C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t i l i tei t sb o u wcement 2000 834De architectuur van de Saitamauniversiteit heeft iets weg van eenkruising tussen het rationalismevan Mies van der Rohe en hetstructuralismevanHermanHertz-berger. Onmiskenbaar rationa-listisch is de zuivere geometrievan het ontwerp, waarbij concep-tuele helderheid en logica belang-rijker zijn dan het minimaliserenvan ruimte- en materiaalgebruik.Structuralistisch is de niet-hi?rar-chische, weefselachtige opzet vanhet complex,die evenals bij Hertz-berger voortkomt uit idealistischemotieven. Alleen waaiert hetweefsel bij Yamamoto niet naarbuiten toe uit, maar blijven sche-ring en inslag zorgvuldig binnendekadersvanhetallesomvattendegeometrische stramien.Dein1999geopendeSaitamauni-versiteit biedt verschillende oplei-dingen op het gebied van degezondheidszorg op academischen HBO-niveau. De twee quaopleidingsniveau verschillende`poten'vandeuniversiteitbeslaanelk een van de twee hoogbouw-vleugels van het complex. Onderentussendevierlaagsehoogbouwbevindt zich een gemeenschap-pelijke sokkel met practica-zalen.Ten behoeve van de daglichttoe-treding heeft Yamamoto in dezesokkel een groot aantal patio's uit-gespaard. Op de eerste bouwlaagzijn klaslokalen en collegezalengesitueerd. De gewone klasloka-len bevinden zich in de hoog-bouwvleugels; de collegezalenstaan op poten boven de sokkel.De derde en vierde bouwlaag vande hoogbouwvleugels bevattenwerkkamers van de docenten.Op de kop van de sokkel methoogbouw ligt een dienstvleugelmet administratie, auditorium enstudentenclub. Deze dienstvleu-gel is door middel van doorlo-Saitama University, Tokio:Onzichtbare detailsing. Jan van der Windt, Ingenieursbureau Zonneveld bvEgbert KosterHet universiteitscomplex van de Saitama Prefectural University, in de uitersteperiferie van Tokio, getuigt van een zeldzame bouwkundige perfectie.Architect Riken Yamamoto ontwierp het mega-bouwwerk als een modulairebouwdoos waarin alle elementen letterlijk en figuurlijk naadloos op elkaaraansluiten. Opmerkelijk is de grootschalige toepassing van geprefabriceerdebeton-elementen voor de draagconstructie van de hoogbouw. In Japan wordtconstructief beton namelijk in principe altijd in het werk gestort.1 | Binnenterrein van hetuniversiteitscomplex.Onder en tussen de vier-laagse hoogbouwbevindt zich een sokkelmet practica-zalenfoto's: Tomio OhashiC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t i l i tei t sb o u wcement 2000 8 35pende daken en loopbruggen ver-bonden met de twee parallellehoogbouwvleugels. Terzijde vandit U-vormige geheel bevindt zichnog een vrijstaande sporthal.G e d r a g s c o d eHethelecomplexisontworpenopeen driedimensionaal maatsys-teem dat is afgeleid van de draag-constructie van de hoogbouw-vleugels. Om esthetische redenengaf Yamamoto de voorkeur aaneen relatief `dicht' raster vansmallekolommen(230x600mm2)met kleine overspanningen (1695mm) boven gangbare `dikke' ko-lommen met grote overspannin-gen. Door vervolgens de hiermeecorresponderende hart-op-hart-maat van 1925 mm voor het helecomplex als ontwerpraster tehanteren, kreeg hij veel meergreep op de enorme complexiteiten omvang van het programma(54 000 m2vloeroppervlak).Yamamoto:`Doornietlangervoorelk onderdeel van het programmanaar een optimale oplossing tezoeken, maar alle deel- en detail-ontwerpen aan dit maatsysteemondergeschikt te maken, ontwik-keldezicheensoort`gedragscode'voor het ontwerpen van details,meubels en bewegwijzering. Weontdekten dat het hele complexzichzelf als het ware aanpaste aanhet maatsysteem.' Behalve voorde maatvoering van de verblijfs-ruimten en de draagconstructies,was het allesomvattende `sys-teem'ookbepalendvoorderaster-structuur van verkeersruimten,verlichtingsplan, kabelgoten enleidingschachten.In architectonisch opzicht leiddede consequente toepassing vanhetzelfdemaatsysteeminhetheleuniversiteitscomplex tot een intri-gerende vorm van `vrijheid ingebondenheid'. Binnen het on-zichtbare, maar niettemin alomtastbaar aanwezige maatsysteemrealiseerde Yamamoto een uiterstgedifferentieerd architectonischlandschap waarin hoge vides,platte stalen dakconstructies enranke loopbruggen worden afge-wisseld met een beloopbaar pro-menade-dak boven een `gaten-kaas' van patio's.V i j f a a n n e m e r sHet gevolg van Yamamoto's voor-keur voor smalle rechthoekigekolommen was dat de draagcon-structie van de hoogbouw groten-deels in prefab beton moestworden uitgevoerd. Prefab betonwordt in Japan zelden toegepastvoordraagconstructiesvangebou-wen. Dit komt, aldus Yamamoto,doordat ter plaatse gestort betongoedkoper is en men in Japan totop heden nog geen constructie-2 | Buitengevel noordzijde. Plaatselijk op de gevel aangebracht houten rasterwerk waarborgt de privacy van het interieur3 | Binnenterrein gezien vanaf de loopbrug tussen onderwijs- en diensten-vleugels. Boven de `gatenkaas' van practicumzalen en patio's rijst eencollegezaal opC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t i l i tei t sb o u wcement 2000 836methodenheeftontwikkelddiedehoge kwaliteit van prefab betonbenutten. `Bekistingen worden inJapan nog door ambachtsliedenvervaardigd en de kwaliteitsstan-daard van schoon beton is erbeslist hoog. In de jaren '70 en '80was het toepassen van schoonbeton mode onder Japanse archi-tecten. Dit heeft bijgedragen aanhet verbeteren van onze beton-technologie. Het lijkt echter nietwaarschijnlijk dat de gewoonteom wegwerpbekistingen toe tepassen nog lang stand zal hou-den. Het wordt tijd dat we nieuwebouwmethoden ontwikkelen diede uitstekende kwaliteit van pre-fab beton weten te benutten.'De Saitama Universiteit was heteerste project waar Yamamotogebruik heeft gemaakt van prefab-betonelementen. Dit stuitte aan-vankelijk op weerstand bij deoverheid die met de bouw van deuniversiteit relatief kleine bouw-bedrijven wilde ondersteunen.Deprefab-betonindustrieinJapanhoudt zich hoofdzakelijk bezigmet de productie van grote ele-menten voor civieltechnischewerkenenisnauwgelieerdaandegrote bouwbedrijven. Bij de bouwvandeSaitamaUniversiteitgavende vereiste nauwkeurigheid in demaatvoering, de hoge mate vanrepetitie in de constructie en dekorte beschikbare bouwtijd uit-eindelijk echter de doorslag tengunste van prefab.Het universiteitscomplex werduiteindelijk fasegewijs gereali-seerd door vijf verschillendeaannemers die de productie vande prefab-betonelementen uitbe-steedden aan verschillende klein-schalige bedrijfjes. Het resultaatbeviel Yamamoto zo goed, dat hijbeslootzijnmeestrecenteproject,de in de loop van dit jaar opgele-verde technische universiteit inHakodate, geheel in prefab betonuit te voeren.C o n s t r u c t i eHet met stalen mallen gepre-fabriceerde skelet bestaat uitkolommen in combinatie metvoorgespannen vloerplaten metrib. De stabiliteit van de tweelange hoogbouwvleugels wordtverzorgddoorinhetwerkgestortekernen. Voor de kolom-/vloerver-bindingen zijn voorspanankerstoegepast. De vloerplaten zijn4 |Zicht vanuit onderwijsvleugel op de patio's in het binnenterrein.Alle installatietechniek op de practicumzalen wordt aan het zichtonttrokken door omhulsels van matglas of rasterwerk7 |Op het binnenterrein slingert op begane-grondniveau een netwerk van patio's tussen de practicumzalen door.De practicumzalen zijn opgetrokken uit in het werk gestort betonC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t i l i tei t sb o u wcement 2000 8 37zowel onderling als met de in hetwerk gestorte kernen verbondendoor lasplaten. De hoofddraag-constructie is in principe onge?so-leerd uitgevoerd. Alleen in denoordgevels is plaatselijk isolatie-materiaal opgenomen. Het is inJapan overigens niet ongebruike-lijkdatconstructieszonderonder-brekingdoordegebouwschilnaarbuitenlopen.Koude-isolatiewordtalleen toegepast in heel kritischezones.Ondanks de enorme afmetingenvan de verschillende bouwdelenzijn in het complex nagenoeggeen dilataties aangebracht, om-dat een aardbeving ter plaatsevan een dilatatie grote schade kanveroorzaken. Het complex is ge-fundeerd op palen. Het werd nietnoodzakelijk geacht om op dezelocatie de fundering aardbeving-bestendig uit te voeren.Evenals het betonskelet is ook hetstalen dak modulair van opzet. Deconstructie van het dak bestaat uiteen dubbel raster van stalenkokers in de vorm van vieren-deelliggers met circa twee meterhoge staanders. De capaciteit vandeze vierendeelliggers wordt be-nut om ter plaatse van de vides indegangenkleineoverspanningenin dwarsrichting van tien ? twaalfmeter te maken. Bij de vijftigmeter grote overspanningen inlengterichting, tussen de langehoogbouwvleugels en de op dekop gesitueerde dienstenvleugel,is de capaciteit van de staalcon-structie vergroot door plaatselijkdiagonalen toe te voegen waar-door het raster werkt als vakwerk-ligger.Van grote invloed op de vorm-geving en detaillering van hethele complex is het streven vanarchitect Yamamoto naar gelijk-waardigheid van de horizontaleen verticale geleding van hetbouwvolume. Illustratief in ditopzicht is de detaillering vande kolom-/vloerplaatverbinding.Door de kolommen aan de boven-zijde iets in te laten in de balkenvan de vloerliggers, is de aangiet-voeg onzichtbaar gemaakt. Eenwerkwijze die, zowel bij de pro-ductie van de prefab-betonele-menten als bij de montage,slechts zeer kleine maattoleran-ties toelaat en daardoor erg afhan-kelijk is van vakmanschap in defabriek en op de bouwplaats.Letterlijk en figuurlijk zijn kostennoch moeite gespaard om debeton- en staalconstructies zon-der zichtbare details uit te voeren.Alle vormgeving en detailleringstaat in het teken van een zo directen `zuiver' mogelijke materiali-satie van het sterk geometrischbepaalde ontwerpconcept. Zicht-bare details kunnen de `zuiver-heid' van dit concept, aldusYamamoto, alleen maar negatiefbe?nvloeden. sS u m m e r c l a s sRiken Yamamoto gaf afgelopenzomer een summerclass op hetNederlands Architectuur-instituut NAi, waar ook eenexpositie was gewijd aan zijnwerk.6 | Interieur onderwijsvleugel. Het maatraster van het geprefabriceerdebetonskelet sluit naadloos aan op de stalen rasterconstructie van het dak7, 8 | Dwarsdoorsnede enlangsdoorsnede
Reacties