Opinie820111opinieBouw bewust met betoning. Hans K?hneCement&BetonCentrumDuurzaam beton (8 en slot)OpinieserieDuurzaam betonDit artikel is de achtste en laatste aflevering in eenopinieserie over duurzaam beton. Diverse profes-sionals in de bouw geven hun mening over watmag worden verwacht van de materialen cementen beton ten aanzien van duurzaam bouwen.Duurzaam bouwen, we zullen er nooit over uitgepraat raken.Hoeft ook niet. In het voortschrijdend inzicht is ook ruimte vooreen gewaardeerde bijdrage van beton aan duurzaam bouwen. Depositieve bijdrage van beton vergt wel goedoverdachte keuzes,zodat beton `fit for purpose' zal zijn.1Opinie 82011 2Meestal is het niet aantrekkelijk alslaatste van start te gaan. Maar hierligt het anders. Mijn voordeel alslaatste in de rij columnisten is, dat ikkan terugkijken naar wat mijn voor-gangers al hebben gemeld. Niet omafstand te nemen van de anderen,maar veeleer om verbanden te leg-gen in het belang van de gemenezaak. Zo heb ik de afleveringen 1 toten met 7 maar eens (letterlijk) uitge-legd volgens de`metaplan methode'.Ik telde zo'n dertig voorstellen enaanbevelingen om de duurzaam-heidsprestatie van beton te verbete-ren. Met enige ordening ontstaan devolgende categorie?n:grondstoffen / materiaal-effici?ntie /LCA en DuurzaamBouwen labels /materiaal- en productinnovatie /intelligente toepassing / flexibele,robuuste en herbruikbare gebouwen /bouwprocesverbeteringMet een klein verschil scoort de cate-gorie`intelligente toepassing'hethoogste aantal idee?n. Om er enkelete noemen:? constructieve varianten in ont-werpfase doorrekenen (PimPeters);? betonnen bouwdelen thermischactiveren (Paul van Bergen);? materialen`puur'gebruiken(Micha?l van Leeuwen);? functies integreren (Michiel Haas).Als er ??n rode draad of grootstegemene deler is aan te wijzen, dan ishet toch deze: de grootste milieu-winst is te bereiken door beton opintelligente wijze toe te passen infuncties waar het prima presteert.Dat lijkt zo'n ontzettende open deur? en dat is het ook ? maar toch leidthet tot een relevante stelling:`bewust bouwen met beton is duur-zaam bouwen'. Onbewust wordt tevaak en te veel beton gebruikt zon-der optimaal te profiteren van depotenti?le prestaties. En ook wordtte vaak beton ongespecificeerdbenoemd, zonder bewuste keuzevoor de soort beton. Er zijn immerszo vele soorten beton, met elk eeneigen karakteristiek en een eigenmilieuprofiel. Naast het alledaagseklassieke (grind)beton is er bijvoor-beeld schuimbeton, lichtbeton,zwaar beton, gewapend beton,vezelbeton, voorgespannen beton,schoon beton, prefab beton,gekleurd beton, granulaatbeton,hogesterktebeton, ultra-hogesterk-tebeton en aan de horizon verschijntnu ook ultra-lichtbeton. En inmiddelsis er ook al thermisch actief beton.Wat al deze soorten beton gemeenhebben is het bindmiddel cement.De milieu-aspecten daarvan zijn indeze serie voldoende besproken (afl.6 en 7). Ik zal door de`open deur'gaan van de intelligente toepassingin relatie tot de verwachte prestatie,met een krachtig pleidooi voor`fit forpurpose'. Niet door alle product-markt-combinaties te benoemen,maar door ? met woorden ? een pal-let te schilderen.Fascinerend betonHet meest fascinerende van beton isongetwijfeld de metamorfose, degedaanteverwisseling en faseveran-dering van plastisch vormbaar naarduurzaam hard en onoplosbaar. Endat nog wel bij gewone omgevings-temperaturen!Minder fascinerend maar minstenszo belangrijk is de unieke korrelop-bouw. Ik ken geen ander materiaaldat wordt samengesteld uit zo'n gro-te range aan korrelafmetingen, let-terlijk van nanometers tot centime-ters. De mix van extreem fijne korrelsvulstoffen tot zeer grove korrels toe-slagmateriaal van natuursteen ofgranulaat maakt het mogelijk velematerialen te gebruiken in hetbetonmengsel. En ook om objectenen voorzieningen in het betonnenbouwdeel op te nemen en in te slui-ten in het beton. Juist daar zittenknoppen om beton`fit for purpose'te maken. Daar zitten de keuzemo-gelijkheden voor materialen endoseringen om de verlangde mecha-nische, fysische, chemische ?n esthe-tische prestaties te waarborgen, nietmeer maar ook niet minder. En daarzitten ook de mogelijkheden totintegratie van functies, zoals dragen,scheiden, verbinden, beschermen,verwarmen, koelen en ga zo maar21 In Berlijn Pankow is eenurban villa van tweeverdiepingen en een kel-der gerealiseerd metmonoliete gevels vanultra-lichtbeton2 Voor het kinderdagverblijfWipsakids in Amsterdamzijn de gevelelemententhermisch geactiveerddoor absorptie van zonne-energieOpinie820113opiniedoor. Daarbij komen nog de moge-lijkheden om afmetingen, vorm endetaillering te ontwerpen in relatietot de productiemethode.Oef, wat een keuzemogelijkheden,bijna meer dan een mens aan kan.Daarmee is beton een materiaal v?nontwerpers v??r ontwerpers. Dieenorme keuzemogelijkheden makeneen catalogus onmogelijk en over-bodig. Dat vraagt, nee vergt bewustekeuzes, om beton`fit for purpose'temaken. Niet kiezen uit voorraad ofstandaard, maar kiezen door ontwer-pen.Nuchtere realiteitTussen de boven beschreven heer-lijke vrijheid om ? la carte te ontwer-pen en de nuchtere realiteit van debouwpraktijk, zit nog een wereldvan verschil. Dat geef ik grif toe. Devrijheid is immers tegelijkertijd debeperking. Producenten en bouwerskunnen het zich simpelweg niet ver-oorloven alle mogelijkheden opente houden. Productiesnelheid isdominant.Toch is er veel te kiezen zonder ver-dwaald te raken. Er zijn en komensteeds meer producenten die al eenvoorsorteerfunctie hebben, doorhun specialisatie. Enkele voorbeel-den van specialismen op product-niveau gerelateerd aan toepassing,de zogenoemde product-marktcom-binaties:? thermisch actieve voorgespannenvloerplaten met beperkte massa;? herbruikbare, droogstapelbarebouwblokken van granulaatbeton;? gecertificeerde staalvezelbeton-mortel voor vloeistofdichte vloeren;? verpompbaar schuimbeton alslichtgewicht fundering voor fiets-paden in natuurgebieden;? voorgespannen brugdekken vanultra-hogesterktebeton;? slanke, lichtgewicht balkon- engalerijplaten van hogesterktebe-ton.Het zijn slechts enkele voorbeelden,maar u begrijpt de bedoeling. Deproducent heeft voorgesorteerd, deklant kan verder specificeren; samenmaken ze beton`fit for purpose'. Enals beton`fit for purpose'is, past hetperfect in duurzaam bouwen.Mijn pleidooi is dus: denk na, analy-seer, breng in discussie, tast de ruim-te af, draai aan de knoppen, maakbewuste keuzes en maak zo beton`fit for purpose'. Dat is duurzaambeton.Vraag niet om gewoon beton. Bij uwslager vraagt u ook niet om gewoonvlees, maar misschien om gemari-neerde schouderkarbonades voor opde barbecue voor vier personen.Ik kan niet nalaten twee nieuweexperimentele betonsoorten te noe-men die zeer kansrijk zijn voor heelspecifieke toepassingen: ultra-licht-beton en ultra-hogesterktebeton. Deeerste is experimenteel, de tweedebeschikbaar voor toepassing.Ultra-lichtbeton heeft een volumiekemassa van minder dan 1000 kg/m3.Zand en grind zijn vervangen doorgeschuimd-glasbolletjes en ge?xpan-deerde kleikorrels. Een uitermateluchtig beton dus, met een behoor-lijke thermische isolatiewaarde,waterdicht en brandbestand. Hier-mee zijn monoliete gevels te makenvoor een comfortabel binnenklimaat.Dit zal het einde zijn van de sterkgelaagde gevels zoals we die nu ken-nen, met ge?soleerde spouwconstruc-ties. Combinatie met betonkernacti-vering ligt voor de hand voor eenmaximale integratie van functies.In Zwitserland en Duitsland zijn er alproefprojecten gebouwd, nog zon-der thermische activering. In Neder-land start volgend jaar een innova-tieproject met ultra-lichtbeton, opinitiatief van hetCement&BetonCentrum.Ultra-hogesterktebeton ontleentzijn zeer hoge sterkte-eigenschap-3Opinie 82011 4pen aan de extreem hoge dichtheid.Deze dichtheid, vergelijkbaar metkeramiek, wordt bereikt door zorg-vuldig ontworpen korrelopbouwmet gebruik van zeer fijne vulstof-fen. Deze betonsoort is niet alleenbijzonder sterk, maar is ook bijzon-der duurzaam; agressieve stoffenkrijgen geen kans het materiaal bin-nen te dringen. Dankzij deze eigen-schappen kunnen ranke en slankeconstructies worden ontworpenvoor toepassingen waar voorheenvooral staal de voorkeur had. Suc-cesvolle toepassingen zijn al gereali-seerd in Frankrijk, Oostenrijk, Cana-da, Australi?, Korea en Japan voorlichtverkeersbruggen, uitkragingenen overkappingen. De lange levens-duur zonder onderhoudsgevoeligecoatings of andere bewerkingen iszeker in het belang van duurzaambouwen.Zoals in de inleiding beloofd is dezebijdrage geen overzicht gewordenvan alle mogelijke betonproduct-markt-combinaties. In voorgaandebijdragen is al herhaaldelijk opge-merkt dat beton allang geen 1-2-3-tje meer is. Beton is van low-techonderweg naar high-tech. En dieontwikkeling gaat steeds sneller.Beton is geworden als een warenhuismet allerlei afdelingen. U mag rustigrondkijken om uzelf te laten inspire-ren, zonder te kopen. En pas als uprecies weet wat u wilt, kunnen dewarenhuismedewerkers samen metu een betonsoort samenstellen dieoptimaal presteert. De keuzemoge-lijkheden blijven toenemen. En daar-mee ook de mogelijkheden ombeton`fit for purpose'te maken.Fit for purpose = duurzaam. Reageren?Mail naarduurzaambeton@cementonline.nl.3 De Sunyudo voetgangserbrug in Seoul(Korea), uitgevoerd in ultra-hogesterktebeton4 Registers van thermisch actieve kanaal-plaatvloeren worden gekoppeld5 Bedrijfshal opgebouwd uit herbruikbare,droogstapelbare bouwblokken vangranulaatbeton6 Balkons uit hoogwaardig vezelbeton inDenemarken456