N i e u w b o u wMusea zijn complexe gebouwen. Oorspronkelijkeducatief van opzet om de kunst boven het normalebestaan te laten uitstijgen. In die zin was neutraliteiteen belangrijke eigenschap voor deze gebouwen.De laatste decennia worden de normen opgerekt enkomt een andere openbaarheid naar voren. Geziende moderne verzamelingen ? anders dan schilde-rijen en beeldhouwwerken ? hebben we met andereeisen en vooral een andere lichtwerking te maken.Daarnaast speelt de architectonische ontwikkeling:deuitdagingombijzonderegebouwenteontwerpen.Bij een museum zoals in Bilbao, lijkt de inhoud bij-zaak te zijn geworden. Voor het Groninger museumis een soortgelijke conclusie te trekken. Bij het Joodsmuseum in Berlijn is daarentegen de scheidingtussen gebouw en inhoud vrijwel opgeheven. Als te-genhanger de Rotterdamse Kunsthal, die geen eigencollectie bezit, wat eisen stelt aan de neutralitiet vanhetbouwwerk.Allesmoeteenplaatskunnenvinden.T o p 3 b i j v e r b o u w i n g e n u i t b r e i d i n gUit de praktijk binnen de Rijksgebouwendienst blijktdat het bouwprogramma van musea niet zozeer vol-ledige nieuwbouw betreft, maar veel meer verbou-wing, het aanpassen aan de huidige eisen, en uitbrei-ding (zie blz. 41 e.v.). Daarbij spelen drie elementen:? routing verbeteren;? uitbreiding depot en aanpassing klimatisering;? exploitatie verbeteren.RoutingHet is belangrijk een goede routing in een museumaan te brengen, zowel in de richting van de eigen ten-toonstelling als wisselexposities. Zo is bij de uit-breiding van het Mauritshuis in Den Haag het sou-terrain erbij betrokken. Er zijn nieuwe doorgangentussen de zalen aangebracht en die bleken overeente komen met het oorspronkelijk gebouwontwerp.Een betere routing zorgt ervoor dat de bezoeker ge-makkelijk zijn weg kan vinden en meer geniet vande collectie.Depot en klimatiseringDit zijn de grote ingrepen in bestaande gebouwen.De depots moeten logische en bruikbare plaatsenkrijgen en de ruimten moeten klimatologisch gezieneven goed geregeld worden als de expositieruimten.Meer en meer worden depots ondergronds gebracht(Het Loo en het Mauritshuis). Bij het ScheepvaartA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2002 24ONDERKOMEN VOOREN WETENSCHAPEen gebouw waarin voorwerpen van kunst of wetenschap zijn bijeengebrachten (althans voor een deel) voortdurend worden uitgestald, noemen we eenmuseum. Waren musea van oudsher statige, imponerende bouwwerken diede bezoeker met enige schroom betrad, daarin is sinds de jaren '70 van devorige eeuw verandering gekomen. Nieuwe gebouwen zijn veelal op zich al`kunstwerken'. Daarnaast heeft de huidige museumbouw in Nederland veelte maken met het verbouwen en uitbreiden van bestaande gebouwen. Dezeuitgave van Cement handelt voor een belangrijk deel over musea als exposi-tiegebouwen, waarbij het accent ligt op de bijdrage van de constructievevormgeving aan de beleving van gebouwen.M u s e u m a r c h i t e c t u u ri n b e w e g i n gInParijswerdhetCentrePompidou(PianoenRogers)in 1977 geopend. Het is een uitzonderlijk gebouw datde naam draagt van zijn promotor. De presidentenna Pompidou hadden andere voorkeuren, waarbijgrandeur niet uit de weg werd gegaan. Denk aande ombouw van het Gare d'Orsay waartoe Giscardd'Estaing de beslissing nam en weer daarna toen in1983 Mitterrand besloot om de Amerikaans/Chinesearchitect I.M.Pei het Louvre te laten renoveren en uit-breiden. Daarmee kwam een gebouw tot stand metzoveel verrassingen en een moderne aanpak in eenoude omgeving, dat de aanvankelijke weerzin tegenhet ontwerp omsloeg in waardering.Het Centre Pompidou (foto 1) wordt wel als een keer-punt in de museumarchitectuur beschouwd. Vanafdat moment lijkt een grote vrijheid in ontwerpopvat-tingen zijn intrede te hebben gedaan. Wereldwijd ver-rijzen opmerkelijke gebouwen.Omenkelevoorbeeldentenoemen,StirlingenWilfordbouwden in de jaren '80 de Staatsgalerie in Stuttgart.Een gebouw waarvan de buitengalerij in het centrumvan het complex associaties oproept met een Romeinspantheon. De Clore Gallery in Londen van dezelfdearchitecten, dat de werken van de beroemde schilderJ.M.W.Turner bevat, is een klassiek museum, in eeneigentijdse jas.Ongeveer in dezelfde tijd bouwde Richard Meier hetKunsthandwerk museum in Frankfurt. De bestaandevilla werd driemaal vergroot herhaald (fig. 2), waar-door een in de omgeving passend complex ontstond,met witte gevels, een rustpunt in de stad.Maar zo bleef het niet, als we kijken naar enkelebekende recente musea zoals het Guggenheim mu-seum in Bilbao en het Joods museum in Berlijn.KUNSTmuseum in Amsterdam ligt het depot op enige af-stand.ExploitatieOm bezoekers te trekken en een aangenaam verblijfte bieden, zijn multifunctionele ruimten nodig, naastwinkels, een caf? enz. Om voldoende financi?le mid-delen te verkrijgen hebben veel musea sponsorsgezocht. Deze bedrijven of organisaties willen somsmet gasten ook buiten de normale openingstijdenvan het museum gebruikmaken. Vandaar sommigeextra ruimte-eisen die aan de gebouwen wordengesteld.B o u w k u n d i g e a s p e c t e nLicht is een belangrijk ontwerpelement. Er goed meeomgaanisnietgemakkelijk.HetGemeentemuseumin Den Haag staat bekend om z'n goede daglichtin-val. In tal van oudere gebouwen zijn de lichtcondi-ties verre van optimaal. Vaak geldt dat ook voor decondities inzake de ten toon te stellen kunst. De kli-A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2002 2 51 | Parijs, Centre Pompidou foto: Henk van der Veen2 | Axonometrie Museum voor kunsthandwerk Frankfurt am Mainmatisering van paleis Het Loo was een enorme op-gave, aangezien het gebouw niet was ontworpen omzoveelbezoekersteverwerken.Bijdeaanstaandever-bouwing/aanpassing van het Rijksmuseum spelenlicht en klimaat een hoofdrol.Ruimtewinst wordt vaker ondergronds gezocht.Bij het bouwen van ondergrondse depots wordenhoge eisen gesteld aan de dampdichtheid van dezeruimten. Gebruikelijk is de constructie in te pakkenin folie of in bijzondere gevallen in staalplaat.Bij het gebouw van Naturalis in Leiden is echtergekozen voor een `hoge schatkamer', waarmee hethooggelegen depot wordt bedoeld. De klimatologi-sche voorzieningen konden bij dit gebouw in despouw worden aangebracht (zie Cement 1999 nr. 1).H e t ` P e r f e c t e M u s e u m 'HetEuropeanMuseumForum(EMF)zoektal25jaarnaar het `perfecte' museum. Al bestaat het perfectemuseum eenvoudigweg niet, volgens W. van derWeiden,vice-voorzittervanhetEMFendirecteurvanhet museum Naturalis in Leiden, toch verkiezen de15ledenvanhetWMFelkjaarhetEuropeesMuseumvan dat jaar. Voor Van der Weiden is een museumperfect als je hebt genoten, gedroomd en geleerd(foto 3).Vandaar dat deze uitgave van Cement een diversaanbod aan gebouwen brengt waarbij een fors aantalpagina's is ingeruimd voor de onderwijsopgaven zo-als die aan de TU's Bouwkunde in Delft en Eindho-ven op het programma staan. RedactieL i t e r a t u u r1. Douglas Davis, The Museum transformed,ISBN 1-558-59064-1 (de geschiedenis van demuseumarchitectuur sinds de jaren '70).2. Museumarchitectuur als spiegel van desamenleving, redactie T. Gubbels, J. Vaessenen M.Willinge, uitgever Uniepers AbcoudeStichting Boekmanstudies Amsterdam,ISBN: 90 6825.3. Het Europees Museum van 2002, Trouw,19-1-2002.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2002 263 | De rotonde is het aan-sprekende centrale ele-ment in de NieuweStaatsgalerie inStuttgart, James Stirlingen Michael Wilford
Reacties