A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pContrac t vor m ing4 cement 2008 6In de bouw verschijnen steeds vaker nieuwe, innovatievecontractvormen. Bij veel van die contractvormen spelenintegratie en samenwerking een belangrijke rol. Ook deoverheid ziet een duidelijke noodzaak tot ge?ntegreerdcontracteren. Sinds eind 2006 richt de Rijksgebouwen-dienst (Rgd) zijn pijlen voor overheidshuisvesting oppubliek-private samenwerking (PPS). In dit artikel geeft deredactie een toelichting op deze ontwikkeling, mede aande hand van een vraaggesprek met Sigrid Pikker, plaats-vervangend directeur PPS & Innovatie van de Rgd.Het bouwproces is de laatste twee decennia veelcomplexer geworden. De oorspronkelijke rolverde-ling tussen opdrachtgever, architect, adviseur enaannemer is vaak niet meer toereikend. Ook hetuitgangspunt dat ontwerp, uitvoering en beheerstrikt gescheiden moeten zijn, is achterhaald. Sindshet begin van de 21eeeuw wordt in toenemendemate gekozen voor nieuwe, meer marktgerichte aan-bestedingsvormen. Hierbij worden verschillendedeelfasen ge?ntegreerd aanbesteed op basis van func-tionele eisen. Het doel is het bereiken van een opti-male prijs-kwaliteitverhouding en het verhogen vande concurrentiekracht. Door de markt eerder enmeer te betrekken bij de realisatie van projecten ont-staat bovendien meer ruimte voor innovatie.V e r s c h i l l e n d e v o r m e nGrofweg zijn de bouworganisatievormen te verde-len in drie hoofdgroepen:1 traditioneel2 bouwteam3 ge?ntegreerde contractenBij traditionele projecten is meestal het RAW- of hetStabu-bestek het uitgangspunt waarin activiteiten ofprestaties zijn vastgelegd. Bij bouwteamprojectenwordt op initiatief van de opdrachtgever een teamgevormd samen met adviserende en uitvoerende par-tijen. Het bouwteam werkt op basis van vooraf opge-stelde randvoorwaarden ??n of meer varianten uit. Deuitvoering wordt in een afzonderlijk contract gereali-seerd. De daadwerkelijke verantwoordelijkhedenliggen bij die variant bij de afzonderlijke partijen.Overheidshuisvesting steeds vaker uitgevoerd in PPSSamenwerken aanreSultaat1 |Ministerie van Financi?nis eerste PPS-pilotprojectvan de Rgdbron: Cees van GiessenA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pContrac t vor m ingcement 2008 6 5Anders is dat bij ge?ntegreerde contracten. Kenmer-kend voor deze vorm is de bundeling van meerderebouwprocesfuncties in ??n hand. Oudste vorm isDesign & Build waarbij opdrachtnemer zowel hetontwerp als de uitvoering voor zijn rekening neemt.Feitelijk komt deze vorm niet vaak voor in Neder-land. Vaak gaat het om Engineer & Build waarbijnaast de uitvoering niet het hele ontwerp maaralleen de engineering aan de uitvoerende partijwordt overgelaten. De nieuwste en meest verstrek-kende contractvorm is DBFMO, wat staat voorDesign, Build, Finance, Maintain en Operate. Deverschillende fasen van een project ? van ontwerptot en met exploitatie ? worden uitbesteed aan ??nopdrachtnemer, meestal een consortium. Als deoverheid opdrachtgever is, wordt meestal gespro-ken van publiek-private samenwerking (PPS).DBFMO-overeenkomsten worden voor een langereperiode aangegaan, meestal vari?rend van vijftientot vijfentwintig jaar.Een afwijkende contractvorm is het alliantiecon-tract waarbij opdrachtgever en opdrachtnemersamen verantwoordelijkheid dragen voor hetontwerp en/of de uitvoering van een project. Ditmodel biedt de meest intensieve vorm van samen-werking en kan het beste tegemoet komen aan dewederzijdse belangen. Het zijn echter vaak zeercomplexe contracten waarbij enige onzekerheidmoet worden geaccepteerd. Het feit dat deopdrachtgever een deel van zijn machtspositiemoet inleveren en er tegenstrijdige belangen zijnkan het wederzijdse vertrouwen ondermijnen.P P S b i j R g dDe overheid is een van de belangrijkste initiatiefne-mers voor het nieuwe ge?ntegreerd contracteren. Hetkabinet heeft in 2006 het licht op groen gezet voorPPS voor bouwprojecten van rijkshuisvesting. Beslo-ten is dat van alle overheidsprojecten met investe-ringskosten boven 25 miljoen moet worden geana-lyseerd of PPS mogelijk is. Bij kleinere projectenzouden de extra kosten die in de voorbereidingworden gemaakt niet meer in verhouding staan tot detotale kosten. De uiteindelijke analyse gebeurt aan dehand van een zogenoemde ppc-analyse (public privatecomparator).Het belangrijkste argument voor de overheid om opPPS in te zetten is financi?le doelmatigheid. De ver-wachting is dat door PPS de kosten van bouwprojec-ten beter beheersbaar zijn. Vanuit omliggende landenis gebleken dat het inderdaad haalbaar is projecten indeze vorm goedkoper uit te voeren. De levenscyclus-kosten nemen af als investerings- en exploitatiekos-ten beter op elkaar aansluiten. Maar volgens SigridPikker, plaatsvervangend directeur PPS & Innovatievan de Rgd, zijn er ook andere voordelen te onder-kennen: "Huisvesting wordt waarschijnlijk ook beterals al in het ontwikkelingsproces de consequentiesvan een ontwerp tegen het licht worden gehouden. Eris volgens ons dus ook duidelijk sprake van kwalita-tieve doelmatigheid. Daarnaast gaat het ook om hetbevorderen van innovaties, duurzaamheid en risico-beheersing. Risico's worden neergelegd bij de par-tijen die ze het best kunnen beheersen. De marktdenkt goed na over wat ze aanbieden en is als geenander doordrongen van de risico's."Een groot voordeel van PPS is verder dat heel zuivermet planning wordt omgegaan. Het eerste PPS-project van de Rgd, het ministerie van Financi?n,wordt bijvoorbeeld al eind dit jaar opgeleverd,eerder dan verwacht. "De projectdirecteur zei datvanaf dag ??n de planning in de bouwkeet hing. Ditwas hij niet gewend vanuit andere projecten. In deDBFMO-contracten staan zodanige prikkels datheel nauw op de planning wordt gestuurd. Dat wasook de bedoeling. Het doet deugd dat je iets bedenktdat ook daadwerkelijk uitkomt." Al met al is het eenzeer geslaagd project. Of het dankzij PPS een andergebouw is geworden is volgens Pikker moeilijk tezeggen. "Er zijn bij het consortium ongetwijfeldandere keuzes gemaakt. In ieder geval was hetresultaat van alle biedingen boven verwachting."P r o c e sHet eerste initiatief om ook voor overheidshuisves-ting PPS mogelijk te maken lag bij het ministerie vanFinanci?n. De Rgd is echter voor alle huisvestings-projecten de aanbestedende dienst. Omdat Financi?nverantwoording aflegt over PPS aan de TweedeA c t u e l e p p s - p r o j e c t e nRgd is gestart met vier pilotprojecten met pps:? RenovatieministerievanFinanci?nDenHaag? NieuwbouwBelastingdienstDoetinchem.? NieuwbouwDetentiecentrumRotterdamAirport? NieuwbouwInformatieBeheerGroepenBelas-tingdienstGroningenHetministerievanFinanci?nwordtnogditjaaringebruikgenomen.Deoverigeprojectenzijninuitvoe-ring.Erisinmiddelseenvooraankondiginggeweestvan nog drie projecten:? NieuwbouwJustitieelComplexopSchiphol? NieuwbouwPenitentiaireInrichtinginZaanstad? NieuwbouwPenitentiaireInrichtingaandeNoor-derbochtinRotterdamHetallereersteprojectindeutiliteitsbouwdatviappswerdgerealiseerdishetMontaigneLyceuminYpenburg(DenHaag).Dezeschoolwerdin2006opgeleverd.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pContrac t vor m ing6 cement 2008 6Kamer blijft dit ministerie wel een belangrijke speler.Bij huisvestingsprojecten zijn vanuit de overheid dusdrie ministeries betrokken: VROM (Rgd), Financi?nen de uiteindelijke gebruiker (klant).Als projecten voldoen aan de criteria voor PPS volgteen aankondiging van de Rgd. Hierna volgt eeneerste selectie. Met de partijen die over zijn geblevengaat de Rgd een dialoog aan, de zogenoemde con-currentiegerichte dialoog. Met deze partijen, dievaak opereren vanuit een consortium, wordt dan hetgehele proces doorlopen. De uitvraag van de Rgdwordt daarbij verder geoptimaliseerd. Op basis vande definitieve inschrijving van de aanbieders wordtuiteindelijk een preferred bidder geselecteerd. Diekomt vervolgens met het definitieve voorstel (bestand final offer) waarna het project gegund wordt.O p t i m a l i s a t i eOok voor de Rgd is deze nieuwe vorm van aanbeste-den wennen. "We leggen niet vast wat moet wordengebouwd of onderhouden maar we beschrijven onzeprestatiegerichte wensen in een outputspecificatie.We moeten heel goed helder krijgen wat we precieswillen en wat belangrijk is in het werkproces". Deaanbieder wordt uiteindelijk ook niet afgerekend opwat hij bouwt maar op de prestaties die hij levert.Ondanks de grote hoeveelheid tijd die de grondigevoorbereiding kost, is het volgens Pikker niet zo datover het totaal beschouwd ook meer wordt besteed."De energie is anders verdeeld in de tijd. In het voor-traject denken we intensiever na maar dat wordt laterterugverdiend. Bovendien worden vooraf, bij de afwe-ging of PPS haalbaar is ?lle transactiekosten meege-nomen, dus ook de kosten in de voorbereiding."De ervaring uit het eerste project wordt gebruikt omte kijken hoe het proces nog effici?nter is in terichten. Wat wel en niet moet worden uitgevraagd."Hoe kun je het proces van concurrentiegerichtedialoog zo inrichten dat je het effici?nt doet en dat jeuitvraagt wat je moet uitvragen? Dat je krijgt wat jewilt met genoeg zekerheid. Je moet ook niet teveeluitvragen om meer zekerheid te krijgen, want datzou transactiekosten verhogen en het aanbestedings-traject verlengen. De eerste projecten zijn pilots duser mag en moet aan het proces nog wel wat gefine-tuned. En dat gebeurt ook." Maar er blijft een strijdtussen efficiency enerzijds en de behoefte aan con-currentie anderzijds. "Er moet wel concurrentieblijven. Je kunt geen concurrentiegerichte dialoogaangaan met ??n partij. Dankzij de concurrentiegaan partijen ook kijken naar de prijs en gaan zevoor de economisch meest voordelige inschrijving."S a m e n w e r k i n gSamenwerken met de opdrachtnemer speelt voorde Rgd een grote rol. "Je moet voortdurend metelkaar optrekken, bent zowat met elkaar getrouwd.Iedereen binnen het project voelt zich verantwoor-delijk. Voor de planning, voor de financi?n, voor dekwaliteit. De hele samenwerkingsperiode blijf jepartner in business, een soort collega's zelfs."Opvallend is wel dat er veel minder vragen vanuit hetconsortium worden teruggekoppeld aan de Rgd danbij traditionele projecten. Veel beslissingen wordennu door het consortium genomen. "Stel dat eenproject zou uitlopen dan zou dat vroeger wordenbesproken met Rgd. We zouden samen naar eenoplossing zoeken. Nu moet het consortium het zelfoplossen. Verantwoordelijkheid ligt volledig bij hen".De kern van PPS is dat de klantvraag centraal staat.Dat er beter geluisterd wordt naar elkaar. Er wordtniet meer gekeken naar het gebouw maar naar degebruiker. Een belangrijk winstpunt voor de gebrui-kers is dat ze zich volledig kunnen richten op hunprimaire taak. Facilitaire zaken zijn volledig uitbe-steed. nL i t e r a t u u rHandboek Uitvoering. Stubeco-Betonvereniging,2005Meerinformatie: www.rgd.nl/ppsJacques Linssen3 |Bij PPS gaat het vooralom de eindgebruikerAanbesteding concurrentiegerichte dialoogPRODUCTENSTAATleidraadaanbestedingPRODUCTENMARKTbedrijfsgegevens ensamenstellingconsortiumPSCfinancieringoutputspecificatiesinputspecificatiecontractconditiesDEFINITIEFdialoogproducten(ontwerp / prijs / plannen /risicoverdeling / ...)CONCEPToutputspecificatiesbet.mech / risicoverd.contractconditiesPrekwalificatieDialoogronde 1Dialoogronde 2Dialoogronde xInschrijvingGunningContractbeheerVooraankondigingambitiedocumentProjectvisie2 |Schema aanbestedingPPS-projecten