 4).Een aantrekkelijke sloopmethode,aangezien een aanzienlijk deel vande kolommen seriematig konworden verwijderd (foto 5).In de eerste fase werden in enkeletienden van een seconde zevenkolommen vernietigd, in detweede fase zelfs dertien. Na dezespringsessies, waarin twee rijen inlangsrichting zijn ge?limineerd,maar de middensteunpunten vanhet dwarsprofiel nog aanwezigzijn, zijn nieuwe kolommengeplaatst en op spanning gebracht.Ten slotte zijn de middensteun-punten eveneens explosief verwij-derd en was na enig opruimwerkde overweldigende vrije ruimteduidelijk waarneembaar (foto 6).N i e u w e f u n c t i e ,n i e u w e k r a c h t e nHet verwijderen van de steunpun-ten was mogelijk doordat een aan-zienlijk deel van de voormaligebelasting kon worden geredu-ceerd. De constructieve bereke-ning omvat de vergelijking tussende bestaande en de nieuwe situ-atie. In de bestaande toestand3 |Bestaande begane-grondvloer dient als ver-loren bekisting voor denieuwe vloerC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gRenovat iecement 2004 556waren de silo's volledig of gedeel-telijk gevuld met graan veronder-steld (belast-onbelast). In denieuwe situatie zijn de silo's leeg,op een enkele na, waarvan deinhoud in de loop der jaren is ver-steend.Zoals eerder gemeld is een grootdeel van het gebouw uit 1930 teschematiseren als een aaneen-schakeling van tweedimensionaleraamwerken. Hierin vormen dekolommen op de begane grond de5 |Resultaat na eerstespringsessie6 |Contrast tussen verledenen heden wordt geaccen-tueerd door een deel vande verwijderde kolom-men te handhaven (totca. 1,5 m onder de silo-bodem)4 |Oude toestand; springla-ding aangebracht inkolommenC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gRenovatiecement 2004 5 57steunpunten voor de wandliggers,die in dwarsrichting overspannen(fig. 7).Per stramien worden maximaaldrie van de zeven kolommen ver-wijderd. Theoretisch is aange-toond dat per stramien ??n steun-punt in het veld zonder verderevoorzieningen gesloopt kanworden. Uiteraard leidde hetslechten van drie naast elkaarstaande steunpunten wel tot res-tricties.Dit systeem is als verend onder-steund geschematiseerd en inge-voerd in een 2D-raamwerkpro-gramma. Uiteraard is dezerekenmethodiek anno 1930 nietgebruikt bij het ontwerp van hetpand. Indien de constructie wordtbenaderd met vaste steunpunten,dan volgen theoretisch veel klei-nere momenten dan er in werke-lijkheid optreden, reden waaromdeze beschouwing achterwege isgelaten.Vergelijking van de wandligger in`bestaand' m?t kolommen, vollesilo's, en `nieuw' zonder de driemiddenkolommen, lege silo's,geeft aan dat de grootste momen-ten optreden in de bestaande situ-atie. De krachtsafdracht in dewandligger heeft plaats door ge-welfwerking in de vorm van eendrukboog in combinatie met eentrekband, die doorgaans wordtgevormd door wapening in deonderste zone van de wand.De vraag rijst nu of de wandlig-gers daadwerkelijk zo zijn uitge-voerd. Met name de (over desteunpunten doorgaande) trek-band is dubieus. Bestaande wape-ningstekeningen zijn niet voorra-dig. Bovendien is de betonkwali-teit nihil. Voldoende aanwijzingenmaakten extra maatregelen nood-zakelijk.Aanvankelijk is gedacht de beno-digde trekband volledig uitwendigaan te brengen met twee voorge-spannen trekstangen per stra-mien. De vrije overspanningtussen de kolommen bedraagt bijdit uitgangspunt 20,8 m in plaatsvan 5,2 m. De te genereren trek-kracht zou echter leiden tot af-schuifbreuk van de kolom waar-aan de trekband gemonteerd zouworden ?n van de silobodem, alsgevolg van de slechte betonkwali-teit. De voorspankracht uit de trek-stangen met een staalconstructiedirect de silobodem in te leidenbleek uit kostenoverwegingen niethaalbaar. Toepassen van voorge-spannen koolstofvezellamellentegen de silobodem leverde het-zelfde bezwaar.L u c i f e r s t o k j e s b i e d e nu i t k o m s tUiteindelijk is ervoor gekozen eenaantal van de te verwijderen kolom-men te vervangen door zeer slankenieuwe kolommen. Deze construc-tie-elementen - bestaande uit eenstalen buis ? 273 mm gevuld metzelfverdichtend beton (B 65) envoorzien van het nodige wape-ningsstaal - zijn in het werk voorge-spannen.Een wandligger is te beschouwenals een buigstijf constructie-element. De resultante van de verti-cale belasting wordt daardoor overde stijfheden van de steunpuntenverdeeld. Doordat de veerstijfheid8 |Nieuwe staal-betonko-lommen worden voorge-spannen door permanentaanwezige, platte vijzels9 |Computerinvoer 3D-EEM-programma Robot, waar-in de structuur van de`honingraat' in perspec-tief wordt weergegeven(a) en een snede van de`honingraat' in ver-plaatste toestand (b),waar op de snijpuntenvan de assen een ruitontstaat, doordat debovenzijde van de celwordt gedrukt en deonderzijde getrokkena b ca b7 |Belastingsschema bouw-deel 1930 in oude situ-atie (a), bouwfase (b) ennieuwe situatie (c). Nasteekproefsgewijsonderzoek bleek de ver-ticale wapening voldoen-de om als ophangwape-ning te fungerena bgraanwindbelastingnuttige belastingeigen gewicht(silowanden langsrichting)voorspanning kolommeninwendig krachtenspeltrekdrukC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gRenovat iecement 2004 558van de nieuwe kolommen zeergering is in vergelijking tot die vande overgebleven bestaande kolom-men met een oppervlak van dedoorsnede van 1200 x 1200 mm2,trekken de staal-betonkolommenbij het verwijderen van een mid-densteunpunt - ofwel tijdens hetactiveren van de `nieuwe' belas-ting - slechts een zeer klein deelvan de totale reactiekracht naarzich toe. Ergo, doordat de veerstijf-heid van de nieuwe steunpuntenminimaal is, merkt de wandliggernauwelijks iets van hun aanwezig-heid en zal vrijwel hetzelfde reage-ren als bij een vrije overspanningvan 20,8 m. Voorspanning biedthierin een uitkomst.Het vooraf aanbrengen van dereactiekracht gebeurt met perma-nent aanwezige, platte vijzels, diena het ophangen van de kolom-men onder de voetplaat wordengeplaatst (foto 8).Vervolgens wordt een injectiemor-tel onder druk in de vijzelgepompt, waardoor deze omhoogkomt. De Wet van Pascal volgendis de benodigde pompdruk te rela-teren aan de reactiekracht en kande benodigde voorspanning nauw-keurig worden aangebracht. Dezeingreep garandeert een `steun-punt' voor de wandligger op deplaatsen waar de relatief slappeveer is aangebracht, echter in devorm van een permanent omhoog-gerichte puntlast.B i j e n n e s t l e v e r te x t r a d i m e n s i eIn het deel van het gebouw uit1910, waar de silo uit een opge-trokken honingraatstructuurbestaat, geschiedt de lastspreidingin twee richtingen. De wandlig-gers, die in beide richtingentussen de kolommen overspan-nen, gaan op de snijpunten overin een vierkant.Bij het verwijderen van een steun-punt wordt dit vierkant aan debovenzijde gedrukt, aan de onder-zijde juist getrokken. Om ditgedrag te analyseren is een 3D-eindige-elementenrekenpro-gramma gehanteerd (fig. 9).De optredende verplaatsingen zijnvan dusdanige minimale aard, datdeze niet leiden tot maatgevendesituaties. De wanden inclusiefruitvorm zijn als doorgaandewandligger te beschouwen. Deverdere procedure van de bereke-ning verloopt conform het eerderbesproken bouwdeel, echter nu intwee richtingen.In totaal zijn zes kolommen ver-wijderd, waarvan er vier zijn ver-vangen door de voorgespannenstaal-betonkolommen.O u d e n n i e u w h a n di n h a n dHet eindresultaat biedt een zeerhecht samenspel tussen architec-tuur en constructieve vormgeving.Qua architectuur wordt het onmo-gelijke mogelijk. Grote massievesteunpilaren zijn volledig wegge-slagen, of vervangen door `lucifer-stokjes'. Het kikvorsperspectief inhet pand is enorm versterkt en hetindustri?le karakter blijft gehand-haafd.Toepassingen van vijzels en zelf-verdichtend beton B 65, samenge-smolten met een zeer zwak oor-spronkelijk materiaal (beton B 15),maken de ontwikkeling en prakti-sche toepassing van de techniekaanschouwelijk.Zwijgend graan wordt afgelost.Een hopsende populatie verschijntten tonele. Het totaalplaatje?Gezichtsbedrog. Functieverande-ring alsmede omschakeling vanhet constructieve stelsel, exabrupto; springend van bestaandnaar nieuw (foto 10). Projectgegevensopdrachtgevers:OntwikkelingsBedrijf Rotterdam, OBRNow&Wowarchitect:Art Constructionsconstructie-advies, bouwbegelei-ding en directievoeringIOB ingenieursburoaannemer:Art Constructions10 | Danceclub Now & Wow,door publiek en persuitgeroepen tot debeste club vanNederlandfoto's 2, 3, 5, 6 en 10:Huib Nederhof, Rotterdam