NEDERLAND HEEFT OOK EENSCHEEPSLIFT(JE)ir.J.F. den Boer, DHV Bouw BV, AmersfoortOnlangs is in Cement de bouw van een imposante scheepslift in Belgi? besproken.Slechts weinigen weten dat er ook in Nederland een scheepslift bestaat, zij het vanbescheiden formaat. Deze is in 1923 gebouwd bij Bovenkarspel. In 1981 is de lifttijdelijk buiten bedrijfgesteld, in afwachting van noodzakelijkerestauratiewerkzaamheden. De restauratie is inmiddels ter hand genomen. Descheepslift zal naar verwachting eind van dit jaar weer operationeel zijn.In Cement 1992, nr. 2, berichtte deheer De Muynck over Belgischescheepsliften. Hij was daarbij in deveronderstelling, dat er geen scheepslif-ten in Nederland zijn. Niet zo verwon-derlijk, want slechts weinigen zijn op dehoogte van het bestaan van de relatiefkleine scheepslift te Bovenkarspel, dezogenaamde 'overhaal Broekerhaven'(foto 1).In 1922 vond de aanbesteding plaatsvoor de bouw van dit werk. Het besteken voorwaarden waren gemaakt doorIngenieursbureau DHV te Amersfoort.Het totale werk werd gegund voor / - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 1f 49.800,- (ter vergelijking: tegenwoor- 1 De scheepslift te Bovenkarspel, beter bekend als de 'overhaal Broekerhaven',digzou een dergelijkwerk enige miljoe- voor aanvang van de restanratienen kosten). 1-----------------------------------1In 1923 was de bouw voltooid en had deoffici?le opening plaats. Schepen totmaximaal 15 t konden worden overge-zet van de polder naar het 2 tot 3 m ho-ger gelegen Ijsselmeer, vice versa. Voorde handel in de regio was dit een belang-rijke stap voorwaarts. Eerder ging hetoverzetten van schepen namelijk moei-zamer. De schepen werden versleept via 1--____!::~_'/l,_'7/,_'/l,_~_"__________~_/._______________ieen overtoom;datis eenhellingbaan,diedaartoe glad werd gehouden met be-hulp van een nat kleibed.De schepen die oorspronkelijk werdenovergezet bevatten hoofdzakelijk pro-duktenvande tuinders uitdeomgeving,maar ook turf, mest, hout, takken,steenkool, stenen, steenslag en zand. Te-genwoordig is de overhaal uitsluitendbestemd voor pleziervaartuigjes.Principe van de overhaalHet principe van de wijze waarop deoverhaal functioneert is aangegeven infiguur 2.De overhaal bestaat uit twee bassins vangewapend beton, respectievelijk met deopening naar het ijsselmeer en met deopening naar depolder.Een tussenwandvan 1,5 m beton vormt de scheiding tus-Cement 1992 nr. 62 Principe van de overhaalsen de bassins. Over de bassins staat eenstalen portaalconstructie met een elek-trisch aangedreven loopkat. Hieraanhangt via staaldraden een stalen kooi-constructie, die in rusttoestand op debodem van ??n van de bassins rust. Eenschip dat moet worden overgezet vaarttot boven de kooi. Deze wordt daarnamet schip en al omhoog gehesen, zijde-lings naarhetandere bassinverplaatstendaarin weer neergelaten. Vervolgenskan het schip zijn reis voortzetten.BetonschadeDirect na het maken van de bassins zijner destijds onvolkomenheden in destructuur van het beton geconstateerd.Er werd gevreesd voor lekkage en der-halve zijn de bassins voor ingebruikne-ming hersteld. Dat wil zeggen dat erplaatselijk nogalwat betonis verwijderden vervangen door reparatiebeton.E?n van de hoofdoorzaken dat de over-haal momenteel grondig moet wordengerestaureerd is, dat het reparatiebetonmet aluminiumcement is gemaakt.Door het laboratorium van de CEMIJ ishetcementgeanalyseerd (tabel 1).Ditty-pe cement heeft als voordeel dat het bijde bouw snel verhardt, maar daarente-gen kan hetertoe leiden (en datwas toennauwelijks bekend) dat het beton na31TabellCetnentanalyse overhaal Broekerhavenelement %(m/m)Si02 3,6Al20 3 38,7CaO 38,2MgO 3,0Fe20 3 15,2totaal 98,7verloopvantijdsterkinsamenhangach-teruitgaat.Momenteel is dat goed te zien bij deoverhaal: op nogal wat plaatsen zijn erstukken van de bassinwanden en van deomloopvloeren afgebrokkeld of zittener delenbetonlos. Omdeze redenzijn erin hetverledenplaatselijkreparaties uit-gevoerd. Uit beproevingen blijkt datook de sterkte van het reparatiebetondat wat dieper onder het oppervlak ligt,vaak aan de geringe kant is.RestauratieBij de restauratie zal een groot deel vanhet reparatiebeton worden verwijderden worden vervangen met behulp vanspuitbeton.Debassins zullentenbehoe-ve hiervan tijdelijk worden drooggezet.De wapening in het beton is overigensnog goed, zodat deze kan worden ge-handhaafd.De kosten voor de restauratie zijn aan-zienlijk. Zij zullen worden gedragendoor Gemeente Stede Broec, die eige-naar is, en door de Rijksdienst voor deMonumentenzorg (de overhaal staat opde lijstvan deze dienst als technisch mo-nument). Daarnaast is er een bijdragevan het elektriciteitsbedrijf PEN enworden erenige bijdragenverwachtvaneen aantal particuliere bedrijven. Opdeze wijze blijft een voor Nederlanduniek bouwwerkbehouden, datvoor deregio bovendien een zeer speciale histo-rische waarde heeftEvenals destijds bij de nieuwbouw is debouwkundige begeleiding van de res-tauratie in handen van DHV BouwBV.De aannemer van het werk is VBK,Hoorn. Het spuitbetonwerk zal wordenuitgevoerd door Balm, Amstelveen.UNIEKE BETONCONSTRUCTIEUIT 1896 BLIJFT BEHOUDENOnlangs is het sportgebouw aan de Theresiastraat in Den Haag gerenoveerd. Hetbijna 100 jaar oude gebouw bezit een unieke betonconstructie. Voor hun scriptie'geschiedenis van de bouwtechniek' hebben A.Feenstra en G.Leltz, studerend aan deTU Delft faculteit Bouwkunde, de constructie van het gebouw geanalyseerd.Het sportgebouw aan de There- steund door tussenkolommen met doorsnede van 25 x 40 cm, zijn gemaaktsiastraatindeBezuidenhoutin daartussen spitsbooggewelven; de ove- van beton, met daarin opgenomen eenDen Haag is ontworpen door rige spanten zijn voorzien van gietijze- samengesteld profiel van gietijzer. Tus-Joh. Mutters jr. en gebouwd in 1896- ren trekstangen (foto 4-5). sen deze spanten zijn betonnen schalen1897 door aannemerJ. van den Elshout De ribben van de spanten, met een gemaakt, volgens het Monier-systeem,Gzn. uitScheveningen. Het gebouw be- ,------------"--------:::::..----~=-----------=------,zit een voor die tijd unieke draagcon-structievan gewapend beton. Onlangsishet gebouwofficieelvoorgedragenvoorde monumentenlijst, voornamelijkvanwege de belangwekkende bouw-techniek (foto 1).De grote zaal van het gebouw is 20 mbreed en 30 m lang, met in het middeneen vrije hoogte van 11,5 m. De ruimtewordt overspannen met een korfboog-gewelf van beton, een zeer vroege envakkundige toepassing van het Mo-nier-systeem in Nederland. Aan weers-zijden van de zaal zijn galerijen ge-bouwd die bijdragenaan de stabiliteitindwars- en langsrichting (fig. 2-3).Het gewelfmet daarbovenop de houtenkap wordt gedragen door 6 boogspan-ten, hart-op-hart 6 m. De boogspantenin de twee kopgevels worden onder-321 Het sportgebouw aan de Theresiastraat, Den HaagCement 1992 nr. 6