A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i tei t sb o u wcement 1999 212ProjectgegevensProgramma ? Postkantoor (1000 m2)Opdrachtgever ? De Post-Immopost, BrusselArchitect ? Neutelings Riedijk Architecten bv, Rotterdam/AntwerpenTechnisch ontwerp enbouwadvies ? Bureau Bouwkunde, RotterdamConstructeur ? ABT Adviesbureau voor Bouwtechniek, Velp/BrusselAannemer ? NV Van Roey SA, RijkevorselOntwerp ? 1994Uitvoering ? 1996-1997Postkantoor in Scherpenheuvel-ZichemFoto's: Sarah Blee, Antwerpen1 | Het nieuwe postkantoorvan Scherpenheuvel-Zichem:een architectonische twee-eenheid van een archetypischplattelandspostkantoor eneen in spuitbeton gehulde,sculpturale aanbouwSSCCHHIIJJNNBBAARREEHet nieuwe postkantoor in Scherpenheuvel-Zichem(Belgi?) van Neutelings Riedijk Architecten is tegelijkertijdzowel vreemd als vertrouwd. Het bakstenen bouwvolu-me aan de provinciale weg biedt het geruststellendebeeld van een archetypisch plattelandspostkantoor. De inbeige spuitbeton gehulde, sculpturale aanbouw aan deachterzijde lijkt in zijn abstractheid daarentegen letterlijk`nergens' op. Overigens was in de oudbouw oorspronke-lijk geen postkantoor gevestigd. Het vervallen winkel-pand dat zich op het bouwterrein bevond, fungeerdevoor Willem Jan Neutelings als een `object trouv?'.Neutelings: "Toen wij de grond gingen bezichtigen bleekhierop nog een oude herenwoning te staan, die nietanders te interpreteren viel dan als het prototype van eenplattelandspostkantoor" [1].Tot grote verbazing van de opdrachtgever steldeNeutelings voor om dit `Faller-achtige' huis in oudeglorie te herstellen en in te richten als een traditio-neel postkantoor. Dat wil zeggen een lokettenzaalvoor het publiek op straatniveau en op de verdie-ping een `refter' waar de postmannen na hun rondegezamenlijk soep kunnen eten of een pint drinken.Achter het `traditionele' postkantoor situeerdeNeutelings vervolgens een moderne sorteerzaal inde vorm van een `Thunderbirds-bunker': eengeplooid bouwvolume van leemkleurig spuitbetondat, bij wijze van camouflage, dezelfde kleur en tex-tuur heeft als de halfverharding van het voorplein.B e d r i e g l i j k e e n v o u d i gDeze opzet lijkt echter eenvoudiger en meer voorde hand liggend dan hij in werkelijkheid is.Het in `oude glorie' herstellen van het casco van hetop het terrein aanwezige herenhuis kostte meergeld en moeite dan vervangende nieuwbouw zouhebben gevergd. Door de sloop van de inwendigedraagstructuur en de talloze reparaties en aanhelin-gen in de buitengevels raakte het metselwerk zoda-nig verzwakt en verminkt, dat het aan de binnen-zijde moest worden versterkt met beton en aan debuitenzijde uiteindelijk is gesausd met een semi-transparante, paarsachtige verf. Ook de nieuwe aan-bouw ziet er op het eerste gezicht bedrieglijk een-voudig uit. De hele aanbouw omvat in feite nietsmeer dan een grote sorteerzaal, een aan de straat-zijde afsluitbare carport en een verbinding met het`oude' postkantoor. Het architectonische vernuftvan deze aanbouw zit in de kolomloze overspan-ning van de sorteerzaal met een betonplaat vanachttien meter in het vierkant waarin, en passant,ook de benodigde voorzieningen voor daglicht-toetreding, kunstlicht, ventilatie en akoestiek zijnge?ntegreerd.B a l k e n r a s t e rZonder bijzondere voorzieningen zou de vrije over-spanning van achttien meter in het vierkant, aldusconstructeur Rob Nijsse van ABT Bouwtechniek,hebben geresulteerd in een kolossale voorgespan-nen betonplaat van 60 ? 70 centimeter dik. Om hetA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i tei t sb o u wcement 1999 2 13Egbert Koster2 | Aanbouw metzelfbedienings-paneel (brievenbus,postbussen entoekomstige geld-automaat)3 | InterieursorteerhalEEEENNVVOOUUDDeigen gewicht van de betonmassa zoveel mogelijkte beperken, overwogen Nijsse en Neutelings aan-vankelijk om in het beton plaatselijk kartonnenkokers in te storten. Uiteindelijk besloten zij om inde dakplaat een veld van 81 (9 x 9) cilindrische spa-ringen met een diameter van 1 meter aan te bren-gen. Dit maakte het mogelijk om de betonplaat inconstructief opzicht uit te voeren als een verborgenbalkenraster dat diagonaal tussen de sparingendoorloopt. Hierdoor kon de dikte van de plaatbeperkt blijven tot 35 centimeter.Om visueel ongewenste doorbuiging van de inschoon beton uitgevoerde dakplaat te voorkomenwerd de bekisting in het midden 40 centimeter`opgetild' ten opzichte van de randen. Direct na hetverwijderen van de bekisting zakte de plaat in hetmidden 6 centimeter. Omdat bij dit soort construc-ties volgens Nijsse ongeveer 80% van de totale ver-vorming pas op de lange duur optreedt, is er in deuitvoering al rekening gehouden met de mogelijk-heid dat het midden van de plaat in de toekomstnog ruim 30 centimeter zal zakken (worst case sce-nario). Het afschot dient te allen tijde te wordengegarandeerd. Nijsse: "Voor het oog lijkt het alsofeen vlakke plaat enigszins doorbuigt, zodat je eendak eigenlijk altijd enigszins bol moet maken omhet van onderaf vlak te doen lijken."P i g m e n t e nAan de in het zicht gelaten onderzijde bestaat dedakplaat uit een dunne onderlaag donkerblauwgepigmenteerd beton, dat door het hoge percentageblauw pigment ruim drie keer zo duur is als hetstandaard `naturel' beton van de dikke bovenlaag.Afgezien van de kleur zijn de materiaaleigenschap-pen volstrekt identiek. Teneinde een in constructiefopzicht homogene betonmassa te verkrijgen, is hetongekleurde beton direct na eerste binding van hetgepigmenteerde beton aangebracht. In contrastmet het blauwe plafond zijn alle wanden in de aan-bouw uitgevoerd in `door en door' oranjekleurigbeton. (Oranjekleurig beton vergt aanzienlijk min-der pigment dan donkerblauw beton en is navenantminder duur.)In het veld van 9 x 9 cilindrische uitsparingen inhet dak van de sorteerzaal zijn, gelijkmatig ver-deeld, zestien (4 x 4) uitsparingen aan de boven-zijde van lichtkoepels voorzien. In zestien andereuitsparingen zijn dakventilatoren aangebracht.Afgezien van deze verzonken ventilatoropeningenfungeren alle uitsparingen in het zaalplafond alsverlichtingsarmatuur. Ongelukkigerwijs zijn dezein de uitsparingen opgenomen armaturen echterdermate volumineus, dat er via de lichtkoepels inde praktijk nauwelijks daglicht binnenvalt. In akoe-A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i tei t sb o u wcement 1999 214DoorsnedeAanzicht achterzijdeTrap vanuit de nieuwe aanbouw naar deverdieping van het `oude' postkantoorstisch opzicht zijn de 81 rondom met dempings-materiaal beklede uitsparingen verrassend effectief.Hoewel zowel de vloer, de wanden en het plafondvan de sorteerzaal zijn uitgevoerd in schoon beton,is er geen sprake van hinderlijke galm. Overigensroept de inrichting van de sorteerzaal, met ogen-schijnlijk willekeurige in de ruimte geplaatste sor-teerkasten, wel de vraag op waarom opdrachtgeveren architect zich zoveel kosten en moeite hebbengetroost om de zaal een volledig kolomvrije over-spanning te geven.S p u i t b e t o nHet beige spuitbeton aan de buitenzijde van de aan-bouw vertoont een jaar na de oplevering van hetgebouw niet alleen een weelderige algengroei, maarook talloze haarscheurtjes. Volgens Nijsse gaat hethier om krimpscheuren die zijn ontstaan doordathet spuitbeton is aangebracht in twee lagen, waar-bij de onderlaag met wapeningsnet al drie wekenwas uitgehard toen de bovenlaag er op werd gespo-ten. Nijsse: "Wij hebben de aannemer hier nadruk-kelijk voor gewaarschuwd, maar hij meende hetbeter te weten."Het esthetische effect van de algengroei en descheurvorming is dat de aanbouw overdag meerweg heeft van een Flintstones-garage dan van dedoor Neutelings beoogde Thunderbirds-bunker.Futuristisch en geheimzinnig is het in spuitbetongehulde bouwvolume alleen in het donker. Als depostmannen 's morgens voor dag en dauw met hunsorteerwerk beginnen, lijkt het alsof de merkwaar-dig hoge, streng in het gelid staande lichtkoepels ophet dak van de sorteerzaal een landingsbaan voorufo's markeren. sL i t e r a t u u r1. Willem Jan Neutelings, Over luiheid, recyclage,sculpturale wiskunde en vernuftigheid,in: Bernard Colenbrander (red.) `Mutaties.Fascinaties/ 4', NAi Uitgevers, Rotterdam, 1996.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i tei t sb o u wcement 1999 2 15DakaanzichtVerdiepingBegane grondAanzicht voorzijde