? ? ? duurzaamheidir.P.A.Lanser, Vereniging Nederlandse Cementindustrie, 's-HertogenboschHet gebruik van geavanceerde milieugerichte levenscyclusanalyse-technieken (LCA's)heeft in de kunststoffenindustrie en in de sector van de duurzame consumentengoede-ren, een professionele vlucht genomen. In debouw kan in het beginvan ditjaareenhisto-rische doorbraak plaatshebben bij de introductie van nieuwe LCA-software. Het Beton-platform, een ad hoc samenwerkingsverband van BFBN, VOBN, VNe, Stichting GrindenStichtingZand, is de motor achterdeze ontwikkeling. Voor de betonsectorbetekent dezeLeA-software nieuwe mogelijkheden voor het beoordelen van milieubewuste ontwerpenen voor het optimaliseren van het materiaalgebruik in de bouw.MILIEUGERICHTE LEVENSCYCLUSANALYSESSOFTWARE BIEDT SLEUTEL TOT VERBREDING CONSTRUCTIEVE DISCIPLINECD Hofpleinlijn (levensduur)18De betekenis van het begrip Duurzaam Bou-wen kan thans nog maar moeil?k worden on-derschat. Duurzaam Bouwen (DuBo) issinds 1990 het parool van de minister vanVolkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening enMilieubeheer. Nieuwe informatie en nieuweanalysetechnieken zijn er voor nodig.De fysieke duurzaamheid van een beton-constructie wordt vanouds gegarandeerddoor uitgebreide normen en richtl?nen, diemeestal uitgaan van een ontwerplevens-duur van v?ftigjaar. Mits zorgvuldig gedetail-leerd en uitgevoerd, voldoen betonconstruc-ties meestal ruim aan deze eis. Het bewijs isin de vorm van de nog talr?ke vooroorlogsebetonconstructies gemakkel?k te vinden(foto's 1 en 2).In de nieuwe betekenis van het woord isDuurzaam Bouwen m??r dan duurzaambouwen. Duurzame Ontwikkeling gaat uitvan de behoeftes van de huidige generatie,zonder de behoeftes van toekomstige gene-raties in gevaar te brengen. In termen vanDuurzame Ontwikkeling staat een periodevan v?ftig jaar gel?k aan twee generaties.Wie bouwt in beton heeftper definitiete ma"ken met behoeftes van latere generaties.Milieurelevante productinformatieBouwproducten zoals beton worden voorhet grootste deel business-to-business ver-kocht. Persoonl?ke communicatie over hetproduct speelt daarb? vaak een doorslagge-vende rol. Daarnaast Z?n er de zogenaamdemilieuvoorkeursl?stjes. De Handleiding vande Stuurgroep Experimenten Volkshuisves-ting (SEV), het Nationaal Pakket Woning-bouw van SBR, de NIBE Milieuclassificatieen de milieuchecklist van BOOM genietenbl?kens recent onderzoekvan deTU-Eindho"ven een grote populariteit en schijnen tevoorzien in een behoefte, namel?k de be-hoefte om snelle en vooral eenvoudigehandreikingen te verkr?gen waarmee DuBoconcreet kan worden ingevuld. Tal van ge-meentes hebben vaak zelf overeenkom-stige, ??ndimensionale voorkeursl?sten op-gesteld, die veelal weer z?n gebaseerd op deeerder genoemde bronnen van informatie(foto 3).De branche-organisaties Verenigd in het Be-tonplatform hebben begin 1995 het initia-tiefgenomen om de rnilieugegevens van deproductie en het gebruik van beton diep-gaand te bestuderen, zo veel mogel?k tekwantificeren, vervolgens te objectiveren entot slot te laten valideren. De ontvanger vandeze informatie kan zo een meerdimensio"naai beeld van de werkel?kheid verkr?gen.De informatie wordt hier mee een stuk waar-devoller. Bovendien - en dat is in ecologischopzicht w?rkel?k van belang - biedt deze in-formatie aan de bedr?fstak de mogel?kheidom ontwerpvarianten in milieutechnisch op-zicht te vergel?ken en zelfs verbeteropties teontdekken.CEMENT1997/3(3) Wateropslagtank (herbestemming)Het Betonplatform gaat ervan uit dat de al-dus te ontsluiten milieukennis een creativi-teit en zelfwerkzaamheid van een groot aan-tal deskundigen in de bedrijfstak losmaakt,waarvan het effect die van de voorkeurslijst-jes vele malen overtreft.Enige spoed is hierbij overigens wel gebo'den: de grote VINEX-locaties zijn van over-heidswege immers aangewezen als speer-punt van het DuBo-beleid. Milieurelevanteproductinformatie over beton zou eigenlijkvandaagal volledig beschikbaarmoeten zijn.TerreinverkenningOp 13 maart 1995 verleende de VerenigingNederlandse Cementindustrie (VNC) na"mens het Betonplatform opdracht aan KE-MA Nederland in Arnhem om een inventari-satie uit te voeren naar de stand-van-zakenen ontwikkelingen met betrekking tot cou-rante milieubeoordelingsmethoden. Ge-vraagd werd conclusies te trekken en tevensaanbevelingen te doen voor de geplandevervolgfasen. De inventarisatie vormde dedefinitiefase van een omvangrijker projectmet de codenaam DIK/LCA.DIK staat voor de eerste letters van de be-trokken adviseurs: DHV, INTRON en KEMA.LCA staat, zoals bekend, voor levenscy-clusanalyse.Ruim vijf maanden later, op 25 augustus1995, presenteerde KEMA Nederland heteindrapport. De analyse en conclusies spits-ten zich toe op zes thema's:? milieubeleid overheid.De Nota Product en Milieu en het Plan vanAanpak Duurzaam Bouwen van het minis-terie van VROM, alsmede de projectgroepMilieumaten in de Bouw van het Milieu Be-raad Bouw (MBB), stellen datmilieumatendienen te worden bepaald met een inte-grale ketenanalyse. Gezien de onderschrij-ving van het Plan van Activiteiten van deprojectgroep Milieumaten door het Neder-lands Verbond Toelevering Bouw (NVTB),hebben de leden van het Betonplatformzich impliciet verplicht om uiterlijk in 1998betrouwbare basisgegevens te verschaf-fen;? milieubeoordelingsmethodes.Het MBB onderscheidt uitgebreide LCA"technieken, verkorte tCA-methodes enscoremethodes. De laatste categorie vol-doet niet aan de doorde opdrachtgever enhet MBB gestelde criteria van ondubbel-zinnigheid, objectiviteit en valideerbaar-heid. De verkorte methodes zijn nog in ont-wikkeling en worden vaak toegepast voorspecifieke doeleinden. De uitgebreideLCA-technieken zijn evenmin geheel ont-wikkeld, maar voldoen wel aan de ge-noemde criteria;? basisgegevens beton.Vastgesteld kan worden dat alle thans cir-culerende basisgegevens voor beton enzijn samenstellende delen van onvoldoen-de kwaliteit zijn. De oorzaak daarvan ismeerledig: de bereidheid van de industrieom hieraan mee te werken was tot voorkort zeer beperkt, er was geen standaarddata-format beschikbaar en de bureausdie aan de dataverzameling hadden bijge-dragen, hadden dat veelal gedaan zonderhun zoeklicht op de talloze facilitaire orga-nisaties in de bouwtoelevering te richten;? specificaties rekentools.Een belangrijke randvoorwaarde voor teontwikkelen rekentoois is gebruiksvrien-delijkheid. Daarnaast dienen de basisge-gevens betrekking te hebben op de huidi-ge en te verwachten toekomstige situatiein de Nederlandse B&U-sector;? doelgroepen.KEMA maakt onderscheid tussen beslis-sers en be?nvloeders. De beslissers latenzich momenteel vaak leiden door de resul-taten van de eerdergenoemde scoreme-thodes. Hierin moet dus verandering ko-men;? informatieoverdracht.De producten die zouden moeten wordenovergedragen zijn: een database met ba-sisgegevens, een gebruiksvriendelijk uit-gebreid LCA-rekenprogramma en milieu-gerichte productinformatie.Op zoek naar gereedschap dat aan de ge-stelde randvoorwaarden voldeed, kwam deprojectleiding van DIK/LCA in contact metbureau Pr? in Amersfoort. ~? Collage van omslagen van controversi?le miJieuvoorkeurslijstjesCEMENT1997/3 19? ? ? duurzaamheid5imaproSedert enkelejaren brengt het bureau Pr? teAmersfoort het LCA-rekenprogramma Si-mapro op de markt. Simaprois een geavan-ceerd software-pakket dat over de hele we-reld wordt gebruikt door tCA-specialistenwerkzaam in de wetenschap, de industrie ende advieswereld. En niet door de minsten:Unilever, NedCar en Philips behoren tot degebruikers,maar ook diversebedrijven in Ja-pan. Met Simapro zijn in Nederland in hetverleden verschillende betonstudies ver-richt. In zijn huidige vorm heeft het program-ma ??n hinderlijk nadeel: het is voor niet-in-gewijden tamelijk gebruiksonvriendelijk.Tegelijk met het vervangen van DOS doorWindowsis begin 1996 door Pr? de mogelijk-heid geschapen een vragenboom in het dia-loogvenster op te nemen, waardoor het degebruiker aanzienlijk gemakkelijker wordtgemaakt (fig. 4).De vragenboom - in deze context ook wel mi-Iieusleutel genoemd - is geworteld in een In-teractieve Module (IM). De IM is een be-paald gedeelte in het Windows-besturings-systeem. De vragenboom koppelt een on-derliggende database met een rekenmodu-le (fig. 5).De rekenmodule voor LCA's die in Simapro isopgenomen, is volledig gebaseerd op de in-ternationaal erkende regels van the Societyof Environmental Toxicologyand Chemistry(SETAC): the Code of Practice. Nederland isvia het Centrum voor Milieukunde in Leiden(CML) vertegenwoordigd in de SETAC. HetMBB heeft de systematiek van het CMLzon-der enig voorbehoud erkend.De nieuwe versie van Simapro - de versie 4.0- komt in het eerste kwartaal van 1997 be-schikbaar. Daarbij zijn twee varianten lever-baar: de ?nalyst-versie' voor professioneelgebruik en de 'standaardversie' als eenmeer gebruiksvriendelijke variant.De Analyst-versie vereist nog steeds een vrijgrondige kennis van LCA-methodes en vanprogrammeertechnieken.Twee kenmerken maken de standaardversietot een aantrekkelijk voorstel:? de mogelijkheid omde meegeleverdestan-daard"vragenboom en de betondatabaseaan te laten passen op de specifiekebranche- of bedrijfssituatie;? het vraag"en-antwoordspel gaat niet al-leen uit van een aantal voorgeprogram-meerde antwoorden, maar biedt ook demogelijkheid eigen betonontwerpen te de-fini?ren.Het laatste vergt uiteraard wat meer speci-fieke materiedeskundigheid en zal in depraktijk vooral geschieden door onderzoe-kers uit de bedrijfstak zelf.LCA'sEnigszins onduidelijk is tot dusver wat eenlevenscyclusanalyse (tCA) precies inhoudt,hoe ze tot stand komtenwatmen ermee kandoen.Een milieugerichte levenscyclusanalyse iseen methodische aanpak die leidt tot inter-preteerbare milieu-informatie. De methodekan kwalitatief zijn, beknopt, uitgebreid en/of kwantitatief. Een wezenlijk kenmerk vanLCA's is dat de verkregen informatie nietreeds ge?nterpreteerd is. Een LCA is dus nim"mer een rapportcijfer dat in zichzelf al eenwaardeoordeel representeertl).De International Standardization Organisa-tion (ISO) stelt dat elke LCAdientte bestaanuit vier fases: doelbepaling en afbakening,inventarisatie, impact assessment en inter-pretatie. ISO en SETAC zitten wat dit betreftvolledig op dezelfde lijn.Doe/bepalingEen onontbeerlijke schakel bij het uitvoerenvan LCA's is doelbepaling.lnessentie zijn ertwee mogelijkheden: productvergelijking enproductverbetering.De vraag ligtvoor de hand of hetvoor het uit-voeren van LCA's verschil maakt wat de ach-terliggende doelstelling is. Indien men pro-ductverbetering nastreeft, kan men zich vol"ledig concentreren op details van de eigenproductieketen. Bij productvergelijkingis datom reden van vertrouwelijkheid vaak eenveel moeilijker kwestie: veel bedrijven zijnniet zonder meer bereid om bij elkaar in dekeuken te laten kijken om te laten zien hoehun product wordt gemaakt. Ook zijn bedrij-ven soms wat beducht voor de uitkomstenvan productvergelijkingen. Men wil niet mee-werken aan vergelijkingen waarvan men deuitkomst niet vooraf al kent.Functione/e eenheidDe tweede stap die bij het maken van eenLCA moet worden gezet, is defini?ren vaneen zogeheten functionele eenheid. Dit ishet belangrijkste onderdeel van de afbake-ning. De functionele eenheid wordt het ob-ject van de te verrichten studie. Ze geeft opeen ondubbelzinnige manier aan welkeprestatie-eisen een nader omschrevenbouwdeel gedurende een overeengekomenperiode geacht wordt te vervullen.Voorbeelden:? 1 m2verdiepingsvloer uit een overspan-ning van 5,40 m in een eengezinswoningover een periode van vijftigjaar, ontworpenconform de regels van het Bouwbesluit;? 1 km rijbaan in een Nederlandse autosnel-weg over een onderhoudsperiode van zes-tig jaar, ontworpen met Shell Design Ma-nual.@ Bee/dschermafdruk vragenboom ? /nput-database-vragenboom-rekenrege/s-output-interpretatie20 CEMENT1997/3? Procesboom (J) Uitkomst van een vergelijkingIn de functionele eenheid van een LCA wor-den dus g??n materialen genoemd! Er wor-den slechts functies benoemd, die met ma"terialen zullen worden ingevuld.MateriaalstaatDe derde stap is het maken van een tech-nisch ontwerp dat voldoet aan de gesteldeeisen en het opstellen van een gedetailleer-de materiaallijst. Deze lijst moet worden op-gesteld in massa-eenheden verbruikt mate-riaal. Dit is een integrerend onderdeel vande afbakeningsfase.Volstrekt parallel aan de financi?le beoorde-ling van de gehele technische levenscyclusvan het bouwdeel worden hierbij ook de on-derhouds- en verwijderingsfasen be-schouwd. Bijna altijd kan het pakket-van-ei-sen op meer dan ??n manier worden inge-vuld: het is mogelijk om alternatieve materi-alen te kiezen en wie dat niet wil, kan beslui-ten om diverse ontwerpvarianten met ??nen het zelfde materiaal door te rekenen.Aan alle ontwerpvarianten hangen verzame-lingen voor- en nadelen: techniek, economieen in toenemende mate milieu. D~ integraleafweging vanuit deze drieontwerpaspectenwordt in veel industrie?n steeds sterker, metname, doch niet uitsluitend bij het ontwerpvan duurzame consumptiegoederen. Afhan-kelijk van de specifieke vraagstelling en degeaardheid van de ontwerper krijgt ??n vande aspecten het grootste gewicht.InventarisatieBij een LCA moet in kaart worden gebrachtwelke bewerkingen en processen de ge-bruikte grondstoffen en materialen geduren-de de levenscyclus ondergaan.Deze levenscyclus omvat:? winningsfase van de grondstoffen;CEMENT1997/3? productie van de bouwmaterialen;? verwerken van de materialen tot een con-structie;? gebruiksfase;? onderhoud;? sloop en afdanking.Dit geheel wordt gepresenteerd in een lOge"heten procesboom (fig. 6).Bij8imapro 4.0 is dezeprocesboom voor be-ton al ingeplant. Het programma vraagtnaareen aantal zaken waarop de gebruiker eenantwoord moet geven. Hoe nauwkeurigerdeze antwoorden zijn, hoe beter de milieu-gerichte analyse. Weet de gebruiker het ant-woord niet, dan kiest het programma zelfeen representatief getal: een zogenoemdedefault-waarde.De inventarisatiefase was in handen vanINTRON, die hiermee een zeerarbeidsinten-sieve opdracht vervu!de.Waarde gebruiker van Simapro 4.0 zichgeen zorgen meer over hoeft te maken, zijnde systeemgrenzen en allocatie- of toewij"zingsregels. In de handleiding van het pro-gramma is beschreven welke grenzen en re-gels zijn gehanteerd. Hierover bestaat in zui-ver wetenschappelijke kring nog wel enigediscussie. Wat te doen met de energie-in-houd van de gebruikte kapitaalgoederen?Hoe om te gaan met de inzet van bepaaldereststoffen? De Code of Practice van SETACgeldt hierbij als de maatstaf.Impact aSsessmentDe opgegeven procesboom wordt in eenLCA-studie door de computer automatischgekoppeld aan een database waarin basis-gegevens over de betreffende productiepro-cessen en bewerkingen zijn vastgelegd. Hetprogramma aggregeert vervolgens het be-nodigde grondstoffen- en energieverbruik,de emissies en de productie van finaal afvalover de verschillende processen en levens"fasen. Samen metde normalisatie van dezebelastingsparameters vormt de aggregatiede zogenaamde classificatiestap.Elk van de aldus verkregen groothedenwordt daarna vermenigvuldigd met een doorCML opgegeven classificatiefactor om tot??n van de 15benoemde milieu-effecten tekomen. Deze milieu-effecten worden vaakals staafdiagram weergegeven (fig. 7). Datheet dan het milieuprofiel. Het milieuprofielkan ten slotte weer worden bewerkt tot devijf milieumaten van het MBB (tabel 1).De SI-eenheden die bij deze milieumatenbehoren, zijn tamelijk exotisch. Het is moei-lijk om een concrete voorstelling te makenvan de eenheid waarin de milieumaat wordtuitgedrukt. Ook de grootte van de milieuma-ten spreekt in absolute termen nauwelijkstot de verbeelding. Dat is echter ook nietnoodzakelijk; het ging immers omproductvergelijking of productverbetering.Voor de milieumaat 'hinder' zijn momenteelnog geen ondubbelzinnige conventies be-schikbaar.ValidatieHetgevalideerd zijn van gegevens houdt eenwaardeoordeel in over de kwaliteit van deverstrekte informatie. Verificatie gaat nogeen stap verder: in dit geval doet een derdepartij een uitspraak over de kwaliteit van degegevens en/of de manier waarop deze zijnverzameld. Er is in Nederland een luide roepom de kwaliteit van de milieugegevens opdezelfde manier te waarderen als die vanandere technische parameters.Met validatie wordt beoogd een eind te ma-ken aan schier eindeloze discussies over debetrouwbaarheid van de basisgegevens. ~21? ? ? duurzaamheidTabel 1 Milieu-effecten en milieumatenDe classificatiefactoren die in Nederland bijde uitgebreide LCA's worden gebruikt, zijnvastgesteld door het CML. Indien de weten-schappelijke inzichten indetoekomstveran-deren, zullen de opgegeven classificatiefac-toren officieel worden aangepast.De basismilieugegevens voor beton zijn pri"mair aangeleverd door de industrie, vervol-gens verzameld, bewerkt en gevalideerddoor de onderzoeker (INTRON), gepresen-teerd in het data-format van VNO-NCW engeverifieerd door een derde partij (KEMA).Deze verificatie geschiedt aan de hand vanISO 14040 'Goal and Scope Definition' enISO 14041 'Life Cycle Inventory'.Deze toetsing is streng, maar uitsluitendprocedureel van karakter. De vraag of de cij-fers feitelijk juist zijn, is nauwelijks te beant-woorden. De ruimte voor fouten of zelfs ma-nipulatie wordtechterwel klein, gegeven hetfeit dat behalve een check ook een double-check wordt uitgevoerd.Door het Betonplatform wordt metkrachtge-streefd naar het opheffen van de scherp be-kritiseerde situatie waarin eenieder die op-dracht geeftvoor het uitvoeren van een LCA,het gelijk ogenschijnlijk altijd aan zijn zijdeleek te hebben.Simapro 4.0 bevat standaard ook nog eenaantal andere databases van verschillende22'betonvreemde' materialen. Deze kunnenwel worden gebruikt, maar niet rechtstreeksworden gekoppeld aan de milieusleutel be-ton. Ze zijn ook nietgeverifieerd conform degeldende ISO-standaard.LCA-specialisten zullen met Simapro 4.0productvergelijkingen tussen verschillendeproductgroepen kunnen forceren (hout,staal en beton). Er zitnochtans maar??n ge-verifieerde database in het programma, na-melijk beton. Het maken van dergelijke ver-gelijkingen geschiedt dan dus ook volledigvoor rekening en risico van die specialist.Geheel anders ligt dat bij productvergelijkin-gen tussen betonvarianten: daar hebben al-le inputs dezelfde mate van betrouwbaar-heid.AnalyseSimapro is een programma dat basisgege-vens omzet in interpreteerbare informatie.De informatie kan op verschillende grafischemanieren worden weergegeven.Het maken van goede analyses hangt in deeerste plaats sterk afvan de mate van detailwaarmee de processen en producten zijnbeschreven. Verder is een goed begrip vandie processen en producten vereist. Realis-tische analyses zijn maar zelden vanachterhet bureau te maken. Zo is het ook metLCA's. Zonder specifieke kennis van beton?n van de LCA-methodologie is het onmoge-lijk om verstandige conclusies over LCA's tetrekken ofverstandigmet de getrokken con-clusies om te gaan. Een ervaren LCA-specia-list kent - evenals een bouwkundig ontwer-per of constructeur -zijn 'checks-and-balan-ces' en zal, voordat hij zijn resultaten even-tueel wereldkundig maakt, een gevoelig-heidsanalyse hebben uitgevoerd en de ver-kregen informatie testen op betrouwbaar-heid en validiteit.Simapro aggregeert de milieuprofielen totvijfmilieumaten. Milieumaten vormen in Ne-derland de erkende interpretatiegrondslag.Het programma Simapro kan echter wordengekoppeld aan de zogenoemde eco-indica-tor. De eco-indicator is een subjectief hulp-middel voor ontwerpers die de milieubelas-ting van hun producten willen verminderen.De analyse van de functionele eenheid kaneventueel ook worden uitgebreid naar hetgebouwniveau. Dan komt het project Eco"Quantum in beeld. Hieropwordtaanheteindvan dit artikel teruggekomen.De ontwikkeling van software is op zichzelfnatuurlijk nimmer voldoende. Het Beton-platform rekent hettot zijn verantwoordelijk"heid de bedrijfstak voor te bereiden op deomgang met milieugerichte levenscy-clusanalyses.CEMENT1997/3De Oosterschelde stormvloedkering: duurzaam bouwen in een dubbele betekenis?Voorbereiding marktintroductieActiviteiten die de verbindende schakel vor-men tussen ontwikkeling van de milieusleu-tel beton met de bijbehorende databasevoor beton en het daadwerkelijk gebruik er-van door partijen inde markt, zijn onderdeelvan het DIK/LCA-project. Deze fase zal in heteerste kwartaal van 1997 volledig zijn be-slag hebben gekregen.De opdracht aan DHV AIB bestond uit eenaantal facetten: testfase, ontwikkelen vanleermodules en een evaluatie van enkeleontwikkelingen in de omgeving. Totslot is ge"vraagd om de ervaringen die tijdens het pro-ject met partijen in de markt zijn opgedaan,te vertalen naar randvoorwaarden voor eencommunicatieplan.TestfaseIn de periode maart 1995 - maart 1997 iseen aantal fundamenteel nieuwe zaken ont-wikkeld: een softwareprogramma onderWindows, een inter-actieve module, een mi"lieusleutel betonen een geverifieerde data-base met basismilieugegevens over beton.Elk van deze zaken moet worden uitgetestvoordat het product op de markt wordt ge-bracht. Nietalleen moethetproductvoldoenaan de specificaties van de opdrachtgever,maar bij hoge voorkeur ook aan die van detoekomstige gebruiker.De milieusleutel is ontworpen in nauwe sa-menwerking tussen de bedrijfstak, de ont-werpafdelingvan DHVAIB en programmeursvan INTRON en Pr?.ln de toekomst zijn uit-breiding, aanpassing en verbijzondering vande vragen- en procesboom mogelijk.De beton-database heeft een beoordelingvolgens ISO 14040 ondergaan, gelijk te stel-len met een procescertificaat. Te verwach-ten is dat milieudatasets binnen enkele ja-ren van offici?le kwaliteitsverklaringen doorderden zullen zijn voorzien, wan'~ fabrikant-eigenverklaringen blijken op dit zwaar be-vochten terrein maar een zeer betrekkelijkebetekenis te hebben.In de bijgeleverde programma-handleiding isexpliciet verantwoording afgelegd voor degevolgde systematiek en de gemaakte keu-zes.LeervoorbeeldenInSimapro 4.0 is een drietal testcasesopge-nomen, die later zijn bewerkt tot leer- en oe-fenvoorbeelden: een verdiepingsvloer, eenwoningscheidende wand en een samenge-stelde draagconstructie in de utiliteitsbouw.Alle bouwdelen zijn uitgevoerd in beton. Detestcases zullen moeten bewijzen dat hetCEMENT1997/3programma werkt, gebruiksvriendelijk is ende resultaten betrouwbaar zijn.De leervoorbeelden zijn ook dienstbaar aanhet verkrijgen van een praktische vaardig-heid bij hetgebruik van de software, het ont-wikkelen van inzicht in de kwaliteitsvereistenvan de inputgegevens en de mogelijkhedenen beperkingen van een LCA.Wie zich verder wil bekwamen in het uitvoe-ren van LCA's kan opleidingen en cursussenvolgen. Het bureau Pr? organiseert regelma-tig instapcursussen. De Betonverenigingisin 1997 belast met de organisatie van ??n ofmeer LCA-workshops.Ontwikkelingen in de omgevingHet Betonplatform is niet de enige speler ophet terrein van LCA's.De gezamenlijke bouwtoeleverende indus-trie heeft in het laatste kwartaal van 1996met subsidie van het ministerie van VROMopdracht gegeven aan de Stichting NVTB-Projecten om de modaliteiten te verschaffenwaarmee een uniforme gedragslijn kan wor-den ontwikkeld voor de externe communica-tie van milieurelevante productinformatie.De Stichting Bouwresearch (SBR) heeft sa-men met de Stuurgroep ExperimentenVolkshuisvesting (SEV), de Stichting Milieu-bewustzijn en het ministerie van VROM eenlanglopende opdrachtverstrekt aan W/E ad-viseurs duurzaam bouwen en IVAM Environ-mental Research voor het ontwikkelen vanEco-Quantum, een systeem om de totale le-vensduur-milieubelasting van een gebouwte bepalen. Het studieobject is groter en ge-compliceerder dan bij een enkelvoudigeLCA. Het systeem wordt echter gevoed metdezelfde milieu-basisgegevens.De Stichting Milieukeur heeft in 1996 op ba-sis van de uitkomsten van een LCA-onder-zoek met Simapro 3.0 een milieukeur ver-leend aan een fabrikant van betontegels.Een zestal adviesbureaus (CREM, DHV,INTRON, KEMA, Tauw Milieu en TNO) heeft indecember 1996 de 'Vereniging voor LCA's inde bouw' opgerichtmetals doel: de bevorde-ring van de kwaliteit van LCA's als instrumentvoor milieugerichte productinformatie in debouw.VooruitzichtenDiverse bedrijven en bedrijfstakken binnenen buiten de betonsector hebben in de afge-lopen twee jaar zelfLCA-studies verricht oflaten verrichten. De ervaringen zijn uiteenlo-pend. Men heeftdoor degepleegdeinventa-risatie vaak veel geleerd over de milieu-as-pecten van de eigen productie en de moge-lijkheden tot miHeugerichte productverbete-ring. De vijf brancheverenigingen in het Be"tonplatform gaan ervan uit dat een verdie-ping van kennis op voorhand leidt tot de ge-wenste nuancering van standpunten en me"ningen.Niet in de laatste plaats veronderstelt hetBetonplatform op grond van gedegen kwali-tatieve argumentatie dathet bouwmateriaalbeton ook in milieuhygi?nisch opzicht de in-houdelijke toets der kritiek ruimschoots kandoorstaan.Per saldo belooft de introductie van ge-bruiksvriendelijke LCA-software begin 1997door het Betonplatformeen nieuwe dimen-sie voor milieugerichte (beton-)ontwerpersen voor de optimalisering van het materiaal-gebruik in de bouw. De uitvoering van hetPlan vanAanpakvan deMBB-werkgroep 'Mi-Iieumaten' komt hiermee een flink eind opstreek. En dat is een stevige impuls voorDuurzaam Bouwen in Nederland.Het tijdschrift Cement zal u van verdere ont"wikkelingen op de hoogte houden.') Voorwie meerwilweten: 'LCAvoorbeginners', Cen-trum \loor milieukunde, Leiden, 1994.?23