IWATERBOUW I I IRIJN-MAIN-DONAUVAARWEG,OPEENSTAPELING VANKUNSTWERKENIn 1992 kwam het Main-Donaukanaal gereed. In de Europese binnenvaart geldt datals een belangrijke gebeurtenis, omdat daarmee een verbinding over water tot standis gekomen tussen de stroomgebieden van Rijn en Donau. Met behulp van sluizenmet grote schuthoogten kan de scheepvaart over de scheiding worden getild.Geschiedenis kent het nieuwe. kanaal volop. De. verbindingmag als de vervulling van eenlanggekoesterde wens worden be-schouwd. Gebouwd door Duitsers,maar van Europese betekenis. Veel Eu-ropese landenhebbenbelangbij de 3500kmlangevaarwegdieRotterdammetdeZwarte zee verbindt.Karel de Grote heeft in zijn tijd al eenpoging ondernomen om de tweestroomgebieden via een paar kleine ri-viertjes met elkaar te verbinden. Dat ishem niet gelukt. Ongeveer 1000jaar la-ter had Koning Ludwig I van Beierenmeer succes. In zijn opdrachtwerd in dejaren 1836-1845 tussenBamberg(aandeMain)en Kelheim (aan de Donau) eenkanaal aangelegd met niet minder dan100 sluizen. Grote betekenis heeft ditkanaal nooit gehad, omdat de toen nogniet gekanaliseerde Donau slecht be-vaarbaar was voor schepen vanaf 200ton. Hetkanaal bleekbij de opkomstvande spoorwegen de concurrentie in hetgoederentransportslechtaan te kunnen.Het zo geheten Ludwig-Main-Donau-kanaal werd in de tweede wereldoorlognog gebruikt voor het transport vangoederen naar de Zwarte Zee. Daar istoendoor de geallieerden met bombar-dementen een einde aan gemaakt.FinancieringsmaatschappijIn 1921, dus langvoor de tweedewereld-oorlog, was al besloten tot vervanging13StufenMain297 km165kmH?henunterschied 'Rhein (Mainz) - Scheitelhaltung:W?rzburg165,7Aschaffenburg108,57 StutenMainztF~rI 87km1 De ingrijpende aantasting van het landschap door hetgraven van het kanaal stuitte vooral in de jaren '80 opveel weerstand. In het dal van Ottlnaring was sprake van eendoorsnijding tot 25 In diepteFoto's: Foto Kneidinger, BeilngriesM~inkmo12 Cement 1993 nr. 5I I H?hen~nlerschied Scheitelhalt~ng - B~ndesgrenze: 126,3 mRMD zal omstreeks hetjaar 2050 wor-den opgeheven wanneer het voorgefi-nancierde kapitaalvoorhetkanaaluitdeopbrengsten uit energie aan de inves-teerders zal zijn terugbetaald.Met de bouw van het kanaal werd in1960 begonnen. Op 25 september 1992was het kanaal gereed. De totale aanleg-kosten hebben 4,7 miljard DM bedra-gen. De kosten per km kanaal wordenbecijferd op 27,5 miljoen DM. Onge~veer 20% van de bouwkosten werd be-steed aan landschappelijke aanpassin-gen.Het vervoer over water wordt in Duits-land enerzijds als een alternatief, ander-zijds als aanvullend op het vervoer perspoor ofover de weg beschouwd. Plaatstmen de transportkosten tegenover el~kaar, dan bedragendezeper tonkilome-ter over water, per spoor ofover de weg,resp. 4, 12 en 25 pfennig (prijspeil 1986).Het transport over water is behalve omredenen van kostenbesparing te verkie-zen uit ecologische overwegingen enom redenen van veiligheid en betrouw-baarheid.Een firma uitKelheimbetaalde nognietzolang geleden aan transportkostenvoor grondstoffen vanuit Rotterdamover de laatste 99 km weg evenveel alsper schip tot Neurenberg.Trac?Figuur 2 toonthethoogteverloopvan dewaterweg tussen Mainz en de Duits-Oostenrijkse grens. Elke drempel verte~genwoordigt een sluis. De grootstehoogteverschillen moeten wordenoverwonnen over het traject Bamberg -Kelheim. Tussen Bamberg en Neuren-bergvalt de helling nog mee: over 72 kmbedraagt de stijging van het water ca. 82m. Er werd voorzien in 7 sluizen, waar-van twee met een hefhoogte van 18,3 m.Aanvullend kan over dit kanaalgedeeltenog worden opgemerkt dat hierin ookenkele aquaductenvoorkomen.Eenvandeze 'waterbruggen' heeft een lengteVan 218 m, bij eengrootste overspanningvan 51,6 m.heeftgeleid tot een kanaal met een wa-terspiegelbreedtevan 55 m, een bodem-breedte van 31 m, een waterdiepte van 4menglooiendezijkanten van 1:3 (f?to 1).B~ndes9renze279,7I 2St~fenVilshofen299,83St~f'JnHet Main-DonaukanaalDe Main komt bij Mainz in de Rijn. DeDonau gaat bij Passau de Duits-Oosten-rijkse grens over. De vaarroute tussenMainz en Passau heeft een lengte van764 km. Op deze vaarweg moet eenschip 62 maal een hoogteverschil over-winnen. Mainz ligt op 81,60 mbovenNN (Normal Nul). De waterscheidingtussen het stroomgebied van Rijn enDonau (bij Hilpoltstein) ligt op 406 mboven NN en Passau ligt op 290 m bo-venNN.De vaarweg die onder het RMD-con-tractvalt bevindt zich tussenAschaffen-burg enPassau (677 km). In de Main tus-sen Aschaffenburg en Bamberg zijn 27sluizen gebouwd, in de Donau tussenKelheim en de Oostenrijkse grens zessluizen.De vaarweg voert tussen Bamberg enKelheim door het 171 km lange Main~Donaukanaal.Het kanaal is ontworpen voor schepentot een laadvermogen van 2000 ton.Daarnaastis de doorvaart mogelijkvoortweebaks duwconvooien met 3300 tonlaadvermogen en op sommige gedeel-ten zelfs voor een vierbaks convooi(laadvermogen 6500 ton). Een en ander12 Sl~fen Ij 2 Sl~fen?Kelheim338 2 Regensb~rg, 327,3250m150m200m300m14 Sf~fen I 5 Sf~fenIScheitelhalfung406,07S1~fenvan het Ludwigkanaal door de thansgerealiseerde Rijn-Main-Donauver-binding. Daartoe werd een verdrag ge-tekend tussen het Duitse Rijk en dedeelstaat Beieren. Bij dit plan was, be-halve het graven van een nieuw kanaal,ook de betere bevaarbaarheid van deMain en de Donau begrepen.Er werd een speciale maatschappij op-gericht, de Rhein-Main-Donau AG(RMD), gefinancierd voor 63% door hetDuitse Rijk en voor 36% door Beieren.De opdracht was niet alleen de aanlegvan een scheepvaartweg, maar ook vanwaterkrachtcentrales. De potentie aanenergie uit waterkracht was aanzienlijk.De RMD heeft in de loop van velejaren57 centrales gebouwd in de Main, deDonau en de Lech (zijriviervan Donau).Zij is daarmee een belangrijke leveran-cier van 'schone' energie geworden, op-brengstjaarlijks 3000 miljoen kwh res-pectievelijk 60 miljoen DM.72 km100m50mNN/35km I 64kmMajn-Dona~'Kanal171 km33 kmi 59 km 6gkmDonau209 km48kmDe meest spectaculaire hoogteverschil-len doen zich voor tussen Neurenbergen de waterscheiding bij Hilpoltstein.Over een lengte van 27 km moet hiereen hoogte van 93,50 m worden over-wonnen. Dat gebeurt met een sluis methefhoogtevan 19,4 m en drie sluizen,elkmet hefhoogte van 24,7 m. Het 64 kmlange gedeelte tussen de waterschei-677 km, 52 St~fenIBambergMain-km384MOK-kmOIIKelheimDonau-km 2411MOK-km 171IDo~aukm22022 Hoogteverloop van de vaarwegtussen Mainz (aan de Rijn) en deovers