O n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eB eh e erDe bestrijding van graffiti bijRijkswaterstaat is in handen vande beheerders van de kunstwer-ken. Dit zijn de dienstkringen dievallen onder de regionale directies.Voor de aanpak van de bestrijdingis niet direct sprake van een lande-lijke beleidsrichtlijn. Alleen alsaanstootgevende afbeeldingen ofteksten worden aangetroffen is debeheerder wettelijk verplicht dezezo spoedig mogelijk te verwijde-ren. In de `Richtlijnen geluidsbe-perkende constructies langs we-gen' (GCW 2001) wordt onder hethoofdstuk over beheer en onder-houd gesteld dat de toelaatbaar-heid van graffiti (visuele verontrei-niging) ter beoordeling van debeheerder is. De reden hiervoor iswaarschijnlijk dat aard en omvangvan graffiti landelijk verschillen enook de hinder die dit met zichbrengt, verschillend wordt erva-ren. Maar hoe je er ook over magdenken, ??n ding is zeker: graffitileidt uiteindelijk tot een beeld vanverpaupering.In september heeft ook de lande-lijke politiek nog eens aandachtgevraagd voor het graffitipro-bleem. De kamerleden Sybrandvan Haersma Buma (CDA) enPeter van Heemst (PvdA) hebbenonder de naam `Pak de graffitiaan' een discussiestuk uitgebrachten een programma van tien con-crete maatregelen opgesteld om debestrijding van graffiti te intensi-veren.H u i d i g e p r a k t i j kHet is thans gebruikelijk om bij debouw van nieuwe kunstwerkenanti-graffitisystemen aan te bren-gen. Dit gebeurt zowel op onbe-handeld beton als op beton dat vancement 2004 866Preventie van schade doorgraffiti bij RijkswaterstaatA.J. Seegers, Bouwdienst RijkswaterstaatVormgeving en kleur spelen een steeds grotere rol bij kunstwerken vanRijkswaterstaat. Zo is in 2003 de `Kleurengids Rijkswaterstaat'*) uitgebracht,waarin een aantal kunstwerken met een aansprekende kleurtoepassing isopgenomen. Maar er is een bedreiging voor de functionele uitstraling vankunstwerken en dat is graffiti. In dit artikel wordt nader ingegaan op debestrijding ervan met anti-graffitisystemen.*) Bij Rijkswaterstaat is de VormgevingsAd-viesgroep (VAG) betrokken bij het ontwerp-proces voor kunstwerken. In 2003 is in sa-menwerking met de Stichting Kleur Buitende `Kleurengids Rijkswaterstaat' uitgebracht.In deze gids zijn enkele voorbeelden vanspraakmakende kleurtoepassingen opgeno-men. Deze gids kan worden aangevraagd bijde Stichting Kleur Buiten www.kleurbuiten.nlof bij conserv@bwd.rws.minvenw.nl.1 |Geluidsscherm A15 bijRidderkerk: beton ofglas, het maakt niet uitO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eB eh e ereen gewone verflaag is voorzien.Vaak zijn het de `kwetsbare' delenvan het kunstwerk die worden be-handeld, dus de oppervlakken dievoor de graffitispuiters gemakke-lijk bereikbaar zijn tot ruim bovende reikhoogte.Bij geluidsschermen is het ook ge-bruikelijk om anti-graffitisystemenaan te brengen. De toegepastebouwmaterialen voor geluids-schermen vari?ren van beton totgepoedercoate aluminium-elementen, transparante kunststof-fen en natuurlijke begroeiingen.Behoudens de laatste groepkunnen op vrijwel al deze onder-gronden anti-graffitisystemenworden toegepast.Op dit moment wordt bij Rijkswa-terstaat gewerkt aan het ontwerpvan modulaire geluidsschermen.Dit zijn schermen die een hogegraad van standaardisatie hebben,maar voldoende variatiemogelijk-heden bieden om een eentonig-heid beeld langs de snelwegen tevoorkomen. De constructie be-staat uit basisstaanders, waaringeluidwerende elementen kunnenworden geplaatst. Voor de ele-menten kunnen verschillende ma-terialen worden toegepast zoalsbeton, glas en aluminium. Overhet toepassen van anti-graffitisys-temen op deze schermen zal opprojectniveau een keuze wordengemaakt.Graffiti is niet beperkt tot Rijks-waterstaat. Naast de exploitantenvan het openbaar vervoer hebbenook provincies, gemeenten, ener-giebedrijven en railinfrabeheer-der ProRail met dit probleem temaken. De vervoersbedrijvenhebben meestal een stringentanti-graffitibeleid voor het rijdendmaterieel en hun stations. Dereden hiervoor is dat het effectvan graffiti bij de gebruikers vanhet openbaar vervoer veel irritatieoproept en een verpauperdeindruk maakt. Daarom voerendeze exploitanten een `lik-op-stuk'-beleid en zij verwijderen degraffiti zo snel mogelijk. Dit blijkttevens een effectieve methode omde bekladders te ontmoedigen.Om deze aanpak effectief uit tevoeren worden meestal contrac-ten met gespecialiseerde bedrij-ven afgesloten, die binnen een af-gesproken periode de graffitiverwijderen. Vaak is dit binneneen periode van 24 uur.A n t i - g r a f f i t i s y s t e m e no p e e n r i jPermanente systemenDit zijn systemen die verschillendemalen kunnen worden gereinigdzonder dat de toplaag wordt aange-tast. Het schoonmaken geschiedtmet behulp van chemische reini-gingsmiddelen, meestal in combi-natie met een methodiek vanstoom- en/of hogedruk waterreini-gen. De anti-graffitilaag kan trans-parant of dekkend zijn en als extralaag over een bestaand verfsysteemworden aangebracht. Het bindmid-del van deze producten is meestalop basis van polyurethaan. Ook depolysiloxaan bindmiddelen, die vanhuis uit een groot kleur- en glans-behoud bezitten, kunnen in prin-cipe worden toegepast als anti-graf-fiticoating.Aandachtspunt bij het aanbrengenvan deze lagen is de vochthuishou-ding in het beton. Vanwege het af-sluitende karakter is het aan tebevelen het aanbrengen van polyu-rethaanlagen te beperken tot de`kwetsbare' delen van het kunst-werk. Hierdoor wordt het betonop-pervlak niet geheel afgesloten ende vochtregulering niet te veelbeperkt.cement 2004 8 673 |TramPlus-viaduct naarCarnisselande over A15:dit viaduct is nog in aan-leg2 |Fly-over A16 ter hoogtevan knooppuntRidderster: geen pijlerblijft gespaardO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eB eh e erAandachtspunt bij het verwijderenvan graffiti is het toepassen vanhet juiste type reinigingsmiddel.De voorkeur bij graffiti (thermo-plastische verf) gaat uit naar rela-tief zachte reinigingsmiddelen opbasis van alcohol. Teer en bitumendaarentegen kunnen het beste metesters worden verwijderd. Schadu-wen of vlekvorming die na het ver-wijderen van de graffiti kunnenontstaan, moeten worden voorko-men. Daarom is voor het verwijde-ren van permanente systemen eenjuiste werkwijze van groot belang.cement 2004 8684, 5 | Geluidsscherm A20 terhoogte van Terbregseplein: hier valt nogveel werk te doen(boven), ?n: zo is hetbedoeld (onder)O n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eB eh e erSemi-permanente systemenDit zijn systemen waarbij de aan-gebrachte laag bij het verwijderenvan de graffiti zelf ook wordt ver-wijderd. Na het reinigen met heetwater of stoom moet een nieuwelaag worden aangebracht op devrijgekomen onderlaag. De semi-permanente systemen worden ge-woonlijk aangebracht in combina-tie met een verflaag die fungeertals basislaag. De toplaag bestaatmeestal uit een bindmiddel opbasis van acrylaat of wassoortendie in water zijn gedispergeerd.Deze producten zijn zo geformu-leerd dat zij op eenvoudige wijzedoor afspuiten met heet waterkunnen worden verwijderd. Dewasachtige producten zijn ook ge-schikt voor poreuze ondergrondenals baksteen. Zij worden dan intwee lagen aangebracht. De semi-permanente systemen hebben eengrotere waterdampdoorlatendheiddan de permanente systemen.Deze eigenschap maakt deze pro-ducten geschikter voor de toepas-sing op beton.Zelfopofferende systemenOok dit zijn systemen die bij hetverwijderen van de graffiti zelfoplossen. Het verschil met desemi-permanente systemen is dater geen basis verflaag aanwezighoeft te zijn. Zij kunnen direct opde verschillende ondergronden(schoon beton, gecoat beton, alu-minium, hout en ook transpa-rante ondergronden zoals PMMA(polymethylacrylaat)) worden aan-gebracht.De laag is volledig transparant.De producten kunnen zijn sa-mengesteld op basis van poly-saccharide (koolhydraat). De zelf-opofferende systemen hebbeneen grote waterdampdoorlatend-heid.Het verwijderen van graffiti wordtuitgevoerd met heet water(reini-gen). Bij een temperatuur > 60 ?Czwelt de laag en kan gemakkelijkmet de graffiti van de ondergrondworden afgespoten. Na het reini-gen moet een nieuwe laag wor-den aangebracht. De ondergrondhoeft niet geheel droog te zijn alsde nieuwe laag wordt aange-bracht. Sommige bedrijven zijngespecialiseerd in deze toepas-sing en bieden een vorm van ga-rantie op basis van het verwijde-ren en aanbrengen van eennieuwe laag.Ge?ntegreerde systemenDeze recente ontwikkeling betreftsystemen die zowel beschermingals kleur geven. De laag is tevensgoed reinigbaar van graffiti. Eenvoorbeeld hiervan zijn anti-graf-fiti poederlakken, die geschiktzijn voor verzinkte of aluminiumondergronden. Bij Rijkswaterstaatheeft de toepassing poedercoat-systemen overwegend plaats opgeluidsbeperkende constructiesof gevelbeplating van gebouwen.De eigenschappen van de poeder-coating zijn zodanig dat graffitizelfs met agressieve reinigings-middelen kan worden verwijderd,zonder dat de laag wordt aange-tast of er hinderlijke vlekvormingontstaat. Recent zijn rond Rotter-dam geluidsschermen met ditsysteem geplaatst op rijksweg 20nabij Ommoord en de Ceintuur-baan.Overige systemenGraffiti beperkt zich niet tot hetbekladden met spuitbussen. Ookhet beplakken met posters en der-gelijke valt onder dit hoofdstuk. Erzijn producten op de markt waar-van het oppervlak na het aanbren-gen een lage oppervlaktespanningheeft. Posters en stickers hechtenzich niet of slecht aan deze onder-grond. Deze producten zijn ook ef-fectief reinigbaar, zodat graffiti ge-makkelijk kan worden verwijderd.cement 2004 8 696 |Gedooglocatie bijGalecopperbrug teUtrecht: echt helpendoet het nietfoto's 1 t.m. 6: ArnoldSeegersO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eB eh e erIn de regel wordt de groep vanwasachtige producten hiervoortoegepast.Nieuwe ontwikkelingenDe nieuwste ontwikkelingenrichten zich op de toepassing vanzelfverdichtend beton dat in demal wordt voorzien van een mine-raalverdichtende laag. De laagheeft hydrofobe eigenschappen envoorkomt ook aangroei van algenen mossen op het oppervlak. Voor-alsnog wordt geadviseerd bij dezetoepassing een gebruikelijke anti-graffitilaag aan te brengen. In Ne-derland zijn op dit moment noggeen concrete projecten met ditsysteem uitgevoerd, maar naarverwachting zal dit binnenkortworden gerealiseerd.T e n s l o t t eHet aantal kunstwerken in beheervan Rijkswaterstaat neemt nogsteeds toe. De bestrijding van graf-fiti krijgt bij de beheerders vanRijkswaterstaat zeker voldoendeaandacht. Maar omdat de veilig-heid van het wegdek een hogereprioriteit heeft dan de bestrijdingvan graffiti is het budget bij dehuidige financi?le middelen tebeperkt om structurele maatrege-len te nemen. Desondanks zijn deafgelopen jaren zowel bij nieuw-bouw als beheer en onderhoud re-gelmatig kunstwerken voorzienvan anti-graffitisystemen. De re-sultaten zijn wisselend. Het blijktdat er op en langs de rijkswegenkunstwerken zijn waar na het rei-nigen binnen enkele maanden degraffiti weer de overhand heeft.Vooral in de stedelijke omgevingvan het wegennet wordt hiervanveel hinder ondervonden. Het in-richten van enkele gedooglocatieshelpt nauwelijks. Wil je hier resul-taat boeken dan zal in de richtingvan de aanpak zoals bij het open-baar vervoer moeten worden ge-kozen. Dit lijkt gezien de omvangvan het kunstwerkenbestand nietdirect voor de hand te liggen. Inieder geval kan een goed preven-tiebeleid, ondersteund door dejuiste keuze van systemen, belang-rijk bijdragen aan het streven omvorm en kleur van onze kunstwer-ken functioneel te houden. Pre-ventie met graffitiwerende coatingwordt ook voorgesteld als ??n vande maatregelen in het eerder ge-noemde discussiestuk `Pak degraffiti aan'. cement 2004 8707, 8 | Kleur op het beton is een effectieve bestrijding van graffiti gebleken.Bij dit viaduct over de A1 bij Zeldert zijn de kleuren blauw en rood toe-gepast. Het blauw past mooi in de huisstijl van Rijkswaterstaat; hetrood biedt een mooi contrast en geeft sfeer. Ook hier is echter eenonderhoudsprotocol noodzakelijk foto's: Rob van Maanen, Amsterdam