Opinie7201160opinieDuurzaamheid en competentiesir. Pieter LanserCement&BetonCentrumDuurzaam beton (7)Welbeschouwd heeft het bijna tweeduizend jaar geduurd vooraleer de`betongemeenschap' zich gestructureerde gedachten begon te maken overde `sustainability' van beton. Al die tijd was er g??n overkoepelendprogramma voor het behoud van grondstofvoorraden en energie, voorminder uitstoot van schadelijke gassen, voor betere arbeidsomstandigheden, voor meer welvaart en de behoeftes van latere generaties. Zijn wedan al die tijd onverantwoordelijk bezig geweest?1OpinieserieDuurzaam betonDit artikel is de zevende aflevering ineen opinieserie over duurzaam beton.Diverse professionals in de bouw gevenhun mening over wat verwacht magworden van de materialen cement enbeton ten aanzien van duurzaam bou-wen. Lees de overige artikelen in hetdossier Duurzaam beton opwww.cementonline.nl.Opinie 6172011VitruviusDe Romeinen kenden al een bouw-materiaal dat in zijn samenstellingen toepassing grote gelijkenis ver-toont met het moderne beton: hetopus caementitium. De Romeinsearchitect en ingenieur Marcus Vitru-vius Pollio schreef in`De Architecturalibri decem'al een aantal belangwek-kende zaken die we nu onder sustai-nability zouden plaatsen. Hij steldedat goed bouwen aan drie voor-waarden voldoet: stevigheid,gebruiksgemak en genoegen. Alleenal het naakte feit dat hij schriftelijkvastlegde hoe er zou moeten wor-den gebouwd, was een bijdrage aanduurzaamheid. De gedachten vanVitruvius waren gestructureerd, maarzijn conceptie van sustainability wasuiteraard wat anders dan hoe wevandaag tegen duurzaamheid aan-kijken.De hedendaagse geschiedenisVandaag de dag onderscheiden wevier belangrijke hoofdrichtingen inhet denken over duurzaamheid (i.e.sustainability) van beton:1 Aanhangers van de eerste hoofd-richting zijn enerzijds te karakteri-seren als de professionals in debetonwereld die goed zijn in hetvak dat zij met passie uitoefenen,maar verder geen bijzonderegedachten hebben over de`sustai-nability van beton'. Op dezelfdelijn zitten de revolutionairen; zijweten dat het allemaal andersmoet met het milieu, maar gaanondertussen lichtvoetig voorbijaan alle geaccumuleerde kennis inde betonwereld. Zonder professio-nele kennis van beton is sustaina-ble concrete ondenkbaar.2 Adepten van de tweede hoofd-richting bevinden zich in eensoort spagaat. Ze weten wel dat eriets moet veranderen, maar wetenvaak ook als de beste waarom hetz? is gegroeid. Hun kennisniveaum?et omhoog en k?n omhoog.Kennis van zaken is de moedervan alle vooruitgang. Stutech enStufib werken samen om de ken-nis over sustainable concrete teverbeteren.3 De derde hoofdrichting wordtaangehangen door lieden die deregels volgen en er misschiennieuwe kennis aan toevoegen. Zewerken met de CO2-prestatielad-der, met DuboCalc en nemen sus-tainability integraal mee in hetontwerp van producten en bouw-werken.4 Volgers van de vierde hoofdrich-ting ten slotte zijn weer onder teverdelen in twee subgroepen. Wiezijn vak beheerst, maximaal profijtvan regels en voorschriften weette maken en daar zijn eigen inzich-ten aan toe weet te voegen, dielevert al een grote bijdrage aanhet klassieke drieluik van Vitruvius:degelijkheid, gebruiksgemak engenoegen. Voor een kleine groepinnovatieve architecten en ingeni-eurs is milieu ondertussen net zovanzelfsprekend als technischerandvoorwaarden of kosten.Veranderingen gaan zo langzaam inde bouw!Een stelling is dat de vele regels envoorschriften milieuverbeteringen inde bouw zouden belemmeren. Derelatie tussen innovatie en normali-satie is inderdaad een weerbarstige.Maar laten we niet vergeten dat wede meeste van die regels, voorschrif-ten, normen en beoordelingsrichtlij-nen ooit zelf hebben opgesteld endoorgaans op goede gronden. Zezijn gebaseerd op state-of-the-art1 In Caesarea (Isra?l) ligt het oudstbekende voorbeeld van grootschaliggebruik van onderwaterbeton in hetRomeinse Rijk2 De Architectura libri decem van MarcusVitruvius Pollio3 Leemhuis23Opinie7201162opiniekennis en langdurige ervaring. Nor-men zijn er om beter gebruik temaken van beschikbare kennis enom goedkoper en veiliger te kunnenbouwen. Normen bevatten bijnaaltijd reken- en bepalingsmethodes.Meten is weten! Ook als het gaat om`sustainable beton'. HetCement&BetonCentrum werkt daar-om hartstochtelijk mee aan allerleiprojecten die tot doel hebben demilieubelasting te kwantificeren.Kan het materiaal beton duurzamer?Jazeker, dat kan. Je kunt duurzamerproduceren, zuiniger omgaan metgrondstoffen, een milieuvriendelijkermengselontwerp maken, een lan-gere levensduur nastreven, betonhergebruiken en nog veel meer. Metmeer cement als dat nodig is en metminder als het kan.Omdat`durability'en`sustainability'nauw samenhangen, is het vanbelang een betonmengsel en ?con-structie te ontwerpen die lang meegaat, maar ook weer niet veel duur-zamer is dan wordt gevraagd. Over-dimensionering kost geld en milieu-gebruiksruimte.Onder-dimensionering leidt tot voor-tijdig onderhoud en falen. Beton heefteen lange levensduur. Gebruik betondus daar waar die onderhoudsvrijelevensduur goed tot zijn recht komt.Ontwerpen op levensduur is nietalleen economisch, maar zeker ookecologisch. Durability en sustainabiltygaan hand in hand.Men kan de stelling poneren datbeton bestaat uit een optimale mixvan grondstoffen. Wat wordt hier-mee bedoeld en waarom zou hetanders zijn?Optimaal houdt in dat de keuze vande soort en de onderlinge verhou-dingen van de grondstoffen zo wor-den gekozen dat de opgegeven spe-cificaties van het eindproduct (pre-cies) worden vervuld. Van oudsherbestaan de specificaties uit een aan-tal technische randvoorwaarden entoegestane kosten. In toenemendemate komt de factor`milieu'daarbij.Aan de technische randvoorwaardenvalt niet werkelijk te tornen: een4Opinie 72011 63betonconstructie die niet sterk, stijfen tegelijk duurzaam is, is op denduur niet veilig en niet economisch.Daarnaast stellen de verwerkers vande grondstoffen voor beton, eisenaan de mix. Ook aan die eisen moetworden voldaan en dat kan beteke-nen dat het eindproduct beter pres-teert dan de klant vraagt. Mindermag niet. Het is dus voortdurendbalanceren tussen de kwaliteiten vanhet halffabricaat en van het eindpro-duct; tussen techniek, economie enmilieu. Dit balanceren leidt per defi-nitie tot een optimum.Cement is de kostbaarste en tevensmeest milieubelastende componentin beton. Het zou toch heel dom zijnals we daarvan m??r gebruiken dannodig is om een duurzaam en goedverwerkbaar beton te maken? In depraktijk blijkt het cementgehaltedesondanks bijna altijd ruimschootsboven de in de onderhavige milieu-klasse geldende minimumwaarde teliggen. Blijkbaar is die ondergrensvoor de praktijk een theoretischewaarde. Finetuning blijft natuurlijkmogelijk, maar de milieuwinst die tebehalen is door de inzet van laag-klinkerige cementgehaltes zal altijdgroter zijn dan een paar kilogramminder cement in een m3beton. Deweg voor attestbeton is in Nederlandvrijgegeven door de CUR-Aanbeve-ling 48. Deze aanbeveling is eenbelangrijke handreiking voor milieu-vriendelijkere betonmengsels dieeen gelijke technische prestatiemoeten leveren. De cementindustriebeveelt deze handreiking van harteaan.Relativeren is in milieuland eendoodzonde. Daarom doen we dathier maar ??n keer.In een volgende bijdrage in Cementzal worden ingegaan op de milieu-prestatie van betonnen constructies,infrastructuur en gebouwen. Daar zalblijken dat het belangrijk is zorgvul-dig om te gaan met grondstoffen enhet productieproces zo goed moge-lijk te beheersen, maar dat het n?gbelangrijker is het materiaal op eengoede manier te gebruiken. En zelfsdan is de milieudruk die wordt ver-oorzaakt door het materiaal betonvaak maar een fractie van het gebruikvan die betonconstructie.De allesomvattende vraag blijft:waarom gebruiken we beton?Voor de sterkte, de stijfheid, de duur-zaamheid, het oppervlak, de veilig-heid, de lage kosten, de grote ther-mische massa? Een logische vraag isdan ook: hoe benutten we de intrin-sieke eigenschappen van het materi-aal beton in zijn toepassing goed enhoe benaderen we de gewensteeigenschappen van het materiaalbeton het beste?Daar zitten de eerste en belangrijk-ste winstpunten.Dit vereist eerst en vooral vakman-schap en vraagt om ingenieurswerk`pur sang'. Wie zijn vak goed verstaat,heeft bij de start al meteen een flinkevoorsprong. De milieumodule wordtwerkende weg wel een integrerendonderdeel van het ontwerpproces.VooruitblikTweeduizend jaar lang was er geenoverkoepelende visie van de beton-sector op duurzaamheid. Maar datbetekent allerminst dat er niets isgebeurd. Jaarlijks vinden wereldwijdhonderden internationale congres-sen plaats over beton en in toene-mende mate ook over de milieu-aspecten van het gebruik en de toe-passing van beton.De meeste dingen die raken aan sus-tainability gebeurden in de beton-sector echter onder een andere noe-mer: veiligheid, duurzaamheid, kos-ten of arbeidsomstandigheden. Zo is? als voorbeeld ? het programmavan CUR Beton nooit als milieupro-gramma opgezet, maar kan deson-danks worden geconstateerd dat80% van de activiteiten ten minste??n raakvlak met milieu heeft.Op korte termijn ligt de grote uitda-ging voor de sector erin zichtbaar temaken wat er aan vooruitgang isgeboekt en wat het onder handenwerk is.Op middellange termijn zal er doorintegratie van disciplines een ver-dere optimalisatie moeten plaatsvin-den en over een nieuwe tweedui-zend jaar .... ziet de wereld er tochweer heel anders uit dan we ons nukunnen voorstellen. Reageren?Mail naarduurzaambeton@cementonline.nl.standaardiseren innoveren4 Het kantoor van architectenbureaugoedefroo+goedefroo voorziet zelf inzijn energiebehoefte, levert een nega-tieve CO2-uitstoot en heeft bovendieneen zeer comfortabel binnenklimaat5 Van standaardiseren naar innoveren6 Voorbeeld van GPR Stedebouw56