Ype CuperusTen oosten van het centrum van Sydney ligt Dar-linghurst, een oude woonwijk van wisselende allure:rugzakhotels, junks op straat en exclusieve restau-rants, galeries, tevens de buurt om een nieuweFerrari te kopen. Hier wordt langzaam, maar zekerde oude levendigheid van de armoede vervangendoor de nieuwe levendigheid van de nouveau riche.In dit gebied staan drie hoge gebouwen, een hotelen twee woongebouwen. Horizon apartments is demeest recente. Het gebouw (foto 1) is in 1999bekroond met de RAIA State NSW Award, (RoyanAustralian Institute of Architects, New South Wales,categorie: woningen).L o c a t i eInSydneyzijnwoningenmeteen`harbourview'zeergewild. Dit gaat zo ver, dat in makelaarsadvertentiesniet de foto van het object staat, maar slechts die vanhet uitzicht vanuit de woning. Is tevens de HarbourBridge of het Opera House te zien, dan verdubbelt deprijs. Een zeegezicht is ook goed. De Horizon-flat ishierop ontworpen.Delocatieheefteen`siteindex'van4:1,datwilzeggendat het totale vloeroppervlak vier keer zo groot is alsde terreingrootte. De architect kon aantonen dat eensmal, hoog gebouw minder andere gebouwen hetuitzicht ontneemt en minder schaduw veroorzaaktdan een gebouw met dezelfde site index, maar danmet een twee keer zo groot vloeroppervlak en half zohoog.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2001 420SEIDLERS HORIZONHarry Seidler doet mooie dingen met beton. Bijna 80, is hij nog steeds actief.Een van zijn meest recente werken staat in Sydney. Een slanke hoogbouwvan 43 verdiepingen, voor 260 appartementen, een sculptuur met golvendebalkons. Welke techniek steekt er achter deze variatie met slechts enkeleelementaire vormen? Een beschrijving.H a r r y S e i d l e rHarry Seidler heeft een bewogen leven achter de rug.Geboren in 1923, verliet hij in 1938 onder de drei-ging van het nazisme zijn geboorteland Oostenrijk.Hij probeerde in Engeland zijn middelbare school afte maken, maar kwam in 1940 als Duitssprekende ineen Engels concentratiekamp terecht en werd daar-na overgeplaatst naar een kamp in Canada. Hijwerd vrijgelaten en van 1941 tot 1944 volgde hij inWinnipeg een opleiding als architect. Hij kreeg eenstudiebeurs om in Harvard lessen te volgen bij WalterGropius. Hij werd sterk beinvloed door Marcel Breueren Josef Albers, beide leerlingen van Gropius. Daarnaassisteerde hij Alvar Aalto aan het MIT in Cam-bridge, werkte voor Breuer in New York en Oscar Nie-meyer in Rio de Janeiro. In 1948 ging hij naar Aus-trali?, om een huis te ontwerpen voor zijn ouders, dieinmiddels in Sydney woonden. Hier begon hij zijnarchitectenbureau, dat een halve eeuw later tot devooraanstaande bureaus van Australi? behoort.In zijn Amerikaanse periode is hij gevormd in deDuitse Bauhaus-traditie, in Brazili? heeft hij geleerdte ontwerpen voor warme streken en in Australi? heefthij deze twee invloeden tot zijn herkenbare stijlgemaakt. Met zijn `tropisch functionalisme' heeft hijeen stempel gezet op de Australische architectuur endaarmee veel jonge architecten be?nvloed. Op haarbeurt is de architectuur van Seidler veranderd vaninternationaal zakelijk naar meer `vernacular',streekeigene Australische architectuur. Het Horizon-gebouw is hiervan een voorbeeld.1 | Horizon Apartments; woongebouw voor de nouveau riche in SydneyHet complex staat op een driehoekige locatie, met dehoogbouwophethoogstepuntvanhetterrein(fig.2).In het lager gelegen deel van het terrein is een par-keerkelderingegraven,dieopvijfniveaus(split-level)plaatsbiedtaanvierhonderdauto's(fig.3).Ophetdakvan de garage staan 31 geschakelde woningen, (22een- en tweekamerwoningen, 8 driekamerwoningenen een vierkamerwoning) die uitkijken op de vooralle bewoners gemeenschappelijke faciliteiten, zoalseen 25 m lang zwembad, een tennisveld en vaste bar-becue-opstellingen.Ongeveer 20% van het terrein is bebouwd, de restbestaat uit groenvoorzieningen. Op het dak van degarageisanderhalvemetergrondaangebracht,zodathierin bomen voldoende diep kunnen wortelen.H o o g b o u wDe plattegrond van de hoogbouw bestaat uit een cir-kelkwadrant, met alle balkons aan de cirkelrand (fig.4). De as van het gebouw is gericht op Opera Houseen Harbour Bridge, zodat alle appartementen verze-kerd zijn van dit kostbare vergezicht. De bovensteacht verdiepingen hebben bovendien balkons aan detegenoverliggende zijde. Deze bieden zicht op deStille Oceaan. Het penthouse beslaat de gehelebovensteverdieping(fig.5).Daarnaastbevatdetoren18 vierkamerwoningen (135 m2), 157 driekamerwo-ningen (100 ? 115 m2) en 54 tweekamerwoningen(55 m2). Alle flats zijn voorzien van alle modernedataverbindingen en van individueel instelbare air-conditioning.Een tweekamerwoning doet momenteel f 750 000,-en een driekamerwoning (twee badkamers!!) f 1,1miljoen.VormgevingDe hoogbouw ontleent haar plastische vormgevingaan de golvende borstweringen en aan de wijzeA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2001 4 212 | Situatie3 | Verticale doorsnede over hoog- en laagbouw4 | Geometrisch principewaarop met balkonplaatsingen is gevarieerd. De on-derstezesverdiepingenvandetorenhebbenbalkonsaan de buitenzijden; de woonkamers liggen rond deas van het gebouw. Door deze rangschikking wordtvoorkomen dat het uitzicht vanaf de balkons wordtbelemmerd door de aan de andere kant van de straatgelegen bestaande bebouwing. De volgende 24 ver-diepingen bieden een verscheidenheid aan uitzicht-opties. Om de andere verdieping grenzen de balkonsvan de twee naast elkaar gelegen appartementen aanelkaar, dan wel grenzen de woonkamers aan elkaaren zijn de balkons meer naar buiten toe geplaatst(fig. 5). Hierdoor ontstaat telkens een dubbele ver-diepingshoogtebovendebalkons.Methetstijgenderverdiepingen wordt het uitzicht door de glazen balk-onborstweringen spectaculairder. Op de bovenstetien verdiepingen liggen de grootste appartementen.Dit tekent zich af in de gevels (foto 6).A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2001 4226 | Gevelfoto bovenstegedeelte5 | Variatie in plattegrondena tot niveau 30b niveau 31-41c niveau 42d niveau 43abcdV o o r o n d e r z o e kGedetailleerd grondonderzoek wees uit dat zich terplaatse van de toren een sterke rotsachtige bodemmet grote draagkracht dicht onder het oppervlakbevindt. Een paalfundering was daarom niet nodig;gewapend-betonnen poeren onder kern en kolom-men volstaan.In de windtunnel is het elastisch gedrag van de torenonderzocht.Hierbijwerdrekeninggehoudenmetdeomringende gebouwen, de berekende stijfheid vande torenconstructie (op basis van het grondonder-zoek) en mogelijke windsnelheden. De windtunnel-studie toonde aan dat bij de gekozen constructie detoelaatbare windbelasting aanzienlijk hoger ligt danvoorgeschreven door de Australische bouwvoor-schriften (Australian Standard Wind Loading Code).D e d r a a g s t r u c t u u rAan het ontwerp werden verschillende voorwaardengesteld. De draagstructuur en de bouwkundige de-taillering moesten eenvoudig zijn en gemakkelijk temaken tegen zo laag mogelijke kosten.De architect stond erop dat het beeld dat hem voorogen stond niet mocht worden aangetast. Zo werdde kolommenplaatsing bepaald door de woningplat-tegronden. Bovendien moest het draagprincipe een-voudig worden gehouden.De totale verdiepingshoogte mocht niet meer zijndan de volgens de bouwvoorschriften toegestane3 m. Om een zo groot mogelijke vrij hoogte te garan-deren moest de vloerdikte worden geminimaliseerd.Voor de verfijning van het ontwerp en voor een grootdeel van de computeranalyses werd een geavanceerddriedimensionaal eindige-elementen computerpro-grammagebruikt.Degevondenoplossingenwerdenvergeleken met eerdere, vergelijkbare hoogbouw-projecten. Dit heeft uiteindelijk geleid tot een doel-matige draagconstructie met een relatief kleinedwarsdoorsnede.De kernOm het nuttig vloeroppervlak zo groot mogelijk tekrijgen, en daarmee de rentabiliteit van het gebouw,is gezocht naar de minimaal voor de kern benodigdeafmetingen. In hoogte nemen zowel het buigendmoment door de windbelasting als de verticale belas-tingen af, waardoor dunnere kernwanden kunnenworden toegepast. Verjonging is mogelijk door debuitenkist naar binnen te laten springen. De bin-nenmaten voor liften, trappen en leidingen blijvenA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2001 4 23D e H o r i z o n m e t h e t O p e r a H o u s eHet Sydney Opera House van Jorn Utzon is de maat-staf van de Australische architectuur. Het is bovendieneen landmark in het havenfront van Sydney. Vanaf denoordelijke oever zijn het Opera House en het Horizon-gebouw in een oogopslag te zien. Is hier een beeldrijmte herkennen of is dit te ver gezocht? Beide gebouwenzijn wit en zijn opgebouwd uit gebogen lijnen en domi-neren,afhankelijkvanhetstandpuntvandekijker,huneigen deel van de skyline, in tegenstelling tot de hogegebouwen in het zakencentrum, die een gemeenschap-pelijk front vormen.De spectaculaire daken van het Opera House kondenpas worden gemaakt, nadat de schelpachtige vormen(tegenwoordig heten ze blobs), teruggebracht warenvan vrije vormen naar relatief eenvoudig te beschrijvengeometrische vormen. Door de schalen uit dezelfde bolte snijden kregen ze alle dezelfde kromming. Dit ver-eenvoudigde de sterkteberekeningen en de productie tothet haalbare.De plastiek van het Horizon-gebouw is gebaseerd opeen schema van vergelijkbare eenvoud, niet uit een bol,maar met een cirkel. Seidler had het makkelijker, wantde rekenlineaal is vervangen door de computer. Utzonis nooit meer teruggegaan naar Australi?, Seidler isgebleven.VloerenDe verdiepingsvloeren zijn gestort op traditionelevlakke vloerbekistingen, die leiden tot vlakke engemakkelijk af te werken plafonds. Een overspan-ningsbreed tafelbekistingssysteem was minder ge-schikt vanwege de uitwaaierende vorm van hetgebouw. De gekozen constructie maakte het moge-lijk snel te ontkisten, waardoor de hoeveelheid bekis-ting op het werk beperkt bleef.Bij badkamervloeren en balkons zijn naderhandopstanden gestort, waardoor het aanbrengen vanafschotten niet nodig was. Dit leidde tot een kortestortcyclus en een korte totale bouwtijd, waardoorhet renteverlies voor de opdrachtgever en bouwerbeperkt bleef.Om de constructiedikte van de vloeren te beperkenzijn de vloeren voorgespannen, voornamelijk inradiale richting (fig. 7). Dit leidde tot een beter even-wicht tussen de vloerbelasting en het eigengewichtvan de constructie. Bovendien werd hierdoor hetverschil in kruip tussen de vloeren en de daarop ge-plaatste stabiliteitswanden verkleind.StabiliteitswandenNaast de bijdrage aan sterkte en stijfheid, dienen destabiliteitswanden tevens voor het afdragen van ver-ticale lasten.Deze wanden zijn pas gestort, nadat de vloerenvoldoende waren uitgehard en `ingekort' door devoorspanning, om ongelijke kruip te voorkomen.Boven de zevenentwintigste verdieping zijn de sta-biliteitswanden achterwege gelaten, omdat ze daarniet meer nodig zijn. Dit valt samen met de wijzi-ging in de plattegronden.GevelkolommenDe gevelkolommen hebben over de gehele hoogtevan het gebouw een gelijke doorsnede. HierdoorA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2001 4248 | Balkons, voorzienvan een randbalk7 | Voorspanningin de vloerenzo gelijk, terwijl het bruikbareoppervlak van de bovenste unitsen het penthouse toeneemt.Als gevolg van deze ontwerpfilo-sofie was de kern alleen evenwelonvoldoende stijf om het 140 mhoge gebouw stabiel te houden.Daarom is de kern via de vloerenen radiaal gelegen stabiliteits-wanden verbonden aan de gevel-kolommen.De kern is gemaakt met een klim-bekisting. Het storten van de kernliep enkele verdiepingen voor ophet storten van de vloeren. Doorhet loskoppelen van de kern- envloercyclus werd de logistiek opde bouwplaats vereenvoudigd.kabels 5 ? 12,7waren de kolombekistingen overal gelijk. De kolom-dimensies konden beperkt worden gehouden doorop de lagere verdiepingen hogesterktebeton toe tepassen (100 MPa) en met het stijgen van de verdie-pingen en het teruglopen van de belastingen, zowelde betonsterkte alsook de hoeveelheid wapeningterug te brengen.De betonsterkte is verminderd tot 80 MPa boven dezestiende verdieping en vervolgens tot 40 MPa in debovenste verdiepingen.BalkonrandenOmdat vlakke plaatvloeren onaanvaardbaar kunnendoorbuigenaandeniet-ondersteunderanden,vooralwanneer balkons in golvende lijnen uitkragenvoorbij de kolomlijn, zijn ter verstijving dunne rand-balken in de vloer opgenomen (foto 8). Dit beperktde doorbuiging aan de randen en vormt een conti-nue ringbalk die de kolommen koppelt. Voor dezebalken zijn verschillende constructiemogelijkhedenonderzocht, waaronder prefab beton.Uiteindelijk is besloten de balken in het werk testorten op een stalen bekisting, nodig om hetgewenste, in het zicht blijvende gladde oppervlak teverkrijgen.Rondom zijn randbalken toegepast om de gevels tedragenenomtedienenalseenstijveconstructievoorde bevestiging van de uitkragende balkonvloeren.GevelwandenUitkostenoverwegingenendetailleergemakisbeslo-ten de gevelwanden (foto 9) uit te voeren in 200 mmdik beton, dat tevens van extra wapening is voorzientegen scheurvorming; immers deze wanden moetenwaterdicht zijn. Projectgegevensopdrachtgever:Elarosa Investments Pte. Ltd.architect:Harry Seidler and Associates, Milsons Pointconstructieadviseur:Bruechle, Gilchrist and Evans, Consulting Chartered Engi-neers, Sydneyinstallatieadviseur:Addicoat Hogarth, Wilsons, Chatswoodhoofdaannemer:Grocon, SydneyB r o n n e nSeidler,H.;HarrySeidler,selectedandcurrentworks,in:TheMasterArchitectSeriesIII;Dobney,S.(redac-tie); Mulgrave Vic. 1997.Santacesario, M., `Horizon Apartments': Torre resi-denzionale a Sydney, Australia. iiC 2000, nr. 10.www.seidler.net.auwww.granosite.com.auwww.engaust.com.auwww.domain.com.auA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2001 4 259 | Een gevelwand van 200 mm dik beton
Reacties