A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pVerant woordelijkheidcement 2007 4 9Ine ter Borch, archispecials.comOp30oktober2006ishet`PlanvanAanpakConstructieveVeiligheid' officieel aangeboden aan de Vereniging vanNederlandse Projectontwikkeling Maatschappijen(NEPROM). In dit `Plan van Aanpak' wordt onder meer deverantwoordelijkheid van de opdrachtgever omschrevenen verduidelijkt. Uiteindelijk draagt de aanvrager van debouwvergunning en dus de opdrachtgever de verant-woordelijkheid dat het ingediende project ook daadwer-kelijk aan alle voorschriften voldoet. NEPROM-directeurJan Fokkema vertelt in dit interview hoe de opdrachtge-vers met deze aansprakelijkheid omgaan.De opdrachtgever draagt als aanvrager van debouwvergunning de verantwoordelijkheid dat hetingediende project ook daadwerkelijk aan alle voor-schriften voldoet. Door de ogenschijnlijke toenamein aantal en ernst van bouwincidenten, komt dieverantwoordelijkheid meer in beeld dan voorheen.Het is de vraag of de opdrachtgevers zich voldoendebewust zijn van die verantwoordelijkheden. In het`Plan van Aanpak Constructieve Veiligheid' wordtonder meer de verantwoordelijkheid van deopdrachtgever omschreven.Hoe staat de NEPROM tegenover het toenemendeaantal gevallen waarbij de constructieve veiligheid inhet geding is?"We weten natuurlijk niet met zekerheid of er eentoename is van fouten in het bouwproces, er wordtgeen systematisch onderzoek naar gedaan en foutenworden ook niet geregistreerd. Toch hebben we welhet gevoel dat er een stijgende lijn in zit en dat degevallen die zich voordoen ernstiger worden. Wijvinden dat uiteraard verontrustend. Voor ons is datwel een reden geweest om er nu vanuit de verenigingmee aan de slag te gaan, ook gezien de ernst van deincidenten. We hebben dit onderwerp in het bestuurbesproken, mede naar aanleiding van het Plan vanAanpak, en we hebben besloten dat we hier met devereniging een punt van gaan maken. Natuurlijk is deopdrachtgever uiteindelijk verantwoordelijk voor deconstructieve veiligheid. Vaak legt hij die verantwoor-delijkheid wel ergens anders neer, maar dat neemtniet weg dat h?j uiteindelijk verantwoordelijk is.We hebben een tijdelijke werkgroep in het levengeroepen om met dit probleem aan de gang te gaan.Die werkgroep heeft tot taak om tot concrete aanbeve-lingen te komen, die misschien zelfs wel tot verplich-tingen leiden, waaraan de leden van de verenigingzich moeten houden. We moeten er dan op toeziendat alle leden zich aan die gedragscode houden."Wat er precies inhoudelijk in die gedragscode zal wordenopgenomen, is nog in onderzoek. De vraag of deze maat-regelen daadwerkelijk leiden tot kwaliteitsverbetering opJan Fokkema, directeur NEPROM:OPDRACHTGEVERS ERKENNENMEDEVERANTWOORDELIJKHEID""(foto: Ingmar Timmer)A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pVerant woordelijkheid10 cement 2007 4het gebied van constructieve veiligheid en verminderingvan bouwfouten, valt dus nog niet te beantwoorden. ??nvan de aandachtspunten zou de selectie van de aannemerkunnen zijn. Als opdrachtgever ben je verantwoordelijkvoor de keuze van de (hoofd)aannemer. De kwaliteit en dekennis van die aannemer spelen een belangrijke rol bij hetverkleinen van risico's op het gebied van constructieve vei-ligheid.Als je als projectontwikkelaar verantwoordelijkheid draagtvoor de keuze van de (hoofd) aannemer, wie garandeertjou dan dat de kwaliteit en de constructieve kennis vandeze aannemer voldoende zijn om het werk aan tekunnen? Als je een architect of een constructeur inscha-kelt, is het opleidingsniveau minimaal ingenieur, bij eenaannemer en zijn personeel zijn er geen garanties."Ontwikkelaars zijn er in soorten en maten, som-migen hebben zelf veel bouwkundige kennis inhuis en gaan heel ver in toezicht op de bouw,anderen hebben die kennis niet. Maar het begint alveel eerder. Voordat je de aannemer in huis haalt,heb je al de constructeur en de architect geselec-teerd. Bij een gecompliceerd bouwwerk, is er vaaksprake van verschillende constructeurs, soms zelfsverschillende architecten. Als opdrachtgever heb jede verantwoordelijkheid voor een goede co?rdinatieen communicatie tussen alle partijen. Opleidings-niveau zegt niet zoveel. De NEPROM-leden consta-teren dat het ook bij de constructeurs regelmatigmisgaat. Je moet een systeem inbouwen waarbij deconstructeur getoetst wordt. Het automatisch ver-trouwen dat de constructeur zijn werk goed heeftgedaan, werkt helaas niet."Onderzoekscommissies naar recente bouwcalamitei-ten (CUR Leren van Instortingen) noemen de toene-mende versnippering van de bouw onder invloed vande marktwerking als ??n van de oorzaken. Dat heefteen beperkte opdracht aan de constructeur, deelcon-structeurs en dergelijke tot gevolg, waardoor in deuitvoering geen deskundige controle meer mogelijk is.Moeten we terug naar de hoofdconstructeur?"Wij zijn ervan overtuigd dat de aanstelling vaneen hoofdconstructeur niet de oplossing is. Alsopdrachtgever moet je er in het hele proces voorzorgen en er ook waarborg voor krijgen datafstemming en controle plaatsvinden. Ik bengeen voorstander van een constructeur die vanhet begin tot het eind meegaat. Aannemershebben soms een eigen constructeur of een vasteconstructeur met wie ze altijd werken. Je cre?ertbovendien met een hoofdconstructeur een schijn-zekerheid: als je de verantwoordelijkheid bij ??npersoon legt, komt het goed. Nogmaals, het gaaterom dat je de processen op een goede manierorganiseert, daar toezicht op houdt en dat ookborgt."Als de hoofdconstructeur de oplossing niet is, wie moetdan wel die controlerende en co?rdinerende functie opzich nemen?"Het woord hoofdconstructeur veronderstelt ??npersoon of organisatie die van het begin tot het eindaan het werk is. Dat kan, maar in de praktijk looptdat vaak toch anders. Stel ik ga met een architect eneen constructeur in zee en op een gegeven momentbesluit ik het ontwerp uit te voeren en haal ik er eenaannemer bij via een aanbesteding of bouwteam.Vaak is het zo dat een bouwbedrijf opnieuw gaatkijken naar het ontwerp en bijvoorbeeld een anderbouwsysteem voorstelt omdat daarmee voordeel tehalen is of omdat hij daar betere ervaringen meeheeft. Op dat moment is het de verantwoordelijk-heid van de bouwer en die gaat dan ook de heleconstructie en de constructieve veiligheid opnieuwbekijken.Je kunt natuurlijk ook van het begin af aan met eenaannemer aan tafel gaan zitten, maar in de crea-tieve fase wil je juist alle vrijheid hebben om demarkt goed te bedienen."Stadshart Almere wononlangs de NEPROM-prijsvoor Locatieontwikkeling.De constructieve veiligheidvan een onderdeel wasvorig jaar lange tijd in hetgeding. (foto ANP)A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pVerant woordelijkheidcement 2007 4 11Dat overdrachtmoment is dan wel risicovol, is dieaannemer wel in staat de verantwoordelijkheid tedragen voor de constructieve veiligheid als geheel?Hij gaat het ontwerp van de eerste constructeur mis-schien ingrijpend veranderen."Als opdrachtgever moet je richting aannemerhelder maken dat op dat moment de verantwoor-delijkheid van controle en co?rdinatie wordt over-gedragen. Vervolgens moet de aannemer aan deopdrachtgever helder maken en waarborgen hoehij die verantwoordelijkheid regelt. Heeft hij zelfde kennis en kwaliteit in huis of schakelt hijderden in? Je kunt het project niet zomaar over deschutting gooien, je moet als opdrachtgeverzorgen dat die verantwoordelijkheid goed wordtovergenomen. Je moet je er van verzekeren dat deinrichting van processen voor controle en co?rdi-natie op een professionele wijze gebeurt. Hetprobleem is dat eindverantwoordelijkheden vaakeen beetje in het midden blijven, het is meestaleen opeenstapeling van menselijke fouten enonduidelijkheden waardoor dingen mis gaan.Vroeger, voor de inschakeling van de computer,zat er een veel grotere veiligheidsmarge in deberekeningen, die marges worden krapper. Ookhet gevoel van orde van grootte zijn we kwijt.Daardoor is extra toezicht noodzakelijk, een`second opinion' via de aannemer is dan juistgoed."Kwaliteitssystemen leiden tot minder bouwfouten?"We hebben een rage gehad met kwaliteitssyste-men en iso-certificaten, daar mag je niet meer vanverwachten dan wat het is. Kwaliteitssystemenborgen procedures, maar inhoudelijk kan er nogsteeds van alles mis gaan."Het bouwproces verandert door alle technische moge-lijkheden. Zouden alle betrokken partijen niet over up-to-date constructieve basiskennis moeten beschikken omte kunnen overleggen en om beslissingen te kunnennemen? Als je niet weet wat je inhoudelijk communi-ceert, gaat het snel fout. Dat geldt op alle niveaus, ??kvoor de opdrachtgever!"Je kunt er niet onderuit dat er bij de betrokkenpartijen constructieve basiskennis nodig is. Het iswaar dat door vergaande technische mogelijkhedenmeer mensen bezig zijn met het bouwproceszonder over deze kennis te beschikken, maar ofdaar de belangrijkste reden zit dat er meer foutenworden gemaakt, kan ik niet beoordelen. Als jekijkt naar de analyses zit het niet in gebrek aankennis, maar meer in slordigheid.Wat ik wel hoor van onze leden, zijn verontrus-tende berichten over constructeurs. Die hebben welde vakkennis, maar door de toenemende tijdsdrukdoor de marktwerking en de steeds lagere budget-ten van constructeurs, lijken dingen mis te gaan inordes van grootte die ver buiten de goede construc-tie liggen."Is de opdrachtgever zich bewust dat hij voldoendebudget beschikbaar moet stellen om de constructieveveiligheid in het hele proces te garanderen?"Ik vind dat een lastige vraag, want ik denk wel datwe in algemene zin moeten erkennen dat er nietveel budget naar constructeurs gaat. Sowieso staande budgetten altijd onder druk en de markt issteeds concurrerender. Ik zeg niet meteen: meergeld is meer veiligheid, maar zorgvuldig handelenheeft ook zijn prijs. Dat is wel een punt van aan-dacht."Projectmanagers lijken vooral prijsgestuurd en koppelenbudgettaire keuzes niet terug naar de constructeur. Isdat wel verantwoord?"Als opdrachtgever moet je bij wijzigingen in mate-riaal of bouwsysteem een procedure in het levenroepen waarbij je controleerbaar zeker weet dat erook opnieuw wordt gerekend. Dat hoort bij goedopdrachtgeverschap."Marktwerking leidt tot goedkoper bouwen, maar dekwaliteit en daarmee ook de veiligheid wordt merkbaarminder."Als het goed is, leidt marktwerking tot een betereprijs/kwaliteitverhouding, je krijgt meer kwaliteitvoor dezelfde prijs. In de woningbouw wordt deklant steeds kritischer op kwaliteit, dat vertaalt zichautomatisch in een kritische projectontwikkelaar.Marktwerking wil niet zeggen dat altijd de laagsteprijs wint, je moet wel zorgen dat het spel op diemanier gespeeld kan worden. Projectontwikkelaarskunnen op hun eigen manier een aannemer selec-teren, via aanbesteding of via een poule van vasteaannemers.Je moet marktwerking wel goed organiseren, allesvia competitie regelen werkt niet. Het organiserenvan concurrentie brengt veel extra kosten met zichmee, daarom wisselen projectontwikkelaars aanbe-stedingen af met werken met vaste aannemers. Zokan je ook profiteren van de ervaring met vasterelaties.Ik ben ervan overtuigd dat marktwerking metgoede kaders en toezicht de beste garantie geeft toteen goede prijs/ kwaliteitsverhouding." n