A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2005 58In de schaarse woningmarkt is de vraag naar karakter-volle locaties groter dan het aanbod, maar dat lijkt tengoede te keren. De revitalisering van voormalige fabrie-ken en bedrijfspanden uit de vorige eeuw schept kansenvoor architecten om bijzondere woningen en kantoren tescheppen binnen oude structuren. Herontwerpen is geeneenvoudige opgave en vraagt ook van de constructeurcreativiteit en vindingrijkheid. Het resultaat is vaak zeergeslaagd, gezien de snelle verkoopcijfers en aantallentevreden gebruikers. Een tweede of derde leven vooreen gebouw als concurrentie voor het aanbod uit deVinexwijken?Of het nu een gortpellerij (Zwaardemaker), een cho-coladefabriek (Boon), een textiel- (De Tricot) ofkoekfabriek (Schriek's) dan wel een suikerprodu-cent (CSM) was, de oude industri?le gebouwen zijnvandaag de dag nog prima bruikbaar. Geuren uithet verleden zijn vervlogen, geluiden verstomd enarbeiders verdwenen, om plaats te maken voor eennieuwe dynamiek: als unieke woon- of werklocatie.Je woont op een plek met karakter, met een naamdie soms al eeuwen klinkt als een klok. Daar kun jemee voor de dag komen, vooral bij kennissen die inhet zoveelste volgebouwde weiland een doorsneeVinexwoning zonder gezicht bezitten. Bedrijvenprofileren zich door hun kantoor in een pand metindustri?le geschiedenis.Het mag ook wat kosten, wat het aantrekkelijkmaakt voor projectontwikkelaars, architecten, con-structeurs en aannemers er echt iets moois van temaken. Niet geremd door gemeenten die slechtswoonproductie wensen en met aandacht voor decultuurhistorische waarde van het industri?le erf-goed. Het oude, verloederde en reeds jaren verlatencomplex of gebouw wordt dan een onverwacht pa-reltje voor een gemeente. Een plek waar mensengraag komen wonen of werken, soms niet eens inhet oorspronkelijke pand zelf, maar ook in de aan-palende nieuwbouw. Individuele woonwensen zijnvaak geen probleem en kunnen tijdens de verbou-Revitalisering monumentale panden geeft nieuw leven aan jong erfgoedOUDBETONZO GOEDALSDit artikel is tot stand gekomen op basis van interviews en aangele-verde tekstenNIEUW1 |Gewapend beton, stalenvensters en veel glasA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2005 5 9wing worden meegenomen. Zo wordt een monu-ment onderdeel van moderne stadsontwikkeling engeen museaal architectuurobject.Cement vroeg vijf architecten naar hun visie op dekansen voor monumentale gebouwen en ervarin-gen met het herontwerpen voor nieuwe functies.Van Wormerveer en Zaandijk naar Winterswijk, omvia Oosterhout uit te komen in Halfweg.K o e t j e s r e p e n v a n B o o nEen van de eerste moderne industriegebieden vanons land ontstond langs de Zaan bij Wormerveer.Tegenover de wereldberoemde Zaanse Schans staatnog industrieel erfgoed van ruim honderd jaar ouddat als monument bewaard is gebleven. InWormerveer zelf is de chocoladefabriek van Boon(bekend van de Koetjesrepen) met de bijbehorendecacaotoren door Jan Goedhart van FKG architectenaan de zaan uit Zaandijk `terug gerestaureerd'. Ophet dak van de toren prijkt de oude Arend, een ver-wijzing naar de naam van de molen die de basisvoor de fabriek was.De vierlaagse cacaotoren (uit 1916) en tweelaagsechocoladefabriek (1919) van architect Mart Stamzijn vroege voorbeelden van fabrieksbouw met ge-wapend beton, stalen vensters en veel glas en zijnsinds 2001 een rijksmonument (foto 1). Stam waseen voorloper van `het nieuwe bouwen' die de be-grippen `licht' en `lucht' hier al in 1916 toepaste. Detoren stond sinds de jaren `70 te verloederen, de fa-briek werd sinds begin jaren `90 niet meer gebruikt.Jan Goedhart liet bij het terugontwerpen alle lateretoevoegingen aan de panden weg om het authen-tieke karakter van Stam's ontwerp terug te krijgen.Uiteraard met gebruik van moderne materialen,want van puur restaureren wilde hij niet weten om-dat een moderne werkomgeving nodig was voornieuwe gebruiker woningcorporatie De Woonmij.Opvallend bij de entree zijn de karakteristieke pad-destoelkolommen in de voormalige fabriek, dienaar boven toe steeds breder worden en een vlakkeplaatvloer ondersteunen. In de voormalige cacaoto-ren zijn per bouwlaag twaalf betonnen gevelkolom-men toegepast. De nieuwe loopbrug tussen beidepanden is ge?nspireerd door de loopbruggen voorde Van Nellefabriek.Het beton was flink aangetast en het bouwbedrijfverwerkte 600 ton spuitbeton om de beschadigingenongedaan te maken. Dak, vloeren, kolommen en bui-tengevels moesten worden hersteld. De meerkostenvan deze restauratie worden vooral gedekt door deverkoop van honderd nieuwe woningen naast de fa-briek en deels door subsidie van gemeente en rijk.Mooie details in het interieur zijn oude chocola-demallen van Boon die werden vernikkeld en ge-bruikt als sierbekleding voor de balies in de entree-hal. Ook ontwierp FKG nieuwe lampen voor de aan-lichting van de fraaie paddestoelkolommen (foto 2),die het kantoor zo een bijzondere uitstraling geven.De bedrijfskantine werd voorzien van Gispen meubi-lair, dat in combinatie met de paddestoelkolommende sfeer van de jaren `20 oproept. Aan de buitenzijdezijn de dakranden met ornamenten volledig terug in2 |De paddestoelkolommenworden fraai aangelicht3 |Dakranden met orna-mentenfoto's: Rob HoekstraA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2005 510de oude stijl (foto 3) en dat geeft het aangezicht vanhet kantoorpand een eigen karakter. Wormerveerheeft voor een verloederd dorpsdeel een moderncomplex terug gekregen met een kantoor, woningen,een bibliotheek en winkels, alles rond een fraai plein.Dat gaat het Dick Laanplein heten, naar de schrijvervan de Pinkeltje-boeken die in de kantoren van defabriek in 1939 zijn eerste boek schreef. Projectgegevensarchitect:Jan Goedhart, FKG architecten aan de zaan, Zaandijkconstructeur:Pieters Bouwtechniek, Haarlemhoofdaannemer:Bouwbedrijf Kakes, Zaandamaannemer betonherstel:Ivacon, Badhoevedorpadviseur bouwfysica:Lichtveld Buis & Partners, UtrechtG o r t p e l l e r i j Z w a a r d e m a k e rAl bijna honderd jaar drukt het silo- en bedrijfsge-bouw van de voormalige gortpellerij Zwaardemakerin Zaandam zijn ruimtelijke stempel op het noorde-lijke gedeelte van de Oostzijde. Na de benoemingvan dit complex tot rijksmonument in 2001 is doorHooyschuur architecten, met als uitgangspunt deoriginele staat van het industri?le monument uit1913, een ontwerp gemaakt voor een invulling metappartementen (foto 4). Een gebouw met deze uit-straling, met de ruimtelijke kwaliteit van het interi-eur en de unieke ligging aan de Zaan, geeft de mo-gelijkheid tot het realiseren van exceptionele appar-tementen. Uiteraard voldoen deze appartementenaan alle eisen die er heden ten dage aan een wo-ningbouwcomplex worden gesteld.De keuze voor een hoge mate van differentiatie inhet woningaanbod, met appartementen die vari?-ren van 50 tot 150 m2, maakt deze beleving voor ie-dereen bereikbaar.Voor de restauratie van het rijksmonument is geko-zen voor een grondige aanpak, met behoud van deruimtelijke karakteristiek, en de kenmerkende de-taillering van het bestaande pand. Het complex, datbestaat uit een productiegebouw, een reinigingsge-bouw, een elevatortoren en een silogebouw, is eengoed voorbeeld van een vroeg twintigste eeuwse be-tonconstructie. Zowel de hoofddraagconstructie(een kolommen en balkenraster van 4,0 x 4,5 m) alsde gevelvullingen zijn in het werk gestort. De wijzevan bekisten van de balken en consoles verwijst nognaar een overgang van traditionele houtopbouwnaar de destijds nieuwe wijze van bouwen in be-ton.De buitengevel van het betonnen gebouw, die zichkenmerkt door verticale rustico gestucadoorde lise-nen en terugliggende gevelvullingen (foto 5), wordtgeheel voorzien van isolerend stucwerk, in de kleu-ren die aansluiten bij de oorspronkelijke oppervlak-testructuren en kleuren. De maatvoering van de li-senen en de gevelvullingen veranderen uiteraarddoor deze toevoeging, in schaal en verhouding blij-ven ze echter gelijk.De oorspronkelijke stalen kozijnen, nu voorzienvan isolerende beglazing, worden uitgevoerd zoalsin het begin van de twintigste eeuw gebruikelijkwas. Ventilatie, isolatiewaarde en afsluitbaarheidvan deze nieuwe stalen kozijnen passen binnen denormen die er tegenwoordig aan worden gesteld.Het bestaande trappenhuis wordt opgewaardeerden er komt een moderne lift in het gebouw. Aan deveiligheid van de bewoners zijn geen concessies ge-daan, een extra vluchttrappenhuis geeft daar invul-ling aan. De algemene ruimtes, containerberging,fietsenberging, maar vooral de centrale verkeers-ruimte in het appartementencomplex worden hoog-waardig en smaakvol ingericht.Ook de invulling van de appartementen voldoet aande modernste eisen. Zwevende vloeren met schuim-betonvulling, dubbelzijdig ge?soleerde scheidings-wanden en extra isolerende plafonds binnen de be-staande balkenrasters zorgen voor veel wooncom-fort. De indeling van de appartementen is afgestemdop de kwaliteit van het bestaande constructieve cas-co, de wanden sluiten aan op bestaande balken enkolommen. Maar tegelijkertijd biedt deze indelingeen enorme variatiemogelijkheid aan de toekom-stige bewoners. Ondanks het feit dat het hier omeen rijksmonument gaat, is het binnen duidelijk af-gekaderde randvoorwaarden mogelijk de indelingvan de appartementen structureel aan te passen.Een gebouwencomplex dat op deze wijze met ge-voel voor detail en respect weer functioneel wordtgemaakt, leeft. Daarmee wordt het behoud van een4 |Appartementencomplexin monument (boven) ennieuwbouw (onder)5 |De buitengevel zalgeheel van isolerendstucwerk worden voor-zienA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2005 5 11industrieel erfgoed voor de Zaanstreek tot in lengtevan jaren gegarandeerd. Samen met het naburigenieuwbouwcomplex vormt het rijksmonument eenmooie compositie langs de Zaan. De vormgevingvan deze nieuwbouw is afgestemd op het monu-ment.Met name de combinatie van restauratie en nieuw-bouw, de realisatie van veel openbare ruimte opstraatniveau en de grote differentiatie in de apparte-menten zorgt dat het complex Zwaardemaker op eennatuurlijke en logische wijze kan worden opgeno-men in de ruimtelijke structuur van de Oostzijde. Projectgegevensopdrachtgever:BAM Woningbouwarchitect:Ir. R.J.A.M. Baltussen, Hooyschuur architecten bnaconstructeur:Raadgevend Ingenieursbureau Pereeaannemer:BAM WoningbouwT e x t i e l f a b r i e k D e T r i c o tOm tegemoet te komen aan de toenemende vraagnaar bedrijfsruimte voor de textielindustrie ont-wierp architect Gerrit Beltman in 1890 een tricotfa-briek aan de Wilhelminastraat in het centrum vanWinterswijk. `De Tricot' werd in 1912 uitgebreidmet een in beton uitgevoerd tweede gebouw, deSpoelerij, naar een ontwerp van Arend Beltman (dezoon van). Door het ineenstorten van de textielbran-che eind jaren '70 werd de fabriek in 1978 gesloten.Architect Frits van Dongen gaf het rijksmonumenteen tweede leven als luxueus appartementencom-plex.Na een leegstand van 25 jaar en een brand die hetWilhelminagebouw deels verwoestte (foto 6), is deArchitekten Cie. in 1996 geselecteerd via eenEuropese aanbesteding om in 'De Tricot' een stads-kantoor te vestigen. De lokale politiek dreigde ver-volgens de plannen te dwarsbomen, maar burge-meester Christine Stigter hield vast aan haar ideevoor behoud van dit cultureel erfgoed. En nadat hetcomplex tot rijksmonument werd verklaard, konwoningbouwvereniging De Woonplaats haar plan-nen voor een woon-werkbestemming alsnog reali-seren. De wooncorporatie had zich vanaf 1996 inge-zet voor het behoud van de Wilhelminagebouwen,de oorspronkelijke basis van het textielcomplex. Opbasis van een sloop-behoudstrategie, door deArchitekten Cie. ontwikkeld voor de huisvestingvan de Tweede Kamer in Den Haag, werden deplannen voor De Tricot uitgewerkt.Bij de renovatie en restauratie volgens het ontwerpvan de Architekten Cie. staat de hereniging en kop-peling van het complex tot ??n gebouw centraal.Eerst is De Spoelerij verbouwd en in de betonskelet-bouw zijn nu 23 appartementen gevestigd. Dit ge-bouw is ??n van de eerste constructies in Nederlandwaarbij gebruik is gemaakt van gewapend beton.Met name de combinatie met de grote hoeveelheidglas wordt gezien als innovatief. Al heeft de functievan fabriek inmiddels plaatsgemaakt voor die vanwooncomplex, het pand heeft zijn authentieke ka-rakter behouden (foto 7). De betonconstructie bleekna honderd jaar nog altijd geschikt, al werd voor denieuwe functie op de vloeren een 50 mm dikkedruklaag van gewapend beton aangebracht.De loft-achtige appartementen zijn voorzien van deoorspronkelijk 3,5 m hoge plafonds, de zichtbarebetonnen draagconstructies en de gietijzeren ra-men. De woningen schikken zich naadloos in debestaande vorm en door hun situering rondom eencentrale kern wordt optimaal gebruikgemaakt vanhet beschikbare geveloppervlak, waarvan de inde-ling bestaat uit de woonkamers, slaapkamers enserres. Door het slopen van het belendende gebouwaan de oostelijke zijde heeft de voormalige tussen-muur plaatsgemaakt voor een nieuwe gevel, die infeite het wooncomplex in doorsnede toont.6 |Resultaat van jarenlangeleegstand en verwoes-ting door brandfoto: Verzameld WerkA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2005 512Het oudere Wilhelminagebouw, dat bestaat uitbaksteen en glas, is een aaneenschakeling van on-derdelen uit diverse perioden en bouwstijlen. Degevel aan de Wilhelminastraat laat zich `lezen' alseen `catalogus van de bouwgeschiedenis'. Hier ko-men nog eens 25 appartementen, ook met een ge-middeld woonoppervlak van 120 m2.De Architekten Cie. was met haar ontwerp voor `DeTricot' ??n van de genomineerden voor de NationaleRenovatie Prijs 2005 in de categorie WoonbouwHerbestemming. Projectgegevensarchitect:Frits van Dongen, de Architekten Cie, Amsterdamconstructeur:ABT, Velpaannemer:Bouwcombinatie TRICOT(Thomasson Dura, WBC Aannemingsbedrijf en WAM & Van-Duren Bouwhistorisch onderzoek:Bureau Vrij restauratie, ontwerp en advies, Hengelo i.s.m.Bureau Dunning, ApeldoornS c h r i e k ' s k o e k f a b r i e k"Wij wilden een stolp over de oude parel van debuurt plaatsen met ons ontwerp", vertelt architectJeroen van de Ven van Tarra archirectuur en stede-bouw uit `s-Hertogenbosch. "ProjectontwikkelaarTPN vroeg ons om kansen te ontdekken in een leeg-staande pand in het centrum van Oosterhout (foto8). Het rijksmonument `Schriek's koekfabriek' uit1925 is in de loop der jaren als een samengesteldgebouwencomplex gegroeid. Het meest oorspron-kelijke deel is gebouwd in de jaren twintig volgensde principes van `het nieuwe bouwen'. Een structu-reel uitgevoerd en fijnzinnig gedetailleerd betons-kelet met hoog uitgevoerde paneelvullingen vanmetselwerk en glazen raamstroken geeft het fa-brieksgebouw een ritmisch afwisselend open engesloten karakter."Tarra dacht aanvankelijk niet aan het bouwen alsappartementencomplex en dook in de geschiedenisom het gebouw als `een koek' te lezen. Zo kwamVan de Ven uit op het ontwerp waarbij het beeld vaneen fabriek werd gehandhaafd, met gesloten wan-den aan de straatzijde en een centrale ingang tot hetcomplex."Transparantie vond ik van belang. De buurt kentSchriek's als fabriek en dat moet zo blijven. De her-ontwikkeling van het fabriekscomplex tot een woon-locatie vergt een drietal ingrepen. Op stedenbouw-kundig niveau wordt het belang van de monumen-tale waarde in de straat en het bouwblok onderkend.Het monument wordt vrijgespeeld van bebouwingen de haakse hogere gebouwflank wordt prominentgepresenteerd door situering aan een naar achterengeplaatst verhoogd woonhof. Op gebouwcomplex-niveau wordt het monument in zijn groeiontwikke-ling afgepeld tot het zuivere statement van `hetnieuwe bouwen' (foto 9). Dit maakt ruimte voor eennieuw bouwblok van woningen met parkeergarageen levert een actualisering van de complexwaarde.Op het niveau van het monument wordt het gebouwaangepast aan het moderne gebruiks- en klimaat-comfort. Met overhoeks geplaatste glazen transpa-rante voorbouwen, waarin de entrees, buitenruim-7 |`De Spoelerij' bijna opge-leverd8 |Het fijnzinnig gedetail-leerde betonskeletkarakteriseert de monu-mentale waardeA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2005 5 13ten en trappen zijn gesitueerd, krijgt het gebouween nieuwe bouwfysische schil."Het beeld van het skelet werd teruggehaald en be-paalt prominent het karakter van elke woning (foto10). Het nadrukkelijk aanwezige beton bleek wel eengroot bouwfysisch probleem, onder meer door dedunne vloeren die direct aansluiten op de gevel.Geluidhinder moest worden voorkomen en dat is be-reikt door een beschermende schil in de vorm vaneen glazen gevel rond het oude skelet te plaatsen."Het skelet is naakt uitbenut. De kennis over ditsoort gebouwen ligt nergens, dus moesten we veelzelf ontdekken. Nadat we de oude structuur haddenafgepeld tot de monumentale waarde zijn we`rechtsaf' gegaan in plaats van `linksom'. Door eennieuw fragment aan de oude fabriek te koppelenmet daarin parkeerruimte op maaiveldhoogte, kon-den we drie verschillende woontypes realiseren. Ditgebouw leunt tegen de fabriek met de nieuwe gla-zen gevel aan en schept een binnencour waar zichde deuren van de appartementen bevinden.Dit soort gebouwen vraagt om een nieuwe intensi-teit van alle partijen, want er moeten creatieve op-lossingen worden gevonden. Zoals voor het repare-ren van betonrot en betonschade, herstel van hetoude metselwerk en het plaatsen van nieuwe isole-rende stalen ramen. Je moet ambachtelijke aanne-mers zoeken die dit een uitdaging vinden. Je komtongecalculeerde verrassingen tegen en dan moet deaannemer extra werk doen in dezelfde tijd. In ditgeval hulde voor de aannemer, die veel tijd in dit9 |Historisch juist: monu-ment in oorspronke-lijke staat teruggebracht(rechts), gekoppeld aannieuw bouwblok (links)10 | Maquette van eenwoningfoto's maquettes: ArthurBagen11 | Halfweg Amsterdam enHaarlem ontstaat eendynamisch stedelijkgebied met een hogeverblijfskwaliteitA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2005 514project heeft gestoken omdat hij er ook iets mooisvan wilde maken. Het resultaat is er naar: de appar-tementen zijn snel verkocht en worden na de zomeral bewoond. Industrieel erfgoed is niet gemakkelijken vraagt veel van je als architect, maar Oosterhoutheeft er een schitterend monumentaal complex bij.Het heet nu Het Kolombijn, de naam van een koek-je en een verwijzing naar de oude functie van hetgebouw." Projectgegevensopdrachtgever:TPN Groep, 's-Hertogenbosch en Hazenberg, Vughtarchitect:Jeroen van de Ven, Tarra, `s-Hertogenboschconstructeur:Van de Laar, Eindhovenaannemer:Hazenberg, VughtS u i k e r f a b r i e k C S MSinds 2000 wordt aan de herontwikkeling van hetterrein van de voormalige Suikerfabriek in Halfweggewerkt. De sluiting van de fabriek heeft tot gevolggehad dat zo'n 10 ha grondoppervlak vrijkomt voorherbestemming. Het complex van de Suikeruniebehoort tot het waardevol industrieel erfgoed. Naastde aanwezige monumenten ontleent het complexhaar historische betekenis vooral ook aan de typolo-gie van de gebouwen en hun ontstaan in de tijd.In opdracht van de gemeente Haarlemmerliede enCobraspen Vastgoedontwikkeling B.V. heeft SoetersVan Eldonk Ponec architecten gewerkt aan de revi-talisering en metamorfose van het terrein. De be-staande industri?le gebouwen dienen als basis voorhet stedebouwkundig plan en fungeren door hunherkenbaarheid als iconen van het gebied (fig. 11).Door de unieke industri?le sfeer en het gedifferen-tieerde programma van onder meer bedrijven, de-tailhandel, horeca, hotel, casino, mega-bioscoop,congrescentrum en jachthaven zal het gebied uit-groeien tot een dynamisch stedelijk gebied met eenhoge verblijfskwaliteit. Wonen is er niet toegestaanvanwege de problematiek van het Luchthavenindelingsbesluit. De gunstige ligging en de goede bereik-baarheid geven het gebied de potentie zich te ont-wikkelen tot een gebied dat zich kan profileren inde regio's Amsterdam en Haarlem.De oudere gebouwen op het complex passen in huntypologie en hun klassieke metselwerkopbouw inde negentiende eeuwse traditie van de Beaux Arts.Voor deze gebouwen wordt ingezet op `restauratie'.De latere naoorlogse gebouwen zijn de industri?leiconen van het complex en worden in architectuursterk gevormd door hun industri?le functie. De sui-kersilo's, de kalkoven en het koelgebouw zijn daarinbeeldbepalend. Voor deze gebouwen wordt ingezetop `transformatie'. Naast de bestaande iconen wor-den ook enkele nieuwe iconen toegevoegd. Dezefungeren door hun eigen karakteristieke architec-tuur als nieuwe symbolen voor het terrein (megabi-oscoop, parkeergebouw en hotel). De oude en nieu-we gebouwen worden langs een centrale as opge-spannen tussen het tot restaurant verbouwde koel-gebouw en de megabioscoop. De as heeft het uiter-lijk van een winkel- en wandelpromenade en wordtbegeleid door een aantal waterpartijen.Suikersilo'sDe twee meter vijftig hoge, betonnen suikersilo'svormen op grote afstand het beeldmerk van hetvoormalige suikerfabriekterrein (foto 12). In schaal,maat en detaillering is het contrast met de overigegebouwen enorm. De gebouwen zijn geen monu-menten, maar maken onlosmakelijk deel uit van deindustri?le geschiedenis en het industri?le erfgoedvan het terrein. De silo's waren bedoeld voor de op-slag van suiker. Constructief zijn de silo's als tweeconcentrische betonnen cilinders opgebouwd, diesteunen op een zware betonnen ring op poten.In het ontwerp van Jos van Eldonk worden de silo'stot hun essentie teruggebracht door de bestaandeverbindingsbrug, installatiegebouwtjes en trans-12 | De suikersilo's vormeneen prominent restantvan de suikerfabricage13 | Ruimtelijke invullingmet betonnen vloerenen een centraal trap-penhuis14 | Ontwerp met geperfo-reerde gevelA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2005 5 15porttoren te slopen. In beide silo's worden vloerenen een kern geplaatst (foto13) met daarin alle voor-zieningen, liften, trappen, toiletten en pantry.Bij het herontwerp van het exterieur van de silo'swordt de hoofddraagconstructie zichtbaar gemaaktdoor de bestaande metselwerkmuren op de beganegrond te slopen. De terugspringende en fors gedi-mensioneerde betonconstructie wordt als dramati-sche constructieve plint beeldbepalend voor de silo(zie ook foto 12). Om dit dramatische beeld te ver-sterken wordt er binnen deze constructie een gla-zen hal van het gebouw gerealiseerd.De toetreding van daglicht vormt een belangrijkeeis voor het functioneren van het gebouw. Met hetperforeren van de gevel transformeert het oorspron-kelijke beeld van de suikersilo (fig. 14). Er is in hetontwerp gezocht naar middelen om juist de zwaar-te, de logheid en de ongrijpbaarheid in schaal vanhet gebouw te benadrukken. Met de keuze van deruitvormige opliggende ramen (foto 15, 16) en `blin-dramen' met spiegelend glas, ontstaan er sterke di-agonale patronen over de gevel die abstract enschaalloos zijn.KoelgebouwHet koelgebouw neemt een prominente plaats inbinnen het gebied. Komend vanuit Amsterdam ishet koelgebouw, het eerste gebouw dat men ziet,markant in het water gelegen. Het exterieur van hetbestaande koelgebouw is utilitair. Vooral het be-staande interieur van het gebouw, overtreft elke ver-beelding. Achter de saaie, gesloten buitenkant ligteen spectaculaire binnenwereld verborgen. Hetkoelproces van industriewater heeft tot een fantasti-sche, Piranesi-achtige binnenwereld geleid. Heetwater werd afgekoeld in een woud van spiraalbui-zen, werd vervolgens over een netwerk van geperfo-reerde lamellen geleid, in een waterbassin opgevan-gen en uiteindelijk via enorme ventilatoren ver-dampt. Bij de herontwikkeling van dit gebouw isgezocht naar een functie die past bij de locatie aanhet water en waarbij het bestaande interieur eenprominente rol zou kunnen spelen. Door het ge-bouw als restaurant te ontwikkelen, wordt op eenoptimale manier ingespeeld op deze voorwaarden.Het bestaande karakter van het gebouw kan op diemanier behouden blijven en bijdragen in de sfeervan de ruimte.De noodzakelijke nieuwe bouwkundige toevoegin-gen als liften en trappen worden als strakke en zui-vere volumes los in de ruimte geplaatst. In het exte-rieur is voor de onderbouw gezocht naar middelendie aansluiten bij het bestaande utilitaire karakter.Voor de betonelementen worden nieuwe ge?soleer-de betonelementen met een ruig motief aange-bracht. De kolommen worden ingepakt in geprofi-leerde aluminium beplatingen en de beide kopwan-den worden volledig voorzien van glas, maar behou-den door de forse kolomvormige stijlen de sterkeverticale geleding. De nieuwe bekleding van dekoeltorens op het gebouw is zeer uitgesproken vankleur en de torens worden afgedekt door een glazen`suikerkristal' (fig. 17). Projectgegevensopdrachtgever:gemeente Haarlemmerliede en Cobraspen Vastgoedontwik-keling B.V.architect:Soeters Van Eldonk Ponec architecten15, 16 | Aanbrengen perfo-raties in betonschil17 | Glazen `suikerkristal'siert straks de koel-toren