? ? ? arbeidsomstandigheden Iing. G. van Roekel, Holland Railconsult, UtrechtEen kunstwerk bouwen onder of boven een spoorbaan brengt bijzondere risico's mee.Denk maar aan het g?lVaar door een trein te worden gegrepen of te wordenge?lektrocu-teerd door de bovenleiding. Uiteraard heeft de NSin het verleden regels opgesteld overhoe het eigen personeel en dat van aannemers moet omgaan met de persoonlijke veilig-heid op of nabij de spoorbaan. Met de komst van het Bouwprocesbesluit is niet de NS,maar de aannemerverantwoordelijkvoor een veilige werkplek. Als opdrachtgeverscheptde NS nog wel de randvoorwaarden voor veilig werken. Om hieraan te voldoen, stelde NSRailinfrabeheereen nieuwreglement op. DeSpoorwegwet, de Arbowet, het Bouwproces-besluit en afspraken met de Arbeidsinspectie vormden de basis voor dit 'Veilig werkenaan railinfra'. Was het uitgangspunt vroeger dat de uitvoering van het werk zich moestaanpassen aan het treinverkeer, nu geldt dat ook het treinverkeer zich dient aan te pas-sen aan de werkzaamheden!DEPRAKTIJKVANHETBOUWPROCESBESLUITVOORNS~PROJECTENSindsjaaren dagworden onderen bOVen despoorbanen in ons land kunstwerken gerea-liseerd, terwlil het treinverkeer vrliwel nor-maal doorgaat. Daarbli worden zware eisengesteld aan de arbeidsomstandigheden vanhet betrokken personeel. Maar welke risi-co's lopen werkers aan de railinfrastructuureigenl?k precies?Naast risico's die voor alle bouwwerken gei-den, kent het werken op of nabli de spoor-baan bovenal het gevaar:? door treinen te worden aangereden;? door aanraking met de onder spanningstaande bovenleidingconstructie te wor-den ge?lektrocuteerd.Deze risico's zlin te verm?den door geen trei-nen te laten rliden en de stroom van de bo-venleiding uit te schakelen. Maar dit is voorveel eenvoudige werkzaamheden een te ri-goreuze maatregel. Hieruit bllikt meteen deparadox: om het kunstwerk voor de bouwerszo veilig als mogel?k te kunnen realiseren,zou het treinverkeer gedurende de bouwpe-riode stilgelegd moeten worden. Gezien hetmaatschappel?k belang van een ongehin-derde treinenloop is dit echter geen haalba-re kaart.Er moet dus gewerkt worden tussen de trei-nenloop door, b? een bovenleiding die onderWas het uitgangspunt vroeger dat de uitvoe-ring van het werk zich moest aanpassen aanhet treinverkeer; na de invoering van hetBouwprocesbesluit geldt dat ook het trein-verkeer zich dient aan te passen aan dewerkzaamheden.16 CEMENT1996j6spanning staat. Dat kan, mits voldoendemaatregelen worden genomen om de risi-co's aanvaardbaar klein te houden. Daar-voor is een risico-inventarisatie noodzake-lijk. Deze moet niet alleen gericht zijn op degevaren van aanrijdingen elektrocutie, maarook op mogelijke gevolgen van falend ge-reedschap, het boven en naast elkaar wer-ken van verschillende aannemers e.d.Spoorwegwet basis voor veiligheidVanaf de aanleg van de eerste spoorlijnenbestaat er in ons land een spoorwegwetge-ving. Met deze wetten als basis zijn diversevoorschriften en reglementen opgezet. Zoook voor het verrichten van werkzaamhe-den: hoe moetpersoneel van NS eh aanne-mers omgaan met de veiligheid bij het wer-ken in of nabij de spoorbaan en in de nabij-heid van een bovenleiding die onder span-ning staat? Voor werkzaamheden directnaast of in het spoor schrijft het 'Reglementvoor de Uitvoering van Werkzaamheden'(RUW) een aantal te treffen maatregelenvoor, afhankelijk van de omstandigeheden.De meest verregaande, maarvoor de mede-werkers ook de veiligste, is die waarbij hettreinverkeer geheel wordt stilgelegd en despanning van de bovenleiding wordt uitge-schakeld. Deze zogenoemde treinvrije pe-rioden zijn noodzakelijk als de veilige berijd-baarheid van de sporen in het geding is, bij-voorbeeld bij het heien van palen of dam"wandschermen in de baan, hetinbrengen enverwijderen van hulpbruggen, het inschuivenvan een brugplaat, het plaatsen van hulp-.werk voor bekistingen. Om in dergelijke si"tuaties de dienstregeling zo min mogelijk teverstoren, worden de treinvrije perioden lO-veelmogelijk in de nachtelijke uren gegeven.Dan zijn er weinig of geen reizigerstreinen,terwijl het goederenverkeer kan worden om-geleid. Maar 's nachts moeten de bouwerswel rekening houden met eventuele omwo-nenden. Als er te veel bouwlawaai ontstaat,bijvoorbeeld bij demontage van een nieuwedraagconstructie van de bovenleiding, kanoverdag een treinvrije periode worden ver-langd, met alle vervelende gevolgen voor dedienstregeling en de reizigers.Als de veilige berijdbaarheid van de sporennietwordt aangetast, maarer wel in of directnaast het spoor (in het zogenoemde Profielvan Vrije Ruimte) moet worden gewerkt,moeten maatregelen worden genomen omhet personeel te waarschuwen voor nade-rende treinen, bijvoorbeeld door het inzet-ten van een veiligheidsman. Deze functiona-risheeft geen andere taak dan op te lettenen bij nadering van een trein het personeeltijdigtewaarschuwen, zodatde werknemerseen veilige, van tevoren aangewezen wijk-plaats kunnen opzoeken. Deze veiligheids-mankan gebruikmaken van mobiele of vastopgesteld waarschuwingsapparatuur.Een voorbeeld uit de praktijkAan de Mr. Tripkade nabij het station Over-vechtin Utrecht is tussenjuli 1992 en maart1994 een spoorwegovergang vervangendoor een onderdoorgang. Tijdens de bouwhiervan moest de wapening van het brugdekworden gevlochten onder de hulpbruggen. Inbeide richtingen reden per uur circa tien trei-nen over de hulpbruggen. De beschikbarewerkhoogte (van bovenkant bekisting totonderkant hulpbrug) bedroeg circa 0,80 m.Dit betekende voor de vlechters 'werken ineen ongemakkelijke houding'. Daarbij be-droegde kleinste diametervan dewapening16mm, de grootste 32mm. Datdevlechtersbehoorlijk hebben gemopperd, laat zich ra-den.Ook het storten van het brugdek vereistespeciale maatregelen, want dan zijn op hetVlechten van de wapening van het brugdek onderdoorgang Mr. Tripkade. Na het in werking treden van het Bouwprocesbesluit zou er nogmeeraandacht aan veiligheid en arbeidsomstandigheden zijn besteed. ~CEMENT1996/6 17? ? ? arbeidsomstandigheden Iblijven om werkzaamheden te verrichtentussen de treinenloop door met een veilig-heidsman als waarschuwingsmiddel (werk-plekbeveiligingsklasse 'persoonlijke waar-neming'). Daarbij is het vereist dat de treinmeer dan 30 seconden van tevoren wordtgesignaleerd, dat hetprofiel van Vrije Ruimtebinnen 5 seconden kan worden ontruimd endat er ten minste 3 treinen per uur rijden.Wordt aan ??n van deze voorwaarden nietvoldaan, dan moet gebruik worden gemaaktvan waarschuwingsapparatuur: werkplek-beveiligingsklasse 'gegarandeerde waar-schuwing'.Het is nu al gebruikelijk om de tijdelijke snel-heidsbeperkingen ter hoogte van werkplek-ken af te dwingen door een aanpassing vande ATB, de Automatische Trein Be?nvloeding.Sedert kort is bij uitvoering van werken in ennabij de spoorbaan onder bepaalde voor-waarden in Zwitserland ontwikkelde waar-schuwingsapparatuur toegestaan. Met de-ze installatie worden de werkers gewaar-schuwd voor het naderen van een trein: opcirca 1500 m voor de werkplek (bij een snel-heid van 140 km/h is diteen rijtijd van 38 se-conden) 'bedient' de trein een pedaal waar-door hij zijn komstop de werkplek met oranjezwaailampen en geluidsignalen aankondigt.De verwachting is dat over enkelejaren detechniek zover zal zijn gevorderd, dat vrijwelalle werkzaamheden in de werkplekbeveili-gingsklasse 'gegarandeerde waarschuwing'kunnen worden uitgevoerd. Voor de veilig-heid enkel afhankelijk zijn van de waarne-mingen van ??n persoon behoort dan defini-tief tot het verleden!deken dus ook op de hulpbruggen veel werk-nemersaanwezig. Het op tijd signaleren vande treinen en het vrijmaken van het desbe-treffende spoor was een eerste vereiste.Daarom werd hetbrugdekgestort in de stille-re uren, 's avonds en 's nachts. Als aanvullen-de maatregel reden de treinen langzaam.BouwprocesbesluitDit project werd uitgevoerd v??rdat hetBouwprocesbesluitin werking trad. Als eendergelijk project nu zou worden aangepakt,zal erjuisiaan de aspecten veiligheid en ar-beidsomstandigheden nog meer aandachtworden besteed. Het vlechten van de wape-ningzal dan tijdens een buitendienststellinggebeuren.Wat is er bij NS veranderd doorhet Bouwpro-cesbesluit? In het oude 'Reglement Uitvoe-ringvan Werkzaamheden' was het uitgangs~punt dat de werkers zich aan de treinenloopmoesten aanpassen. Als er een trein in aan-tochtwas, moesten ze ervoor zorgen dat de-ze vrije doortocht had. Volgens deze regelge-ving zorgde NS voor een veilige werkplek.Datbetekende ook het aanstellen van veilig-heidsfunctionarissen. De NS-opzichter vanhet project vervulde daarbij een bijzondererol. Hij was de 'ChefVoorbereiding en Uitvoe-ring'. Hij schreef de veiligheidsmaatregelenvoor. Hij stelde de veiligheidslieden (even-eens NS-ers) aan en verzorgde daarnaastook de aanvragen voor buitendienst- enspanningloosstellingen.Volgens het Bouwprocesbesluiiis een werk-gever zelf verantwoordelijk voor het schep-pen van veilige arbeidsomstandighedenvoor zijn personeel. NS Railinfrabeheer, alsopdrachtgever, moet de randvoorwaardenscheppen die veilig werken mogelijk maken.NS Railinfrabeheer moet de aannemer welde informatie geven die nodig is om de werk-plek veilig te kunnen inrichten. Daaromheeft NS Railinfrabeheer een nieuw regle-ment opgesteld op basis van de Spoorweg-wet, de Arbowet, het Bouwprocesbesluit enafspraken met de Arbeidsinspectie.Dit reglement 'Veilig werken aan railinfra' isop 1 januari 1996 in werking getreden.V&G-co?rdinatorLeidend principe is nu dat mens en trein ge-scheiden moeten blijven. Als er aan despoorbaan wordt gewerkt, moet het onmo-gelijk zijn datereen trein op de werkplek kankomen.Een van de plichten van de opdrachtgever ishet aanstellen van een V&G-co?rdinatorvoor de ontwerp- en voorbereidingsfase.Daarnaast moet de opdrachtgever in hetV&G-plan een 'paragraaf spoorwegveilig-heid' opnemen. Wanneer volgens het Bouw-procesbesluit geen V&G-plan nodig is, moetwel een paragraaf spoorwegveiligheid in hetbestek worden opgenomen.Als uitvoerende partij moet de aannemereen V&G-co?rdinator aanstellen voor de uit-voeringsfase. Deze zogenoemde Voorberei-der WerkplekBeveiliging (VWB) moet hetV&G-uitvoeringsplan opstellen, inclusief deparagraaf spoorwegveiligheid. Het hoofdvan de regionale afdeling planning van NSRailinfrabeheer moet deze paragraaf goed-keuren.Vervolgens moet de VWB alle veiligheids-functionarissen op de werkplek instruerenen de de naleving van de paragraaf spoor-wegveiligheid controleren.Behalve voorhet opzetten van de gehele vei-ligheidsorganisatie is de VWB ook verant-woordelijk voor het aanvragen van de diver-se buitendienst- en spanningloosstellingen,tijdelijke snelheidsbeperkingen en - indiennodig - werktreinen.WerkplekbeveiligingsklasseHet reglement 'veilig werken aan railinfra'onderscheidt vier zogenoemde 'werkplek-beveiligingskiassen' (zie ook schema):? buitendienststelling;? beheerste toelating:? gegarandeerde waarschuwing;? persoonlijke waarneming.Ondanks de aanscherping van de voor-schriften zal het voorlopig nog wel mogelijk foto's: ing. R.e. van 't Leven?18 CEMENT1996/6Ischema werkspoor IJaGegarandeerdeWaarschuwingIschemanevenspoor INeeJaPVRvr? binnen5 secondenJaGegarandeerdeWaarschuwingJaSchema.Met deze schema's is het mogelijk de werkplekbeveiligingsklasse vast te stellen. Vervolgens leidt dat tot het vaststellen van veiligheidsmaat-regelen voor werkplekbeveiliging. De schema's moeten voor elk werk verplicht worden doorlopen. Dit geldt zowel voor het werkspoorals voorhet nevenspoor.CEMENT1996/6 19