themaMet veel inzet weinig aanpassen7201232themaMet veelinzet weinigaanpassen1Renovatie HUF-gebouw in RotterdamMet veel inzet weinig aanpassen 72012 33N5 m10oorspronkelijke toestandHet HUF-gebouw werd in 1954 door schoenenmagazijn HUFin gebruik genomen. Het ontwerp kenmerkte zich door stalenvliesgevels en een betonnen kolomconstructie met een vrijeindeelbaarheid van het interieur. Het ontwerp was be?nvloeddoor de nieuwste Amerikaanse inzichten over winkelen.Daarom was de begane grond uitgevoerd als ??n grote vitrine.De eerste etage was een gesloten magazijnverdieping. De drieetages daarboven bestonden uit kantoren die waren voorzienvan een transparante vliesgevel. Op de hoogste (vijfde) etagewas een dienstwoning.Vanaf de jaren tachtig raakte het pand gaandeweg in verval. Detweede, derde en vierde etage kwamen leeg te staan. Ook dedienstwoning raakte in onbruik. De begane grond bleef in gebruikals winkelruimte en de eerste etage als magazijn. Aan de buiten-kant raakte het pand vervuild en was het bedekt met graffiti.Na een brandstichting in 2007 (foto 3) werd het pand turnkeygekocht door Redevco en herontwikkeld door Provast, dat alsdoel had het in oude luister te herstellen. In september 2008 isde restauratie gestart. De karakteristieke gevels zijn naar hetoorspronkelijke ontwerp hernieuwd en de bijbehorendewinkels op de begane grond zijn intern herbouwd. De boven-verdiepingen zijn herontwikkeld tot moderne kantoorruimten(in totaal 1450 m2). Het karakteristieke beeld van de glasgevel isbehouden. De kantoren hebben een nieuwe, herkenbareingang, die ook van binnen ruim en licht is. De nieuwe entreevormt een voortzetting van de glazen etalages, die volgens hetoorspronkelijke concept zijn teruggebracht. De renovatie vanhet pand is afgerond in april 2009.Bestaande constructieHet gebouw is volledig opgebouwd als een in het werk gestortebetonconstructie. Dit geldt van de kelder tot het dak. Het isgefundeerd op prefab funderingspalen. De verdiepingsvloerenzijn opgebouwd uit in het werk gestorte betonnen balken,kolommen en vloeren.Het HUF-gebouw in Rotterdam, op de hoek van deHoogstraat en Westewagenstraat, is in 1953ontworpen door Van de Broek & Bakema. Het vijfverdiepingen hoge gebouw, gekenmerkt doorhelderheid en transparantie, wordt wel beschouwdals het mooiste wederopbouwpand van Rotterdam.Na een periode van verval is het inmiddels vollediggerenoveerd. Doel daarbij was de constructie zo minmogelijk aan te passen, hetgeen de nodige inspan-ningen vroeg van de constructeur.2ing. Hielke Zuidwijk RoIMd Raadgevende Ingenieurs1 De aanpassingen aan het HUF-gebouw in Rotterdam zijn schetsmatig verwerktop basis van de bestaande constructietekeningenfoto: Jannes Linders2 Vierde verdieping van de renovatie, met rechts een gedeelte van deoorspronkelijke toestandfiguren 2, 4 en 7: Wessel de Jonge architectenthemaMet veel inzet weinig aanpassen72012343 Een brand in 2007 betekende de aanleiding voor complete renovatie van hetpand; de constructie bleek goed te herstellenuitgezocht en benut. De sterke kanten van de constructieworden hiermee optimaal gebruikt.De aanpassingen aan het gebouw zijn hierdoor tot eenminimum beperkt gebleven. Dit heeft tot gevolg dat er geennieuwe constructieve tekeningen van het gebouw zijn gemaakt.De aanpassingen zijn schetsmatig verwerkt op basis van debestaande constructietekeningen. Uiteraard is dit allen moge-lijk als de tekeningen van de oorspronkelijke constructiebeschikbaar zijn. Voor het HUF-pand was dit het geval.De constructieve aanpassingenOp onderdelen is het gebouw toch aangepast. Hieronder volgteen opsomming.Entree kantorenTer plaatse van de entree is een uitbouw aangebracht. Dezebestaat uit een lichte constructie die uitkragend aan debestaande constructie is bevestigd. Op deze plek bestond vanuitbouwkundig oogpunt de nadrukkelijke wens meer openheid tecre?ren. De aanwezigheid van een bestaande forse betonnenkolom van 600 x 600 mm paste hier niet in. De kolom isverwijderd en vervolgens aanzienlijk lichter uitgevoerd alsstalen kolom ?194 x 10 mm.Over de kolommen lopen primaire betonnen balken met afme-tingen van circa 600 x 530 mm. Haaks op deze balken liggensecundaire liggers van circa 250 x 500 mm, h.o.h. 2,45 m. Overdeze liggers spannen de verdiepingsvloeren van 80 mm (tweedeverdieping) en 90 mm dik.De afmetingen van de kolommen vari?ren per verdieping (van?350 mm onder het dak tot ?600mm in de kelder).In de oorspronkelijke berekeningen is niets gevonden overstabiliteit. De ervaring leert dat voor een dergelijke constructiehier in het verleden niet (of zeer beperkt) aan werd gerekend.Na bestudering van de constructie blijkt dat de stabiliteit wordtverzorgd door een samenspel van betonwanden op de onderstebouwlagen (kelder tot en met eerste verdieping) en een raam-werkconstructie op de bovenste lagen (tweede verdieping tot enmet dakvloer).BrandschadeVoorafgaand aan de renovatie is een opname uitgevoerd van deopgetreden schade als gevolg van de brand in 2007. Hieruit zijnde volgende conclusies getrokken:? er is een korte en heftige brandhaard opgetreden;? het beton is snel opgewarmd.De constructie heeft slechts korte tijd onder invloed van eentemperatuurverhoging blootgesteld gestaan, zo bleek uit debeschouwing. Dit werd mede ingegeven doordat er geen schadeaan de zeer nabij gelegen staalconstructie van de gevel zicht-baar was. Tevens is de locatie van de schade gunstig ten aanzienvan de krachtswerking in de staalconstructie, namelijk:? voor de balk: aan de onderzijde van de balk-kolomaanslui-ting;? voor de vloer: aan de onderzijde ter plaatse van de opleggingop de balk (foto 3, inzet).Na herstel is er voor de verdere uitwerking van de constructieniet gerekend met enige reductie van de materiaalsterkte vande gewapende betonconstructie.Onderzoek bestaande constructieNormaal wordt bij het hergebruik van bestaande gebouwenonderzocht op welke manier de constructie moet wordenaangepast om nieuwe functies mogelijk te maken. Bij het HUF-gebouw was het precies andersom. Daar is de vraag gesteld:Wat moeten we doen om de bestaande constructie niet tehoeven aanpassen? Het vroeg veel tijd en aandacht om debestaande constructie volledig te analyseren. In combinatie metde nieuwe normen en rekenmethodieken kon op deze manierde verborgen capaciteit van de constructie volledig worden3Met veel inzet weinig aanpassen 72012 355 m10kantoorkantoorkantoormagazijnwinkelwinkelC54321begane grondkelderCBBAABBCCCpenantin kelderstempels positie A stempels positie BA = buis ?159 x 8 mm of koker 150 x 150 x 6,3 mmB = buis ?139 x 6 mm of koker 120 x 120 x 6,3 mmC = buis ?108 x 6 mm of koker 100 x 100 x 5 mmstaalkwaliteit S2754 Dwarsdoorsnede van het HUF-gebouw in nieuwe toestand5 Stempelplan entree kantoorInstallaties op dakOp het dak van de vijfde verdieping zijn installaties geplaatst.Dit betreft de luchtbehandelingskasten (ca. 3500 kg) en eenkoelmachine (ca. 2500 kg). Uit een beschouwing van gewicht,afmeting en locaties zouden deze zonder aanvullende voorzie-ningen op het dak kunnen worden geplaatst. Vanuit bouw-fysisch oogpunt is echter gekozen deze voorzieningen teontkoppelen van de betonconstructie. Dit is gedaan door hetaanbrengen van stalen liggers die zijn gemonteerd op nieuwaangebrachte opstortingen.Sparing in dakopbouw t.b.v. liftschachtIn het dak van het penthouse moest een sparing wordenaangebracht ten behoeve van de liftuitloop. Hiertoe was hetnoodzakelijk een bestaande betonnen balk in het dak teverwijderen. Omdat deze balk in het oorspronkelijke gebouween uitkragende functie had, moest er een stalen kolom van60 x 60 x 6,3 mm onder het uiteinde van de uitkragende balkworden geplaatst. De nieuwe kolom maakt deel uit van hetkozijn en wordt geplaatst op de betonnen randbalk van deondergelegen vloer.Voor de uitvoering waren vanzelfsprekend de nodige stempel-voorzieningen noodzakelijk. De positionering van deze stem-pels is optimaal afgestemd op de bestaande constructie (fig. 5).Het etalageplafondIn de jaren zestig is er een aanpassing gedaan aan het oorspron-kelijke etalageplafond. Deze is destijds vervangen door eenluifelconstructie, bestaande uit een staalconstructie. Ter plaatsevan de kolommen waren stalen consoles bevestigd. Per consolewas er een bevestiging aan de kolom (door middel van eenstalen ring) en een ophangpunt naar de eersteverdiepingsvloer.Hiertussen waren stalen liggers (UNP160 en HE160A) aange-bracht.Om het gebouw in oude glorie te herstellen, was het belangrijkdeze luifelconstructie volledig te verwijderen en het etalage-plafond zoveel mogelijk in de oorspronkelijke staat te herstellen.De constructie van het nieuwe etalageplafond is uitkragendbevestigd aan de onderzijde van de verdiepingsvloer.Aandachtspunt hierbij waren de toelaatbare horizontalevervormingen van de glazen etalagepuien, die op de nieuweconstructie horizontaal zijn afgesteund.Doorvoer leidingen door bestaande balkenDe doorvoeren die door de bestaande betonnen balken zijnaangebracht, zijn beperkt tot de HWA's onder de vijfde verdie-ping en het dak van het penthouse. De posities en maximaleafmetingen van de leidingen zijn zo aangebracht dat ook hiergeen aanvullende voorzieningen noodzakelijk waren. Geziende beperkte afmetingen van de balken in het dak van het pent-house, zijn de doorvoeren op deze laag beperkt tot maximaal teboren sparingen van ?80 mm.45Met veel inzet weinig aanpassen7201236themaVeel aannemelijker is dat, gezien de aard van de constructie, destabiliteit is verzorgd door portaalwerking van de kolommenen balkenstructuur van de bovenbouw. Daarom was het ookgeen probleem sparingen in de liftschacht aan te brengen.Verhoogde afwerkvloerenVanwege diverse bouwkundige en bouwfysische randvoorwaar-den was het noodzakelijk een extra afwerkingspakket op dereeds bestaande vloerafwerking aan te brengen. De bestaandedraagkracht van de betonconstructie is maximaal benut dooralle bouwkundige voorzieningen erop aan te passen. Zo is denoodzakelijke afwerkvloer met 25 kg/m2extreem licht. Daar-door hoefden de bestaande, slechts 9 cm dikke vloeren niet teworden versterkt. Deze worden gedragen door een balkenroos-ter met vloervelden van 2 ? 3 m in het vierkant.Door middel van een eenvoudige beschouwing kan op eensnelle wijze inzichtelijk worden gemaakt wat de mogelijkhedenzijn ten aanzien van de nieuwe permanente en veranderlijkebelastingen behorend bij de nieuwe functie van het gebouw(zie kader `Beschouwing vloerbelastingen tweede verdieping').Gevelconstructie i.c.m. renovatieglasHet bestaande glas van 6 mm dik is vervangen door dubbel glas(4-9-6 mm). Het volledige gewicht van het glas staat op detweede verdiepingsvloer. Ten behoeve van horizontale veranke-ring van de puien zijn alle stijlen aan de verdiepingsvloerenbevestigd.Ter plaatse van de aansluiting van de pui op de tweede verdie-pingsvloer is een betonnen balk aanwezig van 260 mm hoog.Door berekening is aangetoond dat het extra gewicht van hetgevelglas door de bestaande constructie kan worden opgenomen.Verwijderen achterwand liftschachtDe bestaande lift is aangepast naar een doorlooplift. Hiertoewas het noodzakelijk sparingen aan te brengen in de dichteachterwand van de betonnen liftschacht. Uit de oorspronkelijkeconstructietekeningen en -berekeningen kon niet wordenachterhaald hoe in de stabiliteit in het oorspronkelijke ontwerpis voorzien. Aannemelijk was dat deze wand niet (deels) destabiliteit verzorgde van de bovenbouw. Dit wandje is slechts2 m lang, heeft beperkte bovenbelasting en is het enige in dehele plattegrond die in de betreffende richting is gesitueerd.Met veel inzet weinig aanpassen 72012 375 m106 De constructieve aanpassingen zijn vanuit technisch oogpunt tot eenminimum beperkt gebleven en relatief eenvoudigfoto: Jannes Linders7 Aanzicht van de gerenoveerde zuidgevelEenvoudDuidelijk is dat de constructieve aanpassingen vanuit technischoogpunt tot een minimum beperkt zijn gebleven en relatiefeenvoudig zijn. Hiermee is tegemoet gekomen aan de eerdergenoemde doelstellingen ten aanzien van de bestaandeconstructie. Wel blijkt direct het tegenstrijdige: het analyserenvan de constructie vereist de nodige inspanningen, de aanpas-singen zijn relatief eenvoudig. Dit vraagt van de constructeureen actieve en overtuigende houding in het ontwerpproces. Opdeze manier is de rol van constructeur van wezenlijk belang omeen renovatieproject haalbaar en tot een succes te maken. Beschouwing vloerbelastingen tweedeverdiepingoorspronkelijk uitgerekend op:eigen gewicht vloer 2,2 kN/m2afwerking 1,5 kN/m2( 7,5 cm)plafond 0,4 kN/m2permanent 4,1 kN/m2veranderlijk 2,0 kN/m2beton (GBV 1962) K 225wapening (GBV 1962) QR 24druksterkte (a) 140 kgf/cm2veiligheidsfactor 1,7 (overall)totaal 1,7 x (4,1 + 2,0) = 10,37 kN/m2nieuw:veranderlijke belastingconform Bouwbesluit 2,5 kN/m2materiaalfactor beton 1,15(1,2G + 1,5Q) x 1,15 = 10,37 kN/m2G = 4,39 kN/m2dit is de capaciteit voor de volledige karakteristiekepermanente belasting(incl. eigen gewicht vloer) pRoJecTgegevensproject Renovatie HUF-gebouweigenaar gebouw Redevco Nederland BVopdrachtgever Provast, Den Haagarchitect Wessel de Jonge Architecten bna bv, Rotterdamadviseur constructies IMd raadgevende ingenieurs, Rotterdamadviseur installaties Ingenieursbureau Linssen BV, Amsterdamaannemer Waal, Vlaardingenoppervlak ca. 1 450 m2BVOopleverdatum april 200967