A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pInter viewcement 2006 618Zijn naam wordt vooral gekoppeld aan de succesvolleintroductie van verschillende vormen van hogesterktebe-ton in de bruggen- en viaductenbouw. Drie jaar geledenwerd Niek Kaptijn door ingenieursvereniging Niria ondermeer daarom nog verkozen tot `Ing. van het jaar'. Eind2005 maakte hij, met pijn in het hart, gebruik van de`Remkes-regeling' en kwam een einde aan zijn dienstver-band bij Rijkswaterstaat, dat een leven lang leek te duren.Genoeg redenen voor Cement om een gesprek aan tegaan met deze kleurrijke betonfan, die overigens voorlo-pig nog niet van plan is om achter de geraniums plaats tenemen."Ik ben in 1969 direct vanuit de schoolbankenbegonnen bij de toenmalige Directie `Bruggen'.Infra was toen heel erg `booming' en vanuit Voor-burg werden dependances opgezet in Tilburg,Zwolle en Amsterdam. Ik heb negentien jaar inTilburg gewerkt, aanvankelijk als ontwerper/beton-constructeur. In die periode heb ik minimaal alletypen bruggen en tunnels een keer onder handengehad."Aansprekende projecten uit die tijd waren de tui-bruggen bij Heusden en Kampen, verschillendeuitbouwbruggen (bijv. in de N270 nabij het Lim-Niek Kaptijn:EEN LEVEN LANGBRUGGEN BOUWENTweede Stadsbrug bijKampenfoto: Bob de RuiterA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pInter viewcement 2006 6 19burgse Well, inclusief een ruim 800 m lange schuif-brug) en een viaduct met zeer schuine ondersteu-ningen over de A76 bij Simpelveld.B o u w s p e u r w e r kIn 1988 volgde de overstap naar de nieuw gevormdeafdeling Bouwspeurwerk in Utrecht. Dit betrof eensamenwerking van de Directies `Bruggen' en `Slui-zen en Stuwen'. De bedoeling achter deze afdelingwas de innovatieve krachten op het gebied vanBouwtechnologie en Informatica uit beide directieste koppelen aan alle ervaring die was opgedaan bijde Oosterscheldekering. Kaptijn: "Allerlei ontwik-kelingen kwamen bij `Bouwspeurwerk' aan de orde.Op materiaalgebied onderzochten we bijvoorbeeldeen zogenoemd `tunnelcement', waarvan het debedoeling was de warmteproblematiek bij het ver-harden van dikke tunnelwanden zoveel mogelijk tebeperken. Ook toepassingen als fijn zand in betonen hogesterktebeton kwamen aan de orde. Verderbesteedden we aandacht aan allerlei constructieme-thoden en bouwmethodieken, zoals de betonnenboogbrug."'Bouwspeurwerk' werd door veel mensen wel eensals een ivoren toren beschouwd, maar Niek Kaptijnwas die mening niet toegedaan. "Er lagen mis-schien geen vooropgezette plannen aan deze afde-ling ten grondslag, maar er waren w?l idee?nomtrent allerlei zaken die slimmer konden. De fei-telijke opdracht voor Rijkswaterstaat was en is tochhet zo goed mogelijk dienen van de BV Nederlanden daarvandaan zorgen voor een kwalitatief zo goedmogelijke infrastructuur. Daarbij hoort een zogoedkoop en effici?nt mogelijk onderhoud."De mensen werden wat vrijgelaten om te kijkennaar ontwikkelingen in de wereld waaraan Rijkswa-terstaat misschien wat zou kunnen hebben. "Daar-naast werden we echter ook vanuit de vraag aange-stuurd, omdat wij toch als specialisten werdengezien. Daarbij moet je denken aan het schrijvenvan een programma om het afzinken van een tun-nel te ondersteunen, of het maken van softwarevoor de temperatuursregeling in machinekamersen bedieningsruimtes van beweegbare bruggen. Bijgrote projecten waar een capaciteitstekort was,maakten wij de montageberekeningen. Een speci-fiekere vraag was het analyseren van de theoreti-sche achtergronden van wapeningsalgoritmes bijeindige-elementenpakketten. Het pakket DIANAwerd toen bijvoorbeeld nog heel erg vanuit Rijkswa-terstaat gestimuleerd, zodanig dat daaraan telkensnieuwe applicaties konden worden toegevoegd."B o u w d i e n s tZijn periode bij `Bouwspeurwerk' duurde tot 1991.In dat jaar fuseerden de Directies `Bruggen' en`Sluizen en Stuwen' tot de Bouwdienst. Naast hetalgemene `Bouwspeurwerk' kreeg elke hoofdafde-ling van de Bouwdienst een eigen innovatiegroep,die evenwel dichterbij de werkvloer kwam te staan.Niek Kaptijn belandde toen weer in Tilburg, dit-maal bij de ontwerpafdeling Betonnen Bruggen-bouw.Een van de belangrijke thema's in de beginperiodewas ASR. "Dat was toch anders dan wat ik gewendwas. Niet de mogelijkheden van een nieuw projectwaren toen interessant, maar veeleer de restwaar-den van een bestaand, slecht product. ASR is eenmooi voorbeeld van een probleem in de bestaandeinfra waaraan voor de commerci?le bureaus nietzoveel valt te verdienen, want de potenti?le markt isklein. Zeker in het begin was Rijkswaterstaat- wereldwijd - de enige instantie die werkte aanregelgeving voor de constructieve beoordeling vandoor ASR aangetaste constructies. Met de beschik-bare overheidsbudgetten kon onderzoek aan aange-taste constructies worden uitgevoerd door instan-ties als TNO Bouw en de TU Delft."Niek Kaptijn bij de uitrei-king van de trofee beho-rend bij de titel `Ing. vanhet jaar 2003'Brug in de N270 bij Wellfoto: Aerocamera BartHofmeesterViaduct over de A76 bijSimpelveldfoto: Hoofddirectie Rijkswaterstaat, Den HaagA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pInter viewcement 2006 620HogesterktebetonMaar de meeste bekendheid geniet Niek toch vanzijn kennis van hogesterktebeton. Vanaf het beginwas hij bij de ontwikkelingen daaromtrent betrok-ken. "Het oogmerk was aanvankelijk het construe-ren van lichte en duurzame uitbouwbruggen. Eensterk punt was daarbij dat we gezamenlijk met aan-nemerij en toeleveranciers optrokken om de moge-lijkheden te onderzoeken. Beurtelings deden weproefprojecten; waar op een werk enigszins de gele-genheid was een proef te doen, werd die kansgegrepen. Zo werden verschillende aspecten onder-zocht bij Oudenrijn, Bunnik (afslag A12) en Burger-veen. Ook kregen verschillende TU-afstudeerdersdeelopdrachten. Zo konden we stap voor stap meteen ploegje insiders (Bouwdienst, Mebin, VOBN,TU Delft, aannemerij) verder komen in de ontwik-keling. Deze aanpak hielp ook de materie prakti-scher te maken en mensen ermee vertrouwd telaten geraken. Bouwspeurwerk had geld hiervoorbeschikbaar gesteld. Het bestaan van deze afdelingwas derhalve een voorwaarde voor het uitvoerenvan al deze proefprojecten. Zonder deze afdelingwaren we samen met de marktpartijen nooit zovergekomen."D e m a r k tToch is het besluit genomen de Bouwdienst groten-deels te ontmantelen en terug te brengen tot nietmeer dan een initi?rende en regisserende instantie.Kaptijn zag deze beslissing met lede ogen aan. "Delaatste jaren werd al 60 tot 80% van het werk uitbe-steed, zeker in de bruggenbouw. Er werd dus aloptimaal van de markt geprofiteerd. Maar hetmoest 100% worden!"De vraag is ook voor Niek Kaptijn hoe de Bouw-dienst zijn kennisniveau in de toekomst op peilkan houden. "De laatste jaren lukte dat nog goed,al kwam de kritische massa wel vaak in zicht. Debulk van het werk werd dan wel door marktpartijengedaan, maar Bouwdienstconstructeurs kekenaltijd nog intensief mee! Tijd om deze kennis oppapier vast te leggen was er echter niet (meer).Kennis zit toch bij de mensen die een klus al eenshebben gedaan. Nu zitten er nog wat ervaren lie-den. De jongeren die de kennis zouden moetenoppikken stappen nu op, omdat ze op deze maniertechniek bedrijven niet zien zitten. Als je niet opeen of andere manier zelf betrokken bent, danwordt het heel lastig om de finesses onder de kniete krijgen. Kennis inkopen omdat je die niet hebt,betekent niet dat je je op den duur die kennis eigenmaakt."De toekomst kan volgens Kaptijn alleen liggen bijgespecialiseerde bureaus die alle taken van Rijks-waterstaat overnemen. Ook de directievoering ziethij namelijk verdwijnen, evenals de uitvoerings-deskundigheid. "Het gevaar is dan dat alles alleenaan de goedkoopste wordt gegund, maar ik hebniet het vertrouwen dat daardoor betere of zelfsmaar even goede resultaten worden behaald. Denieuwe situatie met Design & Construct laat voor-namelijk een risicomijdend effect zien. Bij de via-ducten in de A16 van Moerdijk naar Breda is bij-voorbeeld veel teruggegrepen naar oudeoplossingen, betonkwaliteiten en veel voegcon-structies."Ook al begrijpt hij de roep vanuit de maatschappijom een transparante overheid, toch bestrijdt hij dealgemene opinie dat de meeste projecten door deoude werkwijze van Rijkswaterstaat te duur zijnuitgevallen. "Voor elk project was gewoon een bud-get beschikbaar waarbinnen het moest wordengerealiseerd. Ons ontwerp was dan wel bindend,maar het voorontwerp was vaak zover uitgezocht,dat er nauwelijks nog onbekendheden en risico'swaren. Ook alternatieven waren vaak meegewogen.Een toekomstige situatie waarin vijf partijen elk eeneigen ontwerp maken en vervolgens vier partijen deopdracht niet krijgen, levert ook een enorm kapi-taalverlies dat uiteindelijk door iemand moet wor-den betaald! Ontwerpers zullen daarom het risicomijden. Een extra iteratieslag is dan niet meer aande orde, want dat kost teveel geld. De bureaus moe-ten feitelijk extra geld krijgen en dat ook aan opti-malisatie besteden! Maar hoe controleer je dat?Welke garantie heb je dat dat ook gebeurt? Menloopt geen risico voor de overheid, want de redena-tie is dat de overheid dat zelf moet doen."Proefproject methogesterktebetonDe Tweede Stichtse Brug;eerste vrije uitbouwbrugin de wereld in B 85foto: Bob de RuiterA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pInter viewcement 2006 6 21A a n j a g e r v a n i n n o v a t i eDe toeleverende industrie in de betonwereld (pre-fab, betonmortel) kan wel eens de dupe worden vande terugtredende overheid. "Deze sector is juistgebaat bij innovatie, want het is de enige manierom de concurrentie onderling en met andere mate-rialen aan te kunnen. De betonmortelindustrie zatgek genoeg niet echt te wachten op bijvoorbeeldhogesterktebeton: silo's moesten daarop wordeningericht en het bereidingsproces week af van dedagelijkse praktijk. Economisch zag men het voor-deel dus niet echt en ook het risico van bijvoorbeeldafkeur was groter. De mensen op de werkvloer von-den het daarentegen wel leuk!"Met betrekking tot ultra-hogesterktebeton ziet Kap-tijn deze merkwaardige paradox wederom opdui-ken. "Het gemakkelijkst gaat het wanneer vragenuit de dagelijkse praktijk boven komen drijven.Innovaties worden gestimuleerd wanneer deelne-mende partijen er het belang van inzien. Bij Rijks-waterstaat werd van ultra-hogesterktebeton gezegd:wat kunnen we ermee? Het is geen vervanger vangewoon beton, maar eerder van staal en hout. Destichtingskosten en onderhoudskosten wordenlager: dat is dus wel degelijk een overheidstaak! Zoude markt met betonnen sluisdeuren aankomen,dan wordt ze door de beheerder ongelovig aangeke-ken. Anders wordt het wanneer zo een innovatievan binnenuit wordt gepromoot."Kan de markt dus op eigen benen staan? "Wellichtwel de betreffende fabriek die daarmee bezig is,maar niet het moederconcern. Dat zegt: we geven jeeen x-aantal jaren en daarna moet het geld opleve-ren. Mede op ons aandringen en signaleren is nueen zeer dunne versie van de betonnen damwandontwikkeld. Maar het was wel moeilijk om het toe-gepast te krijgen, want de betreffende fabriekmaakte al een dikkere versie. Het ontwikkelen vaneen dunner alternatief zou dus alleen maar concur-rentie voor het eigen product betekenen. Samen isgezocht naar een beginproject. Dat is gevonden bijeen dijkversterkingsproject in Krimpen aan denLek. Een alternatief voor het ophogen van de dijkwas het inheien van stalen damwanden. Wij heb-ben toen gezegd dat zeer dunne betonnen damwan-den ook aantrekkelijk zouden kunnen zijn, wantdan zouden er geen corrosieproblemen zijn. Datproject leverde interessante hoeveelheden op voorde fabriek, waardoor het zin kreeg om te investerenin een nieuwe bekisting. Die dikkere spanwand konecht niet die dijk in. De opdrachtgever, Rijkswater-staat Zuid-Holland, ondersteunde het idee, waar-door dan toch de kogel door de kerk ging. Momen-teel wordt de eerste wand gestort voor een proef inde dijk."Andere partijen die de mogelijkheid hebben inno-vaties te stimuleren zijn volgens Niek Kaptijn ken-nisinstituten als universiteiten en TNO, maar diemoeten dan wel de middelen en mensen ervoorkrijgen. "Grote aannemers en ingenieursbureauszouden het ook moeten kunnen, maar er moet geldvoor komen."A d v i s e u rHij is dan wel vertrokken bij Rijkswaterstaat, maaruitgewerkt is Niek Kaptijn nog niet. Door diversepartijen, zowel markt als overheid, wordt hij alsadviseur ingeschakeld bij specialistische vragen. Zois hij door de provincie Friesland inmiddels inge-huurd bij een project met een houten brug (!!!).Maar dichterbij ligt natuurlijk de verdergaande toe-passing van (zeer/ultra)hogesterktebeton. "Eeneffect van mijn werk en mijn medewerking aancursussen is dat het Ingenieursbureau Amsterdamnu serieus overweegt bij IJburg zeer-hogesterktebe-tonnen sluisdeuren toe te passen." De betonwereldkan met deze primeur dus nog even vooruit. nHenk WapperomHoogwaterkeringDiefdijk in hogesterkte-beton B 85; zo sterk als,maar duurzamer danstaal!foto: Ton Borsboom