utiliteitsbouw constructief ontwerp prefabricageing.L.KIapmuts, Aronsohn raadgevende ingenieurs bv, RotterdamEen beperkte bouwtijd, als gevolg van bodemsanering en woningontruiming enerzijds enopening van de Willemsspoortunnel anderzijds, noopte niet alleen tot een prefab con-structie, doch ook tot een snelle montage van het expeditieknooppunt van PTT-Post inRotterdam. Door de stabiliteitsvoorzieningen tijdens de montage mee te nemen, was hetmogelijk vanaf de begane-grondvloer het bedrijfsgebouw per travee vanuit ??n kraan-stand tot de totale hoogte op te trekken, vergelijkbaar met het monteren van een schip,sectie voor sectie. Hierdoor kon het aanbrengen van de mechanische installaties kortachter de ruwbouw volgen.PREFABBI]HETEXPEDITIEKNOOPPUNTROTTERDAMPTT-Post heeft in Nederland 11 expeditie-knooppunten (EKP's), de centrale distribu-tieplaatsen in het postverkeer.In de namiddag en vroege avond komt depost uit het verzorgingsgebied bij het EKPbinnen, om na het sorteren per posttreinnaar de andere EKP's te worden verzonden.In de loop van de nacht komt de post uit deandere EKP's binnen. Na het sorteren wordtdeze post per auto naar de voorsorteercen-tra in het verzorgingsgebied gebracht, op-nieuw gesorteerd en afgeleverd bij de post-kantoren.Bestaande locatieVoor de huisvesting van de 11 EKP's heeftPTT-Post bestaande gebouwen aangepastof nieuwe gebouwen gerealiseerd.Voor Rotterdam is aanvankelijk uitgegaanvan een grootscheepse verbouwing en eenuitbreiding van het bestaande stationspost-kantoor naast het Centraalstation.Bij een constructieve analyse van het ge-bouw op basis van de VB 1974/1984 en dehedendaagse uitgangspunten, bleek hetmogelijk het vloeroppervlak, door het makenvan tussenverdiepingen, belangrijk te ver-groten.De kwaliteit van het uitgevoerde werk washiervoor essentieel. De betonkwaliteit van1950 (K 200, vergelijkbaar met 15) bleekbij controle met de schiethamer praktischoveral 40 te zijn.Tijdens de uitwerking van de plannen veran-derde de situatie rond het stationspostkan-toor echter in belangrijke mate:? door de in uitvoering komende bebouwinglangs het Weena werd verwacht dat de ver-keerssituatie voor het EKP er niet beter opzou worden;21H utiliteitsbouw H constructief ontwerp H prefabricage |? door de bouw van de viersporige Willems-spoortunnel werd de treinverbinding metUtrecht problematischer. Van het EKP totde bocht naar Utrecht moest de posttreinvan de zuid- naar de noordkant van despoorbaan. Hiervoor moesten 13 sporenworden gekruist. Op drukke tijdstippenmoest steeds vaker via Schiedam wordenomgereden. De extra kilometers hiervoorwerden door NS in rekening gebracht.Kort voor de uitgifte van de aanbestedings-stukken werd dan ook besloten de plannenniet uitte voeren en uitte zien naar een nieu-we locatie.Nieuwe locatieDe keus viel op een terrein gelegen aan deTerbregseweg bij het Terbregse Plein in derondweg om Rotterdam en langs de spoor-baan Rotterdam - Utrecht (fig. 1).Op het terrein stonden enkele woningen eneen verpleegtehuis. Het terrein bij het ver-pleegtehuis was in ernstige mate verontrei-nigd 'door chemisch afval van een vroegerstort.Het maaiveld in de Alexanderpolder ligt opcirca 6,00 m -NAP; de bovenlagen zijn slap.Voor het bouwrijp maken van hetterrein werdin eerste instantie gedacht aan een zandop-hoging van circa 3,50 m met verticale draj-( ) Plattegrond gedeelte bedrijfsgebouw en kantoorgebouw22nage. Inde twee jaartot aan de bouw zou datresulteren ?n een resterende maaiveldverho-ging van circa 0,50 m. De hierdoor veroor-zaakte negatieve kleef zou echter ten kostegaan van circa 30% van het draagvermogenvan de palen.Daarom is de zandophoging teruggebrachttot0,50 m, voldoende om hetterrein toegan-kelijk te maken voor het bouwmaterieel.Belastingen op het terrein zijn zoveel moge-lijk vermeden. Om de zettingen tot het stor-ten van de constructieve vloer zoveel moge-lijkte beperken, zijn de werkvloeren voor eengroot deel van schuimbeton gemaakt, meteen laag eigen gewicht.Het terreingedeelte achter het EKP ter plaat-se van het afgebroken verpleegtehuis wasvroeger al opgehoogd en dusvoorbelast. Naverwijdering van de chemische verontreini-ging is het uitgevlakt, opgehoogd met eenlaag zand van circa 1,00 m en voorzien vanverticale drainage. Dit terreingedeelte is ge-bruikt als bouwterrein en inmiddels aange-legd als parkeerterrein.Concept voor de constructieBij dit laatste EKP kon bij het opstellen vanhet programma van eisen rekening wordengehouden met de volgende ervaringen bij deal een aantal jaren functionerende EKP's ineen nieuw gebouw:? de toegepaste systeemmaat van 7,20 m inde lengterichting geeft te veel beperkingenvoor een optimale opstelling van de instal-laties;? de mogelijkheden tot het maken van spa-ringen bij het moderniseren van de mecha-nische installaties zijn onvoldoende, dekosten zijn hoog en de overlast is groot.In gezamenlijk overleg van opdrachtgever,architect en adviseurs is nagegaan hoe aandeze bezwaren tegemoet was te komen.De kolomafstand in dwarsrichting was vast-gelegd op 11 1,80 = 19,80 m (fig. 2 en 3).Bij deze overspanning en een nuttige belas-tingvan 12,5 kN/m2zijn standaard-elemen-ten niet toereikend. Bij een te ontwikkelendubbel T-element zou dat wel mogelijk zijn,maar blijft de ribafstand te klein.Bij een afweging tussen diverse vloersyste-men bleek een specifiek vloerelement met23 utiliteitsbouw H constructief ontwerp H prefabricage |een n-vormige doorsnede met een ribaf-stand van circa 2,45 m, een uitwendigebreedte van 2,70 m en een hoogte van 0,90m aan de uitgangspunten te voldoen (fig. 4).In de lengterichtingvan het gebouw wordt desysteemmaat van 25,20 m bepaald dooracht normale elementen met een breedtevan 2,70 m en een strook met een breedtevan 3,60 m (fig. 3), samengesteld uit tweehalve -elementen en een in het werk gestor-te vloer (fig. 5). In deze strook zijn leiding-schachten, bedrijfsliften, trappehuizen enenkele grotere doorvoeropeningen voor spe-ciale installaties opgenomen.De zijwanden van de schachten, met een uit-wendige breedte van 3,60 m, zijn tevens ko-lommen van de draagconstructie (foto 6). Zeverzorgen de stabiliteit van het gebouw indwarsrichting en de oplegging van de langs-balken. De voor- en achterzijde zijn open tenbehoeve van deuren, kanalen en leidingen.In de langsgevels is dit gedeelte duidelijk alseen gesloten strook te herkennen (foto 7).Tussen deze stroken is de gevel verdeeld in3 7,20 m (foto 8).Door deze stabiliteitsvoorzieningen was hetmogelijk het gebouw per travee van 25,20 mverticaal te monteren.De gekozen oplossing heeft de volgendekenmerken:? de vloer bestaat uit voorgespannen ele-menten met een n-vormige doorsnedemet een grootste hoogte van 0,90 m, eenlengte van 19,00 m en een kopschot aande einden;? de zijkanten van de ribben zijn geprofi-leerd, de voegwordtaangegoten. Tegen af-schuiving is deze voeg veel sterker dan devloer meteen dikte van 0,15 m. Het vlakkevloergedeelte tussen de afschuiningenvan de ribben is 2,00 m breed. In dit ge-deelte kunnen sparingen worden ge-maakt;? de elementen worden opgelegd op prefabbalkbodems met een hoogte van 0,50 men een breedte van 1,30 m (fig. 9, foto 6).Deze zijn ter plaatse van de kolommenvoorzien van een sparing en worden tijde-lijk ondersteund door stalen stempels. Be-kisting is alleen nodig voor de buitenzijdevan de gevelbalken;? de prefab kolommen zijn recht, zonderconsoles, voorzien van ankerbussen voor24destekeinden meteen lengtegelijkaandebalkhoogte plus de normale steklengte.De volgende kolom wordt hier met inge-storte Drosbachbuizen overheen ge-plaatst. De voeg en de ruimte om de stek-ken in de buizen wordt met een mortel-pomp gevuld. Aan de bovenzijde van elkebuis is een ontluchtingsslang aangebracht(fig. 10 en 11);? op de vloerelementen is geen constructie-ve druklaag nodig. Aan de kop van de ele-menten steekt de voorspanwapening uiten zijn ankerbussen opgenomen voordoorkoppeling;? voor toekomstig kettingtransport is eenvloerafwerking aangebracht van 0,10 mstaalvezelbeton, waarin achteraf sleuvenkunnen worden gefreesd. Deze vloer is aande bovenkant vlak en heeft over het geheleoppervlak dezelfde dikte. Dit is bereiktdoordevloerelementenbijhetstortenaande bovenzijde van een negatieve zeeg tevoorzien, waardoor deze na de montage inhet werk praktisch vlak waren;? door de gelijkmatige verdeling van de lei-dingschachten over het vloeroppervlakontstaan korte leidingen met een kleinehoogte. De schachten in het midden vanhet vloeroppervlak zijn vanuit de techni-sche ruimte op de middelste overspanningvan het dak direct toegankelijk: de breed-te van de technische ruimte is 19,80 mplus tweemaal de halve schachtafmeting(fig- 2);25utiliteitsbouw constructief ontwerp prefabricage |b? de kanalen en leidingen in dwarsrichtingliggen tussen de ribben van het vloerele-ment en kruisen boven de leidingen inde lengterichting. Op deze wijze was eenverdiepingshoogte van 7,00 m voldoen-de.Het kantoorgebouw heeft een systeemmaatvan 7,20 m in twee richtingen. De construc-tie bestaat uit kolomplaten en verdikte stro-ken metbreedplaat-vloerelementen. De ver-diepingshoogte van 3,50 m is de helft vandie van het bedrijfsgebouw.Laad- en losplaatsen voor auto'sHet EKP Rotterdam verwerkt alle zeepostvan en naar Nederland. De aan- en afvoervindt plaats op de begane grond. Op de ver-dieping hierboven wordt de normale postaan- en afgevoerd (fig. 2). Bij dit gedeelte isde stramienmaat 12,60 m. Door de hogerebelasting en vergroting van het repetitie-ele-ment was de keus voor het -element lo-gisch. Voor de definitieve keuze van de af-werklaag werd op de gemonteerde vloer eenbelastingsproef gehouden met een zwaarbeladen zandauto. Hierbij werd in de aange-goten voegen geen enkele vervorminggeme-ten.Onder het voorterrein is een onderheide be-tonplaat toegepast. De gekapitaliseerde in-vestering leidde tot lagere kosten dan eenonderhoudsgevoelige uitvoering zonder eenonderheide draagconstructie.FunderingHet gebouw is gefundeerd op prefab beton-palen meteen draagvermogen van 2250 kNen 1750 kN en een puntniveau van 23,00 tot25,00 m -NAP.Voorspeld was een maximaal zettingsver-schil van 10 mm tussen de enkele palen on-der de vloer en de paalgroepen onder de ko-lommen en schachten. Daartoe zijn de vloer-velden 10 mm lager gestort en ister plaatsevan de aansluiting met de poerstrook een200 mm brede stortstrook voorzien, die nagereedkomen van de ruwbouw is volgestort.De vloerwapening liep over deze strook door.De maximale zettingen waren kleiner dan20 mm en de zettingsverschillen minder dan10 mm.Het laad- en losperron langs de spoorbaanheeft een doosvormige doorsnede en is eencombinatie van ter plaatse gestort beton enbreedplaatvloeren (fig. 2). Aangezien er nau-welijks sprake was van een verhoging van debelasting op de ondergrond, is de perroncon-structie op staal gefundeerd. Heien in despoordijk was bovendien moeilijk uit te voe-ren en riskant.GevelVoor de gevel is een sandwich-gevelelementmet ingeschokte tegels toegepast, waarbijhet betonnen binnen- en buitenblad apartwerden geproduceerd en met een stelkozijnvoor de metalen ramen in de betonfabriekwerden geassembleerd. Voor de afdichtingtussen de gevelelementen werd een rubberprofiel toegepast, ingebetonneerd langs derand van het binnenblad. De twee rubber af-dichtingsprofielen in elke voeg hebben af-dichtingseigenschappen tussen minimaleen maximale indrukking. Door nu te zorgendat alle maat- en plaatsingstoleranties enlengteveranderingen door temperatuurin-vloeden binnen de twee uiterste waardenvallen, ontstaat een perfect afgedichte gevelzonder aanvullende voorzieningen tijdensde montage. De afbouw kan hierdoor zeersnel aansluiten op de ruwbouw.DakconstructiesDe dakvloeren en de luifels bestaan uit eenstalen draagconstructie met stalen dakpla-ten: de meest economische oplossing bij detoegepaste grote overspanningen.De geprofileerde, geperforeerde platen heb-ben een hoogte van 158 mm en een diktevan 1 mm. De cannalures zijn gevuld metglaswol. Om een vlakke ondergrond voor deisolatieplaten onder de dakbedekking teverkrijgen, liggen op de dakplaten vlakke, ge-perforeerde stalen platen met een dikte van ?0,65 mm.In verband met de vereiste hoge geluidsab-sorbtie bestaan de isolatieplaten uit minera-le wol.Voor de stalen draagconstructie zijn verschil-lende oplossingen toegepast, die in figuur 2herkenbaar zijn:? voor het dak van de technische ruimte lig-gers IPE 450 met een lengte van circa22,50 m op 4x5,40 m en lx 3,60 m. Daarhet n-vormige vloerelement van de techni-sche ruimte minder wordt belast dan bij debedrijfsvloeren, was het mogelijk in hetmidden een kolom toe te passen;? voor het dak van de bedrijfsruimte 1,25 mhoge spanten met een HE 220 Aals boven-rand, een UNP 220 als onderrand en bui-zen 101,6 mm. De overspanning is circa2618,50 m en de spanten liggen ook hier op4 5,40 m en 1 3,60 m;? voor de luifel boven het autolaad- en los-perron liggers IPE 330,7,20 m h.o.h., bij degevel opgelegd op een vierkante stalen ko-lom 160 160 mm2en aan de andere zijdeop een ruimtelijke driehoekige ligger, opge-bouwd uit buizen 193,7 mm voor de langs-staven en 114,3 m voor de diagonalen;? voor de luifel boven het perron liggers IPE450 op een ruimtelijke driehoekige ligger,door een trekkolom verbonden met de be-tonnen borstwering. Door deze constructiewordt de verdraaiing van de driehoekigeligger bijna geheel verhinderd. De kolom-men zijn tevens de dragers voor de gevel.Ten slottePTT-Post wilde het nieuwe EKP in bedrijf heb-ben voor de opening van de Willemsspoor-tunnel. De aanvangsdatum werd ondermeerbepaald door de bodemsanering. Het bouw-proces werd gekenmerkt door de volgendedata:? aanbesteding juli 1990;? gunning augustus 1990;? eerste paal oktober 1990;? glas en waterdicht begin 1992;? verhuizing 1 april 1993.De korte bouwtijd is gerealiseerd door deconstructie voor een groot deel in prefab be-ton uit te voeren en door de mogelijkheid hetaanbrengen van de mechanische installa-ties heel kort op de ruwbouw te laten volgen.Dit was mogelijk door:? prefab elementen met grote afmetingen incombinatie met prefab balkstroken en ko-lommen, met een minimum aan bekisting;? gevelelementen waarvan de waterdichteaansluiting bij de plaatsing zonder extrawerkzaamheden wordt bereikt. In dit gevalwerd gekozen voor het later plaatsen vande metalen ramen in de stelkozijnen;? de bouwwijze met montage vanaf de bega-ne-grondvloer. Het bedrijfsgedeelte is ge-bouwd als een schip: 'sectie voor sectie'.De kranen bouwden vanaf de beganegrond alle verdiepingen vanuit ??n standper travee op tot de totale hoogte. Achter-uitwerkend is het gebouw op deze wijze ge-realiseerd. Het kantoorgebouw werd tij-dens deze montage gebouwd.BetrokkenenOpdrachtgever: PTT-PostArchitect: Kraaijvanger en Urbis, RotterdamConstructeur: Aronsohn raadgevende inge-nieurs bv, RotterdamAannemer: HBM, Capelle a/d IJsselPrefab gevels: Schokbeton, ZwijndrechtPrefab constructie: Spanbeton, Koudekerka/d Rijn.In dit artikel beschrijft ing.Klapmuts de lo-catiekeuze voor het EKP in Rotterdam. Deligging aan het spoor neemt bij de argu-mentatie een belangrijke plaats in. On-langs heeft PTT-Post het vervoerscon-tract met NS be?indigd. Binnenkort zal al-le post per vrachtwagen worden vervoerd.Ook werd besloten het aantal expeditiek-nooppunten tot zes terug te brengen. Depost zal in de toekomst nog slechts wor-den gesorteerd in Amsterdam, Rotter-dam, Leidschendam, Nieuwegein, Zwolleen Den Bosch. Enkele nieuwe EKP's, in denabije toekomst bekend staand onder denieuwe benaming 'hubs', zullen moetenworden gebouwd, omdat niet langer deaansluiting op het spoorwegnet belang-rijk is, maar veeleer de ligging aan door-gaande snelwegen. De keuze voor de Rot-terdamse locatie heeft het beleid vanPTT-Post op geen enkele wijze in de weggestaan.Redactie27