MATERIALENPUIN IN BETON:HET MAG BEST IETS MEER ZIJNing.G.W.Straatsma, Ministerie VROM, ZoetermeerImport van belangrijke bouwmaterialen is voor de Nederlandse bouwwereld nietsbijzonders- Al eeuwenlang zijn we voor de houtvoorziening voor een groot deelaangewezen op import. Ook de grondstoffen voor beton, zoals zand, grind encement worden voor een deel ge?mporteerd. De grindwinning in Limburg zal hetkomende decennium nog drastisch dalen. Het is maar de vraag hoe lang anderelanden ons onbeperkt kunnen en willen voorzien. Steeds meer aardbewoners zullenimmers een beroep doen op de eindige grondstoffenvoorraad. De toepassing vanbetonpuingranulaat verdient daarom meer aandacht.mdat in de woningbouw be-ton kwantitatief gezien hetbelangrijkste bouwmateriaalis - in Nederlandse woningen gaat ge-middeld 25 m3beton per woning - is hetbelangrijk dat de voorziening vangrondstoffen voor beton gewaarborgdblijft.Het Ministerie van VROM heeft daar-om aan Broers & Partners te Baarn op-dracht gegeven om na te gaan op welkeschaal puingranulaat als een vervangingkan dienen voor grind in beton. Nage-gaan moest worden hoe de marktpar-tijen hierover denken en welke econo-mische en technische consequenties aandeze toepassing verbonden zij n. Het on-derzoek is uitgevoerd eind 1989, begin1990. In het rapport zijn scenario's gege-ven waaruit de consequenties blijkenvan verschillende percentages vervan-ging van grind door puingranulaat.Naar aanleiding van de onlangs gepu-bliceerde restultaten is dit artikel sa-mengesteld.Puingranulaat als toeslagmateriaalIn Nederland zal in de jaren negentighet totale grindverbruik ongeveer 20miljoen ton per jaar bedragen.De betonmortel- en betonwarenindus-trie hebben in dejaren tachtig ongeveer40%, respectievelijk 30% van het totalegrindverbruik voor hun rekeninggenomen.De potenti?le beschikbaarheid aan met-selwerkpuin bedroeg in 1989 ongeveer 2miljoen ton en aan betonpuin ongeveer1 miljoen ton. In 2000 kan deze gestegenzijn tot circa 2,4 respectievelijk 1,8 mil-joen ton. In kwantitatief opzicht is puin-granulaat dan ook de belangrijkste se-28Nieuwbouw Ministerie VROM in DenHaag, waarbij veel aandacht is besteedaan de milieu-aspecten van detoegepaste materialen.In het ter plaatse gestorte beton is 20%van het grind vervangen doorbetonpuingranulaat. Cement 1991 nr. 1Ocundaire grondstof die grind (gedeelte-lijk) kan vervangen als toeslagmateriaalin beton.BelemmeringenOndanks dat de technische toepasbaar-heid al lang is aangetoond en er metCUR-aanbevelingen zelfs in regelge-ving is voorzien, is het toepassen vanpuingranulaat in beton nauwelijks vande grond gekomen. Het is beperkt ge-bleven tot enkele demonstratiepro-jecten.De belangrijkste redenen daarvoor zijndan ook niet van technische, maar vaneconomische en logistieke aard:- de in sommige regio's nog lage stortta-rieven voor bouwafval;- de relatief hoge prijs van puingranu-laat in vergelijking met de prijs vangrind (dit laatste zal wel drastisch ver-anderen);- de geringe beschikbaarheid van puinin de geschikte kwaliteit. De afzet inde wegenbouw verloopt gemakkelij-ker omdat daar minder eisen aan hetpuin gesteld worden. Hierdoor is hetverklaarbaar dat de beschikbare hoe-veelheid voor de woningbouw te ge-ring is;- het ontbreken van een constante kwa-liteit. Certificatie zou hier een verbe-tering kunnen betekenen;- het ontbreken van voldoende vertrou-wen bij de afnemers (de kwaliteit vanhet beton mag er niet onder lijden);- het fabricageproces bij de betonwa-renfabrikanten is gevoelig voor afwij-kingen in de toe te passen grondstof-fen. Een niet constante kwaliteit van??n van de basisgrondstoffen kan totproduktieverlies leiden.In het algemeen bestaat er de indruk datbij het zoeken naar de afzetmogelijkhe-den van puingranulaat nog steeds eerstaan de wegenbouw wordt gedacht endat er te weinig aandacht wordt besteedaan de betonmortel- en betonwarenin-dustrie.De organisaties in de bouwnijverheidvinden in het algemeen dat het concept-voorontwerp Bouwstoffenbesluit hetgebruik van secundaire grondstoffeneerder belemmert dan stimuleert.Technische en milieuhygi?nischeaspectenIntron heeft in het onderzoekrapportvan Broers & Partners een beschouwinggegeven over de technische en milieu-hygi?nische consequenties van de toe-passing van puingranulaten. Hierondervolgt een samenvatting daarvan.Technische aspectenVerwerkbaarheid: hogere waterbehoef-te, dan wel voorbevochtiging van hetpuingranulaat.Sterkte: voor een gelijke sterkte kan eenhoger cementgehalte nodig zijn (bij vol-ledige vervanging tot 40 ? 50 kg/m3).Granulaat van metselwerk is bruikbaartot sterkteklasse 25, granulaat van be-tonpuin tot ten minste 45. De sprei-ding in sterkte is niet hoger dan bijgrindbeton.Vervormingen: grotere krimp en kruip,lagere elasticiteitsmodulus. De thermi-sche uitzettingsco?ffici?nt zal bij toe-passing van granulaat van metselwerk-puin iets stijgen.De veranderingen in vervormingsei-genschappen betekenen dat bij con-structies waarvan de doorbuiging maat-gevend is, een circa 10% grotere con-structiehoogte nodig is wanneer 100%van het grind wordt vervangen doorpuingranulaat.Duurzaamheid: bij gelijke druksterkteis er nauwelijks verschil in carbonatatie-gedrag. Beton met puingranulaat is inhet Nederlandse klimaat bestand tegenvorst; in extreme gevallen of in combi-natie met dooizouten kan aan betonmet metselwerkgranulaat vorstschadeontstaan.Milieuhygi?nische aspectenUitloging: uitloging van eventueel inhet puingranulaat voorkomendeverontreinigingen is niet te verwachten,aangezien deze volledig in het beton zij opgesloten.Radonafgifte: van beton met granulaatvan betonpuin wordt geen verhoogderadonafgifte verwacht. De radonafgiftedie bij granulaat van metselwerkpuinwat hoger zal zijn, zal de grenswaardevoor beton zoals genoemd in het inte-rimadvies van de Commissie van de Ge-zondheidsraad, niet overschrijden.Geluidwering: aangezien de volumiekemassa van beton bij vervanging vangrind door puingranulaat iets lagerwordt, zal voor een gelijkblijvende ge-luidwering de dikte van woningschei-dende wanden iets vergroot dienen teworden.ToekomstperspectiefVolgens het onderzoek biedt puingra-nulaat in een groot aantal gevallen eenalternatief voor grind, waarbij zelfs eenvervanging tot 100% goed mogelijk is.De belemmeringen die tot nu toe aan-wezig waren zoals de lage grindprijzenen de ruime beschikbaarheid van grindlijken in de toekomst te verdwijnen.Het is ook te verwachten dat de leveringvan puin in de wegenbouw een eindigemarkt is, zodat ook aan de aanbodzijdevan puingranulaat er een groeiende be-langstelling zal gaan ontstaan voor leve-ring als grondstof voor beton.Het ziet er naar uit dat de marktwerkingde milieuzaak zal gaan dienen.Vanuit de gedachten van duurzame ont-wikkeling moeten minerale grondstof-fen zo hoogwaardig mogelijk wordentoegepast. Toeslagmateriaal in beton iseen hoogwaardiger toepassing vanpuingranulaat dan ongebonden funde-ringsmateriaal in de wegenbouw.Bevordering van de toepassingOm de toepassing van puingranulaat alstoeslagmateriaal in beton verder te be-vorderen, zou het aanbod beter gestruc-tureerd moeten worden. De volgendeelementen zijn van belang:- bevorderen van selectief slopen;- investeren in brekerijen om een aan-bod op voldoende schaal mogelijk temaken;- ontstaan van een samenwer-kingsverband tussen de puinbreke-rijen en de betonindustrie;- zorgen voor een constante aanvoer eneen constante kwaliteit van puingra-nulaat;- certificatie van puingranulaat en hetaanbieden van mengsels in van te vo-ren bekende verhoudingen en samen-stellingen;- certificatie van bepaalde samenstel-lingen en toepassingen van beton metpuingranulaat.Vervulling van deze voorwaarden zal deacceptatie van puingranulaat als toe-slagmateriaal voor beton bevorderen.Puingranulaat is immers een alternatiefvoor grind als toeslagmateriaal, maarhet is noodzakelijk de bouwwereld ookmet economische argumenten te over-tuigen.N.B.: Belangstellenden kunnen het sa-menvattende rapport 'De toepassingenvan puingranulaat in de woningnieuw-bouw en de consequenties hiervan' be-stellen bij Broers & Partners, Manage-ment Adviesgroep in Baarn.Cement 1991 nr. 1 29