ing.M.G.M.Patir.P.A.Lanserir.P.e.Nuiten'Stevinlaboratorium, TH-DelftPortlandvlieg.asc.ementversus portlandcementInleidingDe toepassing van afvalstoffen als grondstof in de bouw hing tot voor kort volledig af van hettoeval. Een bekend voorbeeld hiervan is bitumen. Aan het begin van de twintigste eeuw werdbitumen als onbruikbaar beschouwd. Nu wordt het in grote hoeveelheden en op geaccep-teerde wijze in asfaltverhardingen toegepast. Onder het regime van een gedetailleerdemilieuwetgeving kan de bestemming van industri?le restprodukten niet meer aan het toevalworden overgelaten [1].Vliegas van kolengestookte elektriciteitscentrales heeft enkele eigenschappen die verwer-king in cement en beton aantrekkelijk maakt. Met name in Frankrijk en West-Duitsland heeftmen een ruime ervaring op dit gebied. Specifiek Nederlandse omstandigheden hebben hetonmogelijk gemaakt deze ervaringen zonder meer over te nemen. Dit heeft de EersteNederlandse Gement Industrie (ENGI) gestimuleerd tot het ontwikkelen van portlandvlie-gascement [3].Recentelijk is in het Stevin-Iaboratorium op beperkte schaal onderzoek verricht naar eenaantal belangrijke eigenschappen van ENGI Portlandvliegascement [2].kubusdruksterkte (N/mm 2 ), Momenteel werkzaam bij DHV RaadgevendIngenieursbureau BV te Amersfoort.1Invloed van de cementsoort op dedruksterkteontwikkeling Beschrijving van het onderzoekENGI Portlandvliegascement klasse A (pvlc-A) bestaat voor 2S% (m/m) uit geselecteerdevliegas en voor 7S% uit cement met een klasse B kwaliteit. Deze gewichtsverhouding isvastgesteld op grond van een aantal specifieke kwaliteitseisen die gelden voor portlandce-ment klasse A (pc-A) [3].Als referentie voor het onderzoek diende een portlandcement klasse A, waarop de Neder-landse normen in feite zijn gebaseerd. Met beide cementsoorten zijn mengsels vervaardigdmeteen cementgehalte van 325 kg/m3 en een nominale korrel van 16 mmo Het toeslagmate-riaal was overeenkomstig de Bls-lijn van de VB 1974 samengesteld. Gevarieerd werden dewater-cementfactor en de omgevingstemperatuur bij verharding. De proefstukken zijn be-waard onder water (20?C) of in dampdichte mallen (SOC en 50?C).DoelstellingDe doelstelling van het onderzoek luidde: het bepalen van de voorwaarden onder welke hetvervangen van portlandcement klasse A door portlandvliegascement mogelijk is.De bekende effecten van het gebruik van vliegas (betere verwerkbaarheid, lagere waterbe-hoefte en aanvangssterkte etc.) zijn niet als uitgangspunt voor het onderzoek gehanteerd.OntwikkelingenHet gebruik van vliegas in cement en beton is het logisch gevolg van:-het overschakelen van de elektriciteitscentrales op het stoken van steenkool; de jaarlijksgeproduceerde hoeveelheid vliegas zal toenemen tot circa2 miljoen ton in het jaar 2000 [S];- de toenemende onzekerheid met betrekking tot de te verlenen concessies voor de winningvan kalksteen als grondstof voor de fabricage van portlandcement;- de onverminderd groter wordendedruk die afvalstoffen op ons milieu leggen.Vliegas is een kunstmatige puzzolaan, en als zodanig een waardevolle grondstof voor debouw. Van deze eigenschap en van de plastificerende werking is in de ons Omringendelanden al tientallen jaren gebruik gemaakt. Op experimentele basis zijn kleine en grotehoeveelheden vliegas in cement en beton verwerkt. Ook in ons land is het gebruik vanafvalstoffen in cement in brede kring bekend; meer dan SO% van het gebruikte cement ishoogovencement.Uit literatuur is bekend dat bij een gedeeltelijke vervanging van portlandklinker door vliegaseen cement ontstaat met eigenschappen zoals van hoogovencement. Uit een oogpunt vangrondstoffen- en afvalstoffenbeheer is het in Nederland niet zinvol een 'vliegascement' temaken met hoogovenkarakteristieken.Het is aantrekkelijker om een portlandvliegascement te ontwikkelen die vervanging vanportlandcement klasse A mogelijk maakt.wcf.0--0 PV 0.52- - PV 0.550--0 PA 0.553 28 90ouderdom logarithmisch (dagen)o83224164840Gement XXXIV (1982) nr. 12 8814splijttrel