C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gPrefabricagecement 2002 264D e e e r s t e 1 0 0 j a a rDe eerste architect van de kerk,Villar, die de leiding had bij deeerste twee jaren van de bouw,begonmetdecripteinneo-gotischestijl. Gaud? nam in november 1883de leiding van de bouw over en zou43 jaar aan de Sagrada Familiawerken. Hij voltooide de cripteonder de absis en begon hierbovenmet zijn eigenlijke werk.De Sagrada Familia is ontworpenalskruiskerk(fig.1,foto2)meteenvijfbeukig hoofdschip (fig. 3) van90 m lengte, met inbegrip van dekoornis, en een driebeukig dwars-schip van 60 m lengte. Het hoofd-schip wordt begrensd door deronde absisgevel en de nog tebouwen Gloriefa?ade, de toekom-stige hoofdentree. Het dwarsschipwordt begrensd door de Geboorte-fa?ade en de Passiefa?ade. Elkefa?ade heeft vier klokketorens vancirca100mhoog.De12torenszijngewijd aan de evenzovele aposte-len.Gaud?projecteerdenogzestorensboven het kruis en de absis: een170 m hoge toren gewijd aanChristus, vier 125 m hoge torensgewijd aan de evangelisten en een125 m hoge toren gewijd aanMaria. Een overdekte gang ron-dom de kerk verbindt de driefa?ades met elkaar en met de tweesacristies in de hoeken van deabsis.Door een genereuze schenkingaan het eind van de 19de eeuwbesloot de bouwcommissie opvoorstel van Gaud? het eersteontwerp te wijzigen in een veelhogere kerk en deze te bouwen inafzonderlijke delen, te beginnenbij de Geboortefa?ade, alsmedeeen nieuwe generatie architectenbij de bouw te betrekken om deandere delen te bouwen.Gaud? bouwde zelf de gevel rondde absis en de Geboortefa?ade.Toenhijin1926stierf,wasslechts??n van de vier klokketorens vandeze fa?ade voltooid, de anderedrie kwamen in 1936 gereed.Door de Spaanse burgeroorlogkwam het werk stil te liggen.Van1954tot1978bouwdenIsidrePuig Boada en Llu?s Bonet Gar?,Een rotsvast vertrouwenPrefab beton in deSagrada Familia, Barcelona*)*) Dit artikel is ontleend aan [1], vertaald en bewerkt door ir. W.C. DeesDe bouw van de Sagrada Familia (kerk van de Heilige Familie) begon in 1882.Antonio Gaud?, de Catalaanse architect die een stempel op de architectuurvan Barcelona heeft gedrukt, was vrijwel vanaf het begin bij het projectbetrokken. Het gebouw was gepland als verzoeningskerk en moest uitsluitenddoor schenkingen, en later mede door entreegelden gefinancierd worden.Deze financieringswijze heeft de voortgang van de bouw jarenlang nadeligbe?nvloed. De huidige technieken in de prefab-betonindustrie, maken het nuechter mogelijk dit materiaal in verschillende afwerkingen toe te passen incombinatie met andere materialen. Vertrouwen in beton! De kerk is gesitu-eerd in het huidige geografische centrum van Barcelona en zal altijd een trek-pleister blijven.1 | Plattegrond SagradaFamilia3 | Dwarsdoorsnede overhoofdschip2 | De Sagrada Familiaomstreeks 1990 metPassiefa?ade (voorgrond),Geboortefa?ade (achter)en absisgevel (links)0 50 mC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gPrefabricagecement 2002 2 65de architecten die met Gaud?hadden samengewerkt, de Pas-siefa?ade met de vier klokketo-rens volgens tekeningen vanGaud?.Gaud? heeft zich de laatste 12jaren van zijn leven uitsluitendbezig gehouden met de SagradaFamilia. Tijdens de bouw van deGeboortefa?ade ontwierp hij ver-ticale projecties en doorsnedenvan de gehele kerk en maakte hijgipsmodellen op schaal 1:10 en1:25 van hoofd- en dwarsschip,sacristie en hoofdfa?ade.H e t h o o f d s c h i pGaud?'s ontwerpIn 1986 gaf de bouwcommissieopdracht voor de bouw van hethoofd- en dwarsschip, te begin-nen met het hoofdschip, onderleiding van architect Jordi Bonet.De afmetingen van het hoofd- endwarsschip komen overeen metdie van de dom van Keulen, waarde spatkrachten uit de gewelvenworden opgenomen door contre-forten en luchtbogen, elementenvan de gotiek die Gaud? niet wildetoepassen. Gaud? had de kapelColonia G?ell op de invloed vande zwaartekracht ontworpen meteen omgekeerd opgehangen mo-del (kettinglijn). Met behulp vande uitkomsten van dit experimentberekende hij ook de SagradaFamilia, echter met toepassingvan grafische systemen.De door Gaud? nagelaten gips-modellen van het hoofdschip opschaal 1:10 heeft hij gebruikt omde druklijnen vast te stellen in dearchitectonische elementen. Hetsysteem resulteert in een boom-achtige structuur met schevekolommen, dat de respectieve-lijke delen van gewelven en dakondersteunt. De Sagrada Familiais dan ook een sprekend voor-beeld van Gaud?'s ontdekking datde combinatie van paraboolbogenen scheve kolommen de druk uitgrote gewelven kan opnemen,zonder de noodzaak van contre-forten en luchtbogen.Gaud? was niet alleen ge?nteres-seerd in de constructieve conti-nu?teit, maar mede in de vorm-continu?teit, zoals die ook in denatuur voorkomt. In het hoofd-schip zijn alleen geometrischevormentoegepast.Hijverrichte12jaar onderzoek om de geometri-sche vormen te vinden waarmeehij de vormcontinu?teit kon berei-ken. Gaudi ontwikkelde gewelvenen ramen uit hyperbolo?des enparabolo?des. De holtes voor debovenlichten zijn hyperbolo?des.De kolommen stelde hij samen uitgeometrische vormen als cirkels,vierkanten enz., waarmee hij eenperfecte overgang cre?erde van dehoofdkolommen naar de vertak-kingen (fig. 4).De door Gaud? gemaakte selectievangeometrischevormenwaszeernuttig om achteraf de modellen tebegrijpen voor de met de compu-ter te maken tekeningen en voorhet maken van nieuwe gipsmodel-len en het vervaardigen van destenen en betonnen bouwdelen.De uitwerking 60 jaar laterHet was de eerste taak voor JordiBonnet in 1986 inzicht te verkrij-gen in de originele gipsmodellen,teneindewetmatighedeninafme-tingen, geometrie en compositievan de modellen te achterhalen;Gaud? had daarover niets opschrift gesteld. Dit was noodzake-lijk om definitieve tekeningen tekunnen maken. Met hulp vangips-modelbouwers, computerte-keningen en in samenwerkingmetdeCatalaansePolytechnischeUniversiteit, de Deakin Universi-teit in Australi? en de VictoriaUniversiteit in Nieuw-Zeelandgelukte het de compositieregelsen het maken van kolommen,ramen, gewelven en daken te sys-tematiseren. Uit de digitale com-putertekeningen (foto 5, fig. 6)4 | De kolommen met ver-takkingen zijn samenge-steld uit geometrischevormen5-6 | Gipsmodel van Gaud?en gedigitaliseerdeversie van een raam-partijC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gPrefabricagecement 2002 2667 | Een prefab kolom-element in de 80 m hogetorenkraan, opgesteld opeen 60 m hoge vloer8 | Ondersteuning dak doorvierdelige kolomvertak-king; plafondgewelvenuitgevoerd als palm-bladeren9-10| GeprefabriceerdkolomelementC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gPrefabricagecement 2002 2 67werden nieuwe modellen ontwik-keld, die met de originele model-len en foto's ervan werden verge-leken.Gaandeweg ontdekte Bonnet datalle afmetingen van de kerk eenveelvoud van 7,5 m waren, de stra-mienmaat van de kolommen.Dezelfde verhouding werd her-haald in de elementen: diameterkolommen, diameter holten inhyperbolo?den, afmetingen knoop-punten enz.In 1986 zijn de berekeningen vanGaud? herhaald met behulp vancomputerprogramma's en zijnde hellingshoek en afmetingenvan Gaud?'s kolommen gecontro-leerd, ook onder wind- en aardbe-vingsbelasting.De constructie is ontworpen ingewapend beton vanuit de funde-ring. Gaud? had de kantelen vande Geboortefa?ade ook in gewa-pend beton gemaakt en voorge-steld hetzelfde materiaal voor degewelventegebruiken.InhetparkG?ell had hij al eerder prefabbeton toegepast.H u i d i g e b o u w v o o r t g a n gDe elementen van het hoofdschipzijn gemaakt van natuursteen engewapendbeton.Eerstmoestvast-gesteld worden welke de meestgeschikte techniek was voor elkelement, rekening houdend metde vorm, constructieve functie,bouwvoortgang en wensen vanGaud?.De onderste kolommen en deeerste knooppunten bestaan uitdiverse soorten natuursteen, diedoorGaud?opgrondvanhundruk-sterkte waren vastgelegd: zand-steen, basalt, graniet en porfier,zij het dat ze wel zijn voorzien vaneen kern van gewapend beton.Meteencomputergestuurdesteen-zaagmachine ? de kolom ontstaatdoor een dubbele draaiing vantwee parabolen ? zijn de steneneenvoudig te bewerken.De volgende kolommen zijn sa-mengesteld uit een prefab beton-schaal met een ter plaatse gestor-te gewapend-betonnen kern, dedaaropvolgende kolommen be-staan geheel uit prefab gewapendbeton. De raamelementen zijneveneens gemaakt van prefab be-ton, gewapend met roestvaststaal.Voor de prefab elementen wordtaan de hand van de computerte-keningen eerst een gipsmodelgemaakt, vervolgens een polyes-terbekisting door Reckli en tenslotte worden ze in de fabriek vanEscofet geproduceerd [2].De gewelven boven de zijbeukenbestaan uit ter plaatse gestort ge-wapend beton in polyester bekis-tingen, die rusten op de prefabgewapend-betonkolommen.De gewelven boven de midden-beuk bestaan uit drie lagen kera-mische tegels, conform het tradi-tionele Catalaanse systeem vangewelfbouw. Voor de nauwkeu-rige plaatsing van de tegels wordtgebruik gemaakt van een stalenhyperbolo?de.V o o r t g a n gDefoto's7t.m.10geveneenbeeldvan de bouwvoortgang. Als deschenkingen en de stroom bezoe-kers op het niveau blijven van deafgelopen jaren, moet het moge-lijk zijn omstreeks 2008 hoofd-en dwarsschip gereed te hebben,waarna kan worden begonnenmet de twee sacristie?n, de zescentrale torens en de door Gaud?ontworpen Gloriefa?ade. L i t e r a t u u r1.Fauli, J., Sagrada Familia inBarcelona. BFT Beton + Fertig-teiltechnik 3/2000.2.Hein, P. Schalungstechnik f?rFassaden, Sagrada Familia inBarcelona, Betonwerk+ Fertig-teil-Technik, nr. 4 2000,p. 56 ? 62.1 5 0 j a a r G a u d ? i n 2 0 0 2Gedurendehetjaar2002gedenktBarcelonahaarberoemdezoonAntonioGaud?(1852?1926),dearchitectdiedestadoverdegehelewereldbekend-heid gaf. In het kader van The Gaud? International Year wordt zijn werkaan het grote publiek gepresenteerd, onder meer door exposities, lezingenen excursies. Gaud? doorbrak architectuurpatronen en maakte geometrie,ruimtegebruik en constructie toegankelijk. Daarnaast voegde hij expres-siviteit aan zijn werk toe door het bijzondere gebruik van materialen,vormen en kleuren.Veel meer over de festiviteiten rondom de Gaud?-herdenking is te vindenop de offici?le gemeentelijke website www.gaudi2002.bcn.es